सुरेश किरण
येँ महानगरपालिकाया मेयर बालेन साह कुशल इन्जिनीयर ला खत, तर मेयर चाहिँ अझ हे मखुनि खनिं । येँ मनपाया मेयर पदय् निर्वाचित जुया वःगु वंगु निदँया दुने वय्कलं थःगु इन्जिनीयरिङ क्षमता बांलाक हे क्यनादिल । तर ‘मेयरसीप’ धाःसा क्यनादी मफुनि । आः नकतिनि येँया नुगःचु थेंज्याःगु थासय् लानाच्वंगु न्हूसतक–वंघःया सतक चिब्या यानाः पेटी तब्या यायेगु वय्कःया असफल कुतलं थ्व खँ हाकनं छक्वः पुष्टि जुल ।
वंघः–न्हूसतकया पेटी तब्या यायेगु योजना असफल जुइवं वय्कलं गुगु ‘रियाक्ट’ यानादिल, व असामान्य खः । ज्या यानाः नं असफल जूगु वय्कःया योजनात मेमेगु नं दु । तर अबलेया असफलताय् वय्कःपाखें थुकथंया कडा ‘रियाक्शन’ मवः । थुगुसी धाःसा पुलांम्ह प्रधानमन्त्री केपी ओलीयात समेत प्रहार यानादिल । वय्कःया थ्व प्रतिक्रियापाखें सीदु कि न्हूसतकया पेटी चिब्या यायेगु थ्व ग्वसाःया लिउने वय्कःया मेगु हे तःधंगु ग्वसाः दु गुगु आः तक सार्वजनिक मयाःनि । लिउने सुलाच्वंगु तःधंगु ‘ग्वसाः’यात समेत धक्का लाइगु जुइवं वय्कः अतिरिक्त रुपं आक्रोशित जुयादीगु खः ।
छु खः ले वय्कःया तःधंगु ग्वसाः ? वय्कलं धयादीगु ला मदुनि तर पिने न्यनेदु, वय्कः आः न्हूसतक समेत येँ देय्या पुलांगु वस्तीयात पूवंक हे ‘भेहिकल फ्रि’ यायेगु तयारीपाखे दु । खतुं येँ देय्या पुलांगु वस्तीयात ‘भेहिकल फ्रि’ यायेगु थ्व ग्वसाः वय्कःया मौलिक मखु । थ्व न्हापा नं चर्चाय् वयाच्वंगु हे विषय खः । तर थ्व ग्वसाःप्रति स्थानीय जनता धाःसा सहमत मदु । कारण, थ्व मुक्कं लागाय् सवारी साधन दुहां वये मखन धाःसा थ्व वस्तीया व्यापारिक अस्तित्व छु जुइ ? थनया बजाः गथे जुइ ? थन च्वंपिं स्थानीय मनूतय् आर्थिक अवस्थाय् छु लिच्वः लाइ ? थ्व आः तक अनुत्तरित हे तिनि । नेवाःतय्सं निर्माण यानातःगु ततःधंगु बजाः व वस्ती राज्यया गलत नीतिं यानाः ध्वस्त जुया वंगु आपालं दसु झीगु न्ह्यःने दु ।
मकवानपुरया भिमफेदी, तनहुँया बन्दीपुर, पाल्पाया तानसेन आदि थुकिया दसु खः । यदि राज्यसत्ता हे न्ह्यचिल धाःसा कन्हय् न्हूसतक नं वहे हविगतय् थ्यं मवनी धाये फइ मखु । स्थानीय जनताया थ्व चिन्ता हल यायेगु दायित्व राज्ययागु खः । यदि बालेन साहं पुलांगु वस्तीयात सुरक्षित हे यायेगु नियतं ‘भेहिकल फ्रि’ यायेत्यंगु खःसां नं उकिया बारे खुलस्त खँ सार्वजनिक यायेमाः । थःगु योजनायात ‘ब्ल्याक एण्ड ह्वाइट’ स्वरुपय् जनताया न्ह्यःने तया बीमाः । भेहिकल फ्रि याःसां स्थानीय जनताया आर्थिक–भौतिक सुविधाय् छुं लिच्वः लाइ मखु धइगु वय्कःया बिचाः खःसा उकिया स्पष्ट किपा न्ह्यःने तया बीमाः । लिच्वः लाइ मखु धकाः ग्यारेन्टी यायेमाः । यदि लिच्वः लात धाःसा उकिया क्षतिपूर्ति राज्यं याना बी धकाः बचं बीमाः । क्षति पूर्ति जुइगु विकल्प छु जुइ धकाः नं न्ह्यःने तया बीमाः । थुलि याये मफइगु खःसा सुयातं यल धायेवं तुं छगू बसिबसाउ वस्तीयात सुन्दर यायेगु नामय् स्थानीय जनतायात मारय् लाके दइ मखु ।
गन तक न्हूसतकया खँ दु, न्हू सतक राजधानी येँ देय्या ‘सतक’ जक मखु, छगू इतिहास नं खः, सम्पदा नं खः । अन छुं नं त्वहःचिनाः छुं याये न्ह्यः निक्वः बिचाः यायेमाः । वि.सं. १९९० सालय् ब्वःगु तःभुखाय् लिपा निर्माण जूगु दकलय् महत्वपूर्ण संरचना न्हूसतक खः । थ्व छगू कथं येँय् दयेकूगु न्हापांगु पीच सतक खः । सतक दयेकेसातकि नेपाःया न्हापांगु बैंक (नेपाल बैंक) थन हे चायेकल, नेपाःया न्हापांगु सार्वजनिक पार्क (भूगोल पार्क) थन हे दयेकल, नेपाःया न्हापांगु दमकल (जुद्ध वारुणयन्त्र) थन हे तये हल, नेपाःया न्हापांगु सिनेमा हल (जनसेवा हल) थन हे चायेकल, नेपाःया न्हापांगु फायर हाइड्र्ेन्ड (मि च्याःसा लः छ्वाकेगु हिति) थन हे तये हल, नेपाःया न्हापांगु बिजनेस कम्प्लेक्स (बिशाल बजार) थन हे खोले यात ।
न्हू हे कथंया सतक जूगुलिं स्थानीय नेवाःतय्सं थ्वयात ‘न्हूगु सतक’ धायेगु याना हल । लिपा वहे नां अनुवाद जुयाः नयाँ सडक व न्यूरोड जू वन । महाराज जुद्ध शमशेरं ला थ्व सतकया नां ‘जुद्ध सडक’ धकाः तःगु खः । तर स्थानीय नेवाःतय् म्येचय् ‘जुद्ध सतक’ च्वने मफुत, ‘न्हूसतक’ च्वं वन । स्थान नामाकरण जू वनीगु थ्व मौलिक नेवाः पहः खः । मखुला सा थ्व थाय्या पुलांगु नां ‘पाक्व पुखूद्यां’ खः । खय् भासं उकियात ‘पाको पुखुलद्यांग’ नं धायेगु याः । थ्व ल्याखं न्हू सतकया थःगु हे कथंया ऐतिहासिक पृष्ठभूमि दु । लिपा वडा विभाजन याःबलय् न्हूसतकया छगू ब्व २२ वडाय्, छगू ब्व २३ वडाय् व छगू ब्व २४ वडाय् लाः वन । थीथी ब्व थीथी वडाय् लाः वंसां न्हूसतक मूलतः छगू हे सतकया एकीकृत नां खः । थुकियात खण्डित यानाः स्वये मजिउ । हनुमानध्वाखा दरवार लागा नं थीथी ब्व थीथी वडाय् लाः वंसा थ्व छगू एकीकृत सम्पदा खः । थःगु वडाय् लाःगु धायेवं तुं सुं नं वडाध्यक्षं हनुमानध्वाखा लागाय् थः यत्थे छुं नं याये दइ मखु । पाय्छि उकथं हे न्हूसतक नं एकीकृत सतक खः । वंघःपाखे लाःगु न्हूसतक ला झन् अज्याःगु थाय् खः गन स्थानीय मनूतय्सं थःगु निजी छेँ तकं थः यत्थे दने मदु । उकिया निश्चित मापदण्ड किटान यानातःगु दु ।
महानगरपालिकाया लिपांगु बोर्डया सार्वजनिक जूगु छगू भिडियो क्लिपय् मेयर बालेन साहं २२ वडाया वडा अध्यक्ष चिनिकाजी महर्जनयात छगू न्ह्यसः न्यनाच्वंगु खनेदत– वंघलय् मनू यक्व भिड जुल धकाः २४ या वडाध्यक्षं थःगु वडाया पेटी तबाला यायेमाः धयादिल, आः छिं छु धयादी ?
आः बालेन साहयात नं झीसं छगू न्ह्यसः न्यने– सुं छम्ह मनूयात शर्टकट जूगुलिं हनुमानध्वाखा दरवार दुनं हे गाडी यंकेमाःगु आवश्यक जुल, आः वय्कलं छु धयादी ? भिड ला असनय् नं दु, तर पेटी मदु । आः छु यायेगु ?
मेयर साहं छगू मेगु नं न्ह्यसः तयादिल– आः २४ वडाय् छुं यायेगु लागिं २२ वडाया अध्यक्षयाके न्यनेमाःगु जुल ला ?
थुकी झीगु लिसः दु– न्यनेमाः । चिनिकाजी २२ वडाया वडा अध्यक्ष मजूगु खःसां नं न्यनेमाः । छाय्धाःसां चिनिकाजी वडा अध्यक्ष सिबें नं न्ह्यः न्हूसतक लागाया छम्ह स्थानीयवासी खः । चिनिकाजीयाके वडा अध्यक्षया हैसियतं सिबेंं नं न्हूसतकया स्थानीयवासीया हैसियतं मेयरयाके न्ह्यसः न्यनेगु पूरा अधिकार दु । थः च्वंच्वनागु लागाया स्वरुप हिली कथं, स्थानीयवासीया जनजीवनय् लिच्वः लाइ कथं यदि छुं नं निर्माण जुइत्यंगु खःसा अन छु निर्माण यायेत्यनागु खः धकाः प्रश्न यायेगु अधिकार स्थानीयवासी चिनिकाजी महर्जनयाके दु । व अधिकार वयात संयुक्त राष्ट्र संघं नं बियातःगु दु । थ्व अधिकार थौंकन्हय् नेपाःया गांगामय् च्वंपिं स्थानीयवासीतय्सं समेत पूवंक प्रयोग यानाच्वंगु दु । न्हूसतकया चिनिकाजीं प्रयोग मयाइगु खँ हे मदु ।
च्वसुया शुरुवातय् नं धाये धुन– बालेन साह इन्जिनीयर खःसां मेयर धाःसा अझ नं मखुनि । अथे धयागुया मू कारण थ्वहे खः । इन्जिीयरया ज्या भौतिक निर्माणया व्यवस्थापन यायेगु खः । मेयरया ज्या जनताया समेत व्यवस्थापन यायेगु जुइमाः । मेयरयात जनतां भोट बियाः मेयर दयेकूगु खः । उकिं मेयरया न्हापांगु ज्या जनता खः । जनताया सुविधा, जनताया सुरक्षा व जनताया व्यवस्थापन मेयरया प्रमुख ज्या जुइमाः । तर बालेन साहं जनतायात पूवंक हे अलग्ग तयाः केवल भौतिक व्यवस्थापनय् जक ध्यान बियाच्वंगु खनेदत । थ्व इन्जिनीयरया जक ज्या खः, मेयरया ज्या मखु । खः, शहरयात सुन्दर यायेमाः, सुरक्षित यायेमाः । तर अथे यायेबलय् अनया जनताया सुरक्षा छु जुइ ? जनतायात यत्थे जु तर जितः शहर सुन्दर यायेमाःगु दु धकाः यकःति ढंगं ज्या यायेगु खःसा राणाकालीन महाराजत व बालेन साह दथुइ छु फरक जुल ? राणातय्सं नं दरवार ला बांबांलाःगु हे दयेकूगु खः । तर राणातय् उगु दरवार दयेकेया लागिं जनतां गज्याःगु मूल्य चुके यायेमाल ? राणातय्सं जनतायात गबलें नं केन्द्रय् मतः ।
फलतः जनतां उमित अपदस्थ याना बिल । बालेन साहं गबलें तुखुचा चायेकेगु खःसा स्थानीयवासीया छेँय् डोजर चले यात । गबलें खुसि बाः वने बीकेगु धकाः सामाखुसि त्वपुना तःगु स्लाय्ब तछ्याना बिल । थ्व याये हे माःगु नं ज्या खयेफु । तर अथे यायेबलय् अन च्वंपिं जनतायात छु लिच्वः लाइ धइगु खँय् बालेनं ‘बाल’ हे मबिल । ज्या न्ह्यागु या, केन्द्रय् ला जनता हे जुइमाः । छाय्धाःसां सम्पदा धयादिसँ, सतक धयादिसँ, पार्क धयादिसँ वा ल्वहंहिति धयादिसँ, थ्व फुक्क जनतां जनताया लागिं दयेकूगु खः । थन छुं नं याये न्ह्यः अन हे च्वंपिं जनतालिसे सहलह यायेगु अत्यावश्यक जुइ । लोकतन्त्रया सुन्दर पक्ष नं थ्वहे खः ।
LEAVE YOUR COMMENTS