तलिबानलिसे तप्यंक स्वापू तयेमाः

श्रीकृष्ण महर्जन

थौं विश्वया ध्यान अफगानिस्तान पाखे दु । २० दँ लिपा अनया तालिबानी विद्रोहीतय्सं हाकनं राज्य कब्जा याःगुलिं आः अफगानिस्तानय् दुपिं थःगु देय्या नागरिकयात लित हयेगु, तालिबानयात गुकथं स्वयेगु अले आः अफगानिस्तानय् छु जुइ धयागु न्ह्यसः ब्वलनाच्वंगु दु । नेपाःया सन्दर्भय् नं अफगानिस्तानय् दुपिं नेपाःमि लित हयेगु नितिं सरकारं तयारी यानाच्वंगु दु धयाच्वंगु दुसा खास हे ठोस पलाः ल्ह्वंगु खनेमदुनि । अफगानिस्तान नं स्वइगु दिल्ली स्थिति नेपाःया दुतावासलिसे स्वापू दुपिं वैधानिक रुपं वानाच्वंपिं झिंन्यासः नेपाःमित अफगानिस्तानय् दुगु खँ सरकारं धाःगु दु । उमित नेपाः लित हयेगु निंतिं सरकारं तयारी याःगु खँ वःगु दु । तर वैदेशिक रोजगारय् चासो तयाच्वंपिं मनूतय् कथं धाःसा अवैधरुपं अफगानिस्तान वनाच्वंपिं जक हे न्याद्वलं मल्याक नेपाःमित दु ।

वैधानिक रुपं वनाच्वंपिं जूसां अवैधानिक रुपं वनाच्वंपिं जूसां सकल नेपाःमिपिंत सुरक्षा यायेगु व उमित नेपाः लित हयेगु दायित्व सरकारया खः । सरकारं थुकियात ध्यान तयाः याकनं ज्या यायेमाःगु अवस्था खः । तालिबानीतय्सं नं अफगानिस्तानय् दुगु विदेशी कुटनीतिक नियोग अधिकारीतलिसें अन ज्या याः वयाच्वंपिं विदेशीतय्त छुं मयायेगु व उमित लिहां वने बिइगु खँ धायेधुंकूगु दु । उकिं नेपाल सरकारं आः तुरन्त हे अन दुपिं नेपाःमितय्त लित हयेगु पहल याये हे माःगु दु । लिपा वनाः तालिबानतय्सं थः यःगु कानून लगे यानाः विदेशीतय्त अफगानिस्तानं पिहां वयेत समस्या नं यानाबीफु ।

तालिबानतय्सं अफगानिस्तानया सत्ता कब्जा याये धुंकाः आः अन दुपिं नेपाःमिपिंत छु याइ ? धयागु चासो नं झीके दु । निश्चित रुपं अमेरिकी गठबन्धनया पक्षय् ग्रिनजोनय् ज्या यानाच्वंपिं नेपाःमिप्रति तालिवानीतय् आक्रोस दयेफु । उकिं थ्व इलय् नेपाः याकःचिया पहलं जक मगायेफु । तालिबानलिसे हे स्वापू दुपिं चीन व पाकिस्तानलिसे खँ ल्हाना नेपाःमिपिंत सुरक्षित यायेगु वातावरण दयेकेमाः । नेपाःमित अफगानिस्तानया आन्तरिक राजनीतिप्रति निरपेक्ष दु धकाः तालिबानतय्त विश्वास बिइगु कथंया सन्देश छ्वये माःगु दु ।

तालिबानयात स्वयेगु दृष्टिकोण भारत व चीनया फरक फरक दु । भारतं अमेरिकी मिखां स्वयेगु यानाच्वंगु दु । भारतं तालिबानतय् कारणं जम्मु कास्मिरय् समस्या वयेफु धकाः तायेकीगु स्वभाविक हे खः । उकिं तालिबानयात भारतं अःपुक स्वीकार याइगु अवस्था मदु । तर सत्ता हे कब्जा याये धुंकूगु अवस्थाय् पिने च्वनाः उमित अस्वीकार याइपिं नाप स्वापू तया वन धाःसा नेपाःया नितिं बांलाःगु लिच्वः मलायेफु । निवाः न्ह्यः जक तालिबानी नेतात चीनय् वंगु अले अन लसकुस याःगु समाचार दु ।

चीन जक मखु तालिबानतलिसे पाकिस्तानया स्वापू नं उलि हे बांलाःगु खनेदु । पाकिस्तान सार्कय् दुथ्यानाच्वंगु देय् खः । अफगानिस्तान नं छगू इलय् सार्क संगठनय् दुथ्याःगु देय् खः । उकिं नेपाःमितय्त सुरक्षित यायेगु नितिं थ्व इलय् नेपाल सरकारं भारतीय दुतावासलिसे जक मखु चीन व पाकिस्तानी दुतावासलिसे नं स्वापू तयाः तप्यंक हे अफगानिस्तानया तालिबानतलिसे नं स्वापू तयेमाःगु आवश्यकता दु । अफगानिस्तानया काबुलय् च्वंगु अमेरिका, बेलायत व क्यानडाया दूतावासय् ज्या याइपिं नेपाःमितय्त लित हयेगु निंतिं सम्बन्धित देय्या दुतावास नापनापं चीन व पाकिस्तानलिसे नं स्वापू तयाः तप्यंक हे तालिबानलिसे खँल्हायेमाःगु आवश्यकता दु ।

तालिबानयात आः गुगु कथं स्वयेगु धयागु सवालय् विश्वय् छगू कथं बहस नं सुरु जूगु दु । नेपालय् नं थुगु कथंया बहस सुरु जूगु दु । न्हापा न्हापा तालिबानयात अमेरिकां आतंककारी घोषणा यानातःगु खः । उकिं पश्चिमी मुलुकं अथे हे तायेकाच्वना । भारतं नं उकियात साथ बियाच्वन । आः २० दँ लिपा अमेरिकी सेना हे अफगानिस्तानं लिहां वयेमाःगु अवस्था वल । तालिबानतय्सं देय् हाकनं कब्जाय् काल । न्हापा तालिबानतय्सं निरंकुश शासन संचालन यात । मिस्तय्त यक्व हे विभेद यात । धार्मिक कट्टरता क्यन । अपराधीतय् छ्यं पालेगु, ल्हाः हे ध्यनेगु थेंजाःगु क्रूर शैलीया सजाय बीगु नं यात । उकिं यानाः तालिबानयात विश्वं स्वयेगु दृष्टिकोण हे फरक जूगु खः । आः २० दँ लिपा हाकनं सत्ता ल्हातय् लायेधुंकाः तालिबानत न्हापा थें हे क्रूर जुइ लाकि छु जुइ धयागु खँय् सकसिया मिखा वनाच्वंगु दु ।

मानव अधिकार, लोकतन्त्र, राजनीतिक प्रणाली छु याइ धइगु सकसिगु चासोया विषय जुयाच्वंगु दु । उकियात कया थःथःगु कथंया व्याख्या यायेगु व तर्क तयेगु यानाच्वंगु दु । लिपांगु इलय् वयाः तालिबान धइपिं अनया आदिवासीत नाप जानाः राष्ट्रियताया निंतिं विद्रोह यानाच्वंगु शक्ति खः धाइपिं नं पिहांवःगु दु । विदेशी हस्तक्षेपया विरुद्ध ल्वाभः ज्वनाः संघर्ष यानाच्वंपिं धार्मिक अतिवादीत खः धकाः नं धायेगु यानाहःगु दु । न्ह्यागु हे जूसां अनया जनतां तालिबानयात साथ बिउगु धइगु उपिं राष्ट्रवादी जुयाः क्यनाच्वंपिं खः । थ्व हे कारणं हाकनं सत्ता कब्जा यायेत सफल जूगु खः ।

उमिसं आः न्हापासिबें फरक कथं शासन संचालन याइ धकाः नं अनुमान जुयाच्वंगु दु । न्हापा अनुभवपाखें पाठ सयेका आः सत्ता संचालन बांलाक याइ धकाः नं धायेगु यानाहःगु दु । अथते खःसां आःतक तालिबानतय्सं अनया आदिवासीतय्त गज्याःगु व्यवहार याइ धयागु स्पष्ट जूगु मदुनि । आदिवासीतय्गु नं साथ कयाः सफल विद्रोह याःपिं तालिबानतय्सं आः आदिवासीतय्त छु गज्याःगु व्यवस्था याइ धकाः नं विश्वया आदिवासीतय्सं चिउताः तयाच्वंगु दु ।

तालिबानीत सत्ताय् वये धुंकाः आः नेपालं नं तालिबानयात स्वयेगु मिखा हिलेमाःगु अवस्था दु । चीनया मिखा व भारतया मिखां स्वयेगु याये मजिउ । तालिबानयात पूर्ण रुपं समर्थन यायेगु व पूर्ण रुपं विरोध यायेगु मिखां स्वयेमज्यू । अफगानिस्तानय् विद्रोही शक्ति सत्ताय् वयेधुंकाः उमित गुकथं स्वयेगु धकाः सरकारं थीथी राजनीतिक दलतय्लिसे ब्यापक सहलह ब्याकेमाःगु आवश्यकता दु ।