नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्रया सवाल

नेवाःत गुथि विधेयक विरुद्ध गुकथं आन्दोलनय् कुहां वयाः दुई तिहाइ बहुमत दुगु सरकारयात विधेयक लित कायेमाःगु अवस्थाय् थ्यंका बिल थुकियात मनूतय्सं थःथःगु कथं विश्लेषण यानाच्वंगु दु । गुलिसिनं जुजुवादीनिसें नेपाली कांग्रेसया तकं कार्यकर्ता कुहां वःगुलिं लखौं मनूत खने दुगु खः धयाच्वंगु दुसा गुलिसिनं सत्तापक्षयापिं नं वल धायेगु यानाच्वंगु दु ।

वास्तवय् फिब्व ख्यलय् गुगु मनूत कुहां वल व धइगु छुं पार्टी विशेषया ध्वाँय् ज्वनाः मखुसें नेवाः स्वायत्त राज्य अले नेपाःया राष्ट्रिय ध्वाँय् ज्वनाः वःगुलिं न्ह्यागु हे पार्टी वा समुदाययापिं वःगु जूसां अन्ततः नेवाःतय्गु आह्वानय् वःगु खः । नेवाःतय्सं याःगु ज्याझ्वलय् वःगु खः। उकिं फिब्व ख्यलय् जूगु प्रदर्शन नेवाःतय्सं याःगु ऐतिहासिक प्रदर्शन खः ।

उगु प्रदर्शन आः सलंसः दँ न्ह्यः तकं उदाहरण जुयाच्वनी ।गुथि विधेयक विरुद्ध सतकय् कुहां वःपिं नेवाःतय्गु भावनयात स्वल धाःसा अप्वः यानाः उगु विधेयकं नेवाःतय्गु संस्कृति, सम्पदा पहिचानयात समाप्त याइन धइगु थुइकाः कुहां वःगु खः । अले गुलिं गुलिं थ्व इलय् नेवाःतय्गु हरेक सवालय् ल्वाना वनेमाः, नेवाःत छप्पँ जुइमाः, नेवाःतय्त न्हापांनिसें अन्याय जुयाच्वंगुलिं उकिया विरुद्ध सः थ्वयेकत वःगु खः नं धायेफइगु अवस्था दु ।

न्ह्यागु हे जूसां नेवाःतय्गु आह्वानय् नेवाःतय्सं ल्ह्वंगु मुद्दाय् अप्वः नेवाः अले आदिवासी जनजाति, मधेसीनिसें मुस्मां व मेमेपिं नं सतकय् कुहां वःगु खः धकाः धायेछिं । अथे लखौं नेवाःत सतकय् कुहां वइगु खनेवं राज्य पक्षं लिचिलेत बाध्य जूगु यथार्थ खः । गुथि विधेयकया बारे राज्य लिचिलेगु ज्या जुइ धुंकाः आन्दोलनरत पक्ष व सरकारी पक्षं नं थःथःगु कथं तयारी यानाच्वंगु दु ।

राज्यं थ्व इलय् पर्ख र हेर नीति नाप नापं गुथि विधेयकया बारे छगू पुचः दयेकाः मेगु कथंया विधेयक वा वहे विधेयकयात संशोधन यानाः हयेगु कथंया कुतः यानाच्वंगु दु । उखे आन्दोलनरत नेवाःतय् दथुइ आः गुथि धइगु स्वायत्तता जुइमाःगु खँय् छगू मत जुइ धुंकूगु दुसा थःथःगु कथं वहस न्ह्याकाच्वंगु दु अले मंकाः कथंया अवधारणा दयेकेगु कुतः यानाच्वंगु दु ।

गुथि विधेयकया सवाल नापनापं आः न्हूगु विषय वल, लोकसेवा आयोगया विज्ञापन । नेवाःत जक मखु आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलित, अपाङ्ता दपिं, मिसा नापं लिउने लानाच्वंगु समुदाय तकं थ्व इलय् लोकसेवाया विज्ञापनयात कयाः आन्दोलनय् कुहां वयाच्वंगु दु ।

नेपालय् वःगु राजनीतिक हिउपाः, सामाजिक नापं भाषिक आन्दोलनं स्थापित याःगु समावेशी अवधारणा, नेपाःया संविधानया भावनाया अःखः कर्मचारी भर्नाया नितिं लोकसेवा आयोगं विज्ञापन आह्वान याःगु सरोकारवाला पक्षया द्वपं दु ।

थौंया इलय् थ्व फुक्क कथंया समस्या समाधानया नितिं संवैधानिक व आदिवासी जनजाति नेवाःत नं जूगुलिं आदिवासीया अन्तर्राष्ट्रिय कानुनयात नं ज्वना वनेमाःगु ई वःगु दु ।

लोकसेवा आयोगं ९ हजारसिबें अप्वः कर्मचारी भर्नाया नितिं विज्ञापन आह्वान याःगु खःसा उकी नेपालय् आः प्रचलित आरक्षण व्यवस्था कथं आदिवासी जनजातिया नितिं १ हजार ८७ म्ह दयेमाःगुली ५०८ जक कोटा बिउगु दुसा अपाङता जूपिंत २०१ दयेमाःगुली प्यम्ह जक कोटा बिउगु दु । मिसापिनिगु ल्याखं स्वल धाःसा माःगुसिबें अप्वः कोटा बिउगु दु ।

समग्रताय् धायेगु खःसा ४५ प्रतिशत आरक्षणया व्यवस्था जुइमाःगुली २२ प्रतिशत जक ब्यवस्था याःगु दु । नेपाःया संविधानं हे समावेशीतायात स्वीकार याःगु अले वहे कथं आः तक अभ्यास जुया वयाच्वंगु अवस्थाय् थुगुसी गुकथं आरक्षणया कोटा क्वपालेगु ज्या यात थ्व तसकं ग्यानापुगु विषय खः ।

अझ विशेष यानाः संसदीया राज्य ब्यवस्था समितिं बिउगु निर्देशनयात तकं उल्लंघन याःगु धइगु संसदया निर्देशनयात तकं उल्लंघन याःगु सरह खः । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा उत्पीडित समुदायया नितिं आन्दोलन बाहेकया विकल्प मन्त ।गुथि विधेयक व लोकसेवा विज्ञापनया सवाल आः तच्वयाच्वंगु विषय जक खः । थुज्वःगु हे कथंया यक्व विषय नेवाःत नाप स्वानाच्वंगु दु ।

सतक विस्तारया विषय, सम्पदा संरक्षणया विषय, येँया क्वथुननिया सवाल, छायाँदेवी कम्प्लेक्स, चाबहीया दिप, बाहिरी चक्रपथ, फास्ट ट्याय्क, सुरुङमार्ग, रंगशाला निर्माण, सुख्खा बन्दरगाह, प्रदेशय् नेवाः भाषा प्रयोगया सवाल नापं यक्व विषयत दु गुगु विषय नेवाःत नाप तसकं स्वापू दुगु विषयत दु ।

थ्व विषययात धलः दयेकाः स्वल धाःसा दर्जनौं दर्जन हे दइ । अले थुज्वःगु विषययात कयाः छगू छगू यानाः आन्दोलन यानाच्वन धाःसा यक्व हे ई माली । थुकिया नितिं यक्व मनूतय्सं आः तक संघर्ष नं याना वनाच्वंगु दु अले याये नं माः । यक्व कथंया समस्यात दु अले व समस्या समाधान यायेमाःगु ई धाःसा यक्व मदु ।

यक्व समस्या समाधान यायेगु नितिं मंकाः कथं न्ह्याः वनेगु ज्या मजुल धाःसा शक्ति नं कमजोर जुइगु नापं इलय् हे सम्वोधन याके मफइगु, अधिकार काये मफइगु अवस्था ब्वलने फु । उकिं थौंया इलय् थ्व ब्यागलं ब्यागलं कथंया समस्यायात कयाः ब्यागलं ब्यागलं आन्दोलन याना वनाच्वंगु जूसां नं सरोकारवाला आन्दोलनकारीत छगू हे थासय् च्वनाः मंकाः आन्दोलनया रुपय् न्ह्याः वनेमाः धकाः सकलसिनं धायेगु यानाच्वंगु दु ।

अज्वःगु समस्या समाधानया नितिं फुक्कं माग तयाः न्ह्याः वन धाःसा अझ नं मनूतय्त थुइकेत थाकुइगु अवस्था वयेफु । उकिं थौंया इलय् थ्व फुक्क कथंया समस्या समाधानया नितिं संवैधानिक व आदिवासी जनजाति नेवाःत नं जूगुलिं आदिवासीया अन्तर्राष्ट्रिय कानुनयात नं ज्वना वनेमाःगु ई वःगु दु ।

नेपाःया संविधानय् स्पष्ट रुपं स्वायत्त क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र व विशेष क्षेत्रया व्यवस्था यानातःगु दु । व हे ब्यवस्था कथं गोरखा जिल्लाया बराम आदिवासीतय्सं स्वायत्तताया अधिकार काइगु अवस्थाय् थ्यंगु दु । व नं नेपाःया संविधान अले अन्तर्राष्ट्रिय कानुन कथं हे खः । थ्व नजिरयात नं थुइकाः नेवाःतय्सं स्वनिगःयात नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेगु लँपुइ वने फत धाःसा नेवाःतय्गु यक्व हे समस्या समाधान जुइ ।

उकिया नितिं थौंया इलय् गुथि विधेयकया आन्दोलनंनिसें लोकसेवा विज्ञापन विरुद्धया आन्दोलन, सतक विस्तारया आन्दोलननिसें सम्पदापे्रमितय्गु आन्दोलन यानाच्वंपिं नेतृत्व छगू हे थासय् च्वना नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेगु नितिं न्ह्याः वनेमाः । उकिया नितिं सरोकारवालातय्सं याकनं हे कुतः याना स्पष्ट दृष्टिकोण सहित अधिकारया नितिं न्ह्याः वनेमाःगु ई वःगु दु ।