निगू कोरियाया इतिहास

कोरियाया इतिहास विश्वया हे दकलय् पुलांगु इतिहास मध्ये छगू खः । इतिहासया आपालं थथ्याः क्वथ्याः पार यायां वनाः सन् १८९७ य् थ्यंकाः कोरियां आधुनिकीकरणया लँपु ज्वन । सम्राट गोजङया नेतृत्वय् कोरिया साम्राज्य पलिस्था जुल । थ्व साम्राज्यं आधुनिका विकासया ज्या नं शुरु याना यंकल । अबले उगु साम्राज्ययात रुसया समर्थन दुगु खः । तर सन् १९०४ य् रुस व जापान दथुइ जूगु युद्धय् रुस पराजित जुइवं कोरिया समेत जापानया प्रभावय् लाः वन ।

सन् १९०५ या नोभेम्बर कुन्हु कोरिया व जापान दथुइ छगू सम्झौता यासें कोरियायात जापानया अधिनय् तयेगु ज्या जुल ।
कोरियाय् धाःसा थ्व सम्झौताया विरोध जुयाच्वन । उमिसं कोरिया स्वतन्त्र हे जुइमाः धकाः माग याना हल । तर जापानं कोरियायात स्वतन्त्र यायेगु पलेसा थ्व देशयात थः दुने हे गाभे याना छ्वयेगु अभियान न्ह्याकल । कोरियाया अस्तित्व हे मदयेका छ्वयेगु निंतिं जापानं कोरियाली संस्कृति व भाषाय् प्रहार शुरु यात ।

कोरियाय् कोरियाली संस्कार, संस्कृति हनेगुली प्रतिबन्ध तसें जापानया सरकारी धर्म शिन्तो माने यायेत बाध्य यात । कोरियाली भाषाय् प्रतिबन्ध तयाः सम्पूर्ण शिक्षण संस्थाय् जापानी भाय् अनिवार्य याना बिल । उलि जक मखु मस्तय्त जापानी नां तयेत समेत बाध्य याना हल । कोरियाली भासं पिहां वयाच्वंगु पत्रपत्रिकात फुक्कं बन्द याना बिल । कोरियाली कला नष्ट यायेगु लागिं गुलिं मि तयाः छ्वयेका बिलसा गुलिं जापानय् यंकल ।

कोरियाय् दुगु फुक्क हे खनिज पदार्थ जापानया आर्थिक विकास यायेगु लागिं ल्ह्यया यंकल । थज्याःगु अत्याचार विरुद्ध सन् १९१९ या मार्च १ निसें कोरियान्यंकं हे जापानी शासन विरोधी आन्दोलन शुरु जुल । लखौं मनूत सहभागी जुइगु ततःधंगु जुलुसत पिहां वल । जापानी शासकतय्सं थ्व आन्दोलन दबे यायेत सेना व प्रहरी छ्यलाः द्वलंद्वः मनूतय् ज्यान काल । सेना छ्यलेवं कोरियाली क्रान्तिकारीतय्सं नं छापामार पुचःत गठन यानाः उकिया सामना यात ।

उमिसं पिपुल्स लिबरेसन आर्मी व नेशनल रिभोल्युशनरी आर्मी गठन यानाः गतिविधि न्ह्याकल । निक्वःगु विश्वयुद्ध ताकाय् जापानं कोरियाया ल्याय्म्ह धाक्वसित ज्वनाः जापानी सेनाय् भर्ना यासें युद्धय् छ्वया बिल । थ्व इलय् उमिसं दशौं लाख कोरियाली ल्याय्म्हतय्त जबर्जस्ती युद्धय् छ्वःगु अनुमान दु । अथे हे निगू लाख कोरियाली ल्यासे व मिसा मस्तय्त जापानी सेनाया यौन सन्तुष्टि पूर्ति याइपिं ‘कन्फोर्ट गर्ल’ या रुपय् प्रयोग यात ।

निक्वःगु विश्वयुद्ध न्ह्यानावं वनाच्वंगु हे इलय् थ्व युद्धया पासा पुचः जुयाच्वंपिं अमेरिका, बेलायत व चीनया दथुइ सन् १९४३ या नोभेम्बर २२ कुन्हु कायरोय् जूगु बैठकय् अन्ततः कोरियायात जापानी उपनिवेशं मुक्त यानां तुं त्वःतेगु सहमति जुल । सन् १९४५ य् अमेरिकाया याल्ताय् जूगु मेगु बैठकय् आः कोरियायात जापानं मुक्त यानाः अमेरिका, सोभियत संघ, बेलायत व चीन लगायत प्यंगू देशया नियन्त्रणय् तयेगु व लिपा छगू स्वतन्त्र सरकार गठन यानाः कोरियाली जनतायात लित बीगु सहमति जुल ।

वहे सहमति कथं १९४५ या अगष्टय् कोरियाया उत्तरी लागाय् सोभियत सेना दुहां वन । थ्व सेनायात जापानं पने मफुत व आत्मसमर्पण यात । अथे हे कोरियाया दक्षिणी लागाय् अमेरिकी सेना दुहां वन । अन नं जापानी सेना पराजित जुल । विश्व युद्धय् जापान पराजित जुल । कोरियाय् वयागु आधिपत्य गुमे जुल । जापानया पलेसा कोरियाया उत्तरी लागाय् सोभियत संघ व दक्षिणी लागाय् अमेरिकाया सेना च्वं वल ।

कोरियायात न्यादँ तक जक थःपिनि नियन्त्रणय् तयेगु उमिगु सहमति खः । तर थ्वहे दथुइ ब्वलंगु सोभियत संघ व अमेरिका दथुया शितयुद्धं कोरिया हस्तान्तरण यायेगु ज्या प्रभावित जू वन । निगू देय् तनावया हे लिच्वः कथं सोभियत संघं थःगु कब्जाय् लानाच्वंगु उत्तरी भूभागय् किम इल सुङया नेतृत्वय् कम्युनिष्ट सरकार गठन यात । उखे अमेरिकां थःगु कब्जाय् दुगु दक्षिणी भूभागय् चुनाव यानाः प्रजातान्त्रिक सरकार गठन याना बिल । सन् १९४८ य् निगू भूभागय् निगू हे सरकार गठन जुइवं कोरिया विधिवत् रुपं हे विभाजित जुयाः निकू जुल ।

अथे खःसां कोरिया समस्या समाधानया लागिं कुतः धाःसा जुयाच्वन । तर थ्व समस्या राष्ट्र संघं नं समाधान याये मफुत । संवादं समस्या ज्यनी थें मच्वनेवं सन् १९५० या जुन २५ कुन्हु उत्तर कोरियां दक्षिण कोरिया सैनिक आक्रमण यात । निगू देय्या सिमाना जुयाच्वंगु थर्टी अइट प्यारालल धाःगु थासं दक्षिणया सैनिकयात लिनाः अन्ततः राजधानी सिउल हे कब्जाय् कया बिल । राष्ट्र संघया सुरक्षा परिषदं तुरुन्त हे दक्षिण कोरियायात बचे यायेत सदस्य राष्ट्रतय्त आह्वान यात ।

उकियात स्वीकार यासें न्यान्हु लिपा अमेरिकाया सेना दक्षिण कोरिया थ्यंकः वन । निला लिपा बेलायती सेना नं कोरिया दुहां वन । थ्व निगू देय्या सेना जानाः २६ सेप्टेम्बर कुन्हु सिउलयात उत्तरपाखें मुक्त यात । उलि जक मखु उत्तर कोरियाया सैनिकतय्त थर्टी अइट प्यारललं नं लिनाः उत्तरया दुई तिहाई भूमि समेत कब्जा यात । अमेरिकी व ब्रिटिश सेना उत्तर कोरियाय् दुहां वयेवं नापसं च्वंगु चीन सतर्क जुल ।

चीनं तुरुन्त हे १ लाख ८० हजार फौज उत्तरया रक्षा यायेत छ्वया बिल । निगुलिं देय्या सेनायात हानं सिमाना थ्यंक हे छ्वत । वयां लिपा थ्व फौजं हानं छक्वः सिउल कब्जा यात । तर अमेरिकां हानं मुक्त याना बिल । थुकथं निगू पक्षया युद्धयात दथुइ दिकाः वार्ता यायेगु धासें सन् १९५३ या जुलाई २७ कन्हु युद्धविराम सम्झौता जुल । निगुलिं देय्या सीमा थर्टी अइट प्यारेललय् हे वनाः च्वं वन ।

थ्व युद्धविराम कायम जुयाच्वंगु हे इलय् निगुलिं कोरियां थःथःगु देश विकासया लागिं ज्या न्ह्याका यंकल । दक्षिण कोरियाय् प्रजातान्त्रिक व्यवस्था लागू जूगु खःसां शुरुइ थुकिं बांलाक ज्या मयाः । अन न्हापांखुसी राष्ट्रपति जूम्ह सिङम्यान ¥हीं सन् १९४९ स सुरक्षा कानून लगे यानाः तानाशाही शासन न्ह्याकेवं अन विद्रोह जुल । सन् १९६१ स वयात अपदस्थ यानाः जनरल पार्क चुङ–ही या सैनिक शासन कायम जुल ।

सत्ता कब्जा यानाः जनरल हीं चुनाव याकल । उकी व थः हे त्यात । स्वक्वः तक चुनाव त्याकाः शासन यायेधुंकाः सन् १९७९ स वयागु हत्या जुल । वयां लिपा मेम्ह सैनिक जनरल चुन डु–ह्वानं शासन चले यात । तर वं नं दमनकारी शासन यायेवं विद्यार्थीतय्सं वयागु विरुद्ध नं विद्रोह यात । सन् १९८८ स ह्वानं राजीनामा बीवं हानं चुनाव जुल गुकी जनरल रोह ते–ऊ निर्वाचित जुल ।तर आपालं राजनीतिक उतारचढाव जूसां कोरियां देशया प्रगति धाःसा द्रुतगतिं न्ह्याकल ।

खास यानाः सन् १९६० निसें न्ह्याकूगु विकासया ज्याखं यानाः दक्षिण कोरिया थौं एशियाया हे दकलय् विकसित देय् मध्ये छगू जुयाच्वंगु दु । उखे उत्तरय् धाःसा किम इल सुङं थःगु वंशया शासन न्ह्याकल । वयात तत्कालिन सोभियत संघं यक्व हे ग्वाहालि यात । सोभियत ग्वाहालि कयाः हे गरिब कृषिप्रधान देय् उत्तर कोरिया छगू औद्योगिक मुलुक जुइत ताःलात । अथे खःसां सन् १९७० निसें थ्व देय् दक्षिण स्वयां लिउने लाना वन ।

सन् १९९० पाखे सोभियत संघ विघटन जुइवं उत्तर कोरियायात तःधंगु हे धक्का लात । १९९४ य् किम इल सुङ मदयेवं वय्कःया काय किम दाय जुङ राष्ट्रपति जुल । २०११ य् किम दाय जुङ नं मदयेवं वय्कःया हे काय किम जङ–उन आः राष्ट्रप्रमुख जुयाच्वंगु दु । थौंकन्हय् उत्तर कोरियाय् २ करोड ५० लाख जनसंख्या दुसा दक्षिण कोरियाय् ५ करोड जनसंख्या दु । उत्तरी कोरियाय् किम जङ–उन राष्ट्रपति जुइवं शुरुइ आणविक परीक्षण यायेगु ज्या समेत जूगुलिं थ्व क्षेत्रय् तःधंगु हे तनाव ब्वलंगु खः ।

तर वंगु वालय् वय्कलं दक्षिण कोरियाया राष्ट्रपति मून जाए–इनलिसे उत्तरया सीमा पुलाः दक्षिण कोरियाया भूभागय् हे वनाः संवाद यायेवं धाःसा विश्वय् हे तःधंगु लसता ब्वलंगु दु । निगुलि देय्या राष्ट्रपतितय्सं थवंथः ल्हाः मिले यानाः थ्व लागाय् शान्ति स्थापना यायेगु आपालं सहमतित कायम याःगु दु । उमिसं छगू हे देशयात निकू याइगु इतिहासया गल्ती थ्व क्षेत्रय् हानं लिसा मकायेगु घोषणा यात । उमिगु थ्व कुतःयात दक्षिणया सहयोगी अमेरिका व उत्तरया सहयोगी चीनं नं लसकुस याःगु दु ।