सांस्कृतिक अधिकार धइगु हे राजनीतिक अधिकार
स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं झिंछक्वःगु नेवाः एकता दिवस तःजिक आन्दोलन दिवस कथं खोनाय् हंगु खः । नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति, नेवाःतय्गु जातीय खलः पुचःनिसें नेवाः अधिकारया सवालय् आन्दोलन याना वयाच्वंगु खलः पुचःनिसें अभियानत मुना एकता दिवस हंगु खः । नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया संयोजनय् हंगु झिंछक्वःगु नेवाः एकता दिवसपाखें घोषणा पौ नं जारी याःगु खः । अबले नेवाःतय्सं प्रधानमन्त्रीयात न्यागू न्ह्यसः न्यंगु खः । तर उकिया लिसः आः तक नं वःगु धाःसा मदुनि ।
नेवाःतय्सं न्यंगु न्यागू न्ह्यसः थुगु कथं खः १) नेवाः भुमि, संस्कृति, सम्पदा व सभ्यता संरक्षण यायेत समुदायलिसे सहकार्य राज्यं यायेमाः, तर विडम्वना थुकिइ हे मदिक्क थीथी त्वहः तया राज्यपाखें हे प्रहार छाय् यानाच्वंगु खः ?, २) आइएलओ १६९ व युएनड्रिपं बिउगु आदिवासी नेवाःतय्गु अधिकार छाय् सुनिश्चित याये मफुगु खः ?, ३) संविधानय् दुगु स्वायत्त क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र व विशेष क्षेत्र कार्यान्वयन छाय् मयाःगु खः ?, ४) सम्मानित सर्वोच्च अदालतया पुर्ण इजलासं बिउगु निर्देनात्मक आदेशयात अवहेलाना यानाः जनताया छेँ जग्गाय् छाय् डोजर आतंक जुयाच्वंगु खः ? व ५) पहिचान, पहुँच व प्रतिनिधित्वया समुदायया जायज माग व अपेक्षायात आः तक नं संविधान संशोधन यानाः थुगु मागयात छाय् सुनिश्चित यायेगु ज्या राज्यपाखें मयानाच्वंगु खः ?
थुगु कथंया न्यागू न्ह्यसः न्यंगु खःसा थुकिइ मध्ये नेपाःया संविधानय् हे व्यवस्था यानातःगु विषय धइगु स्वायत्त क्षेत्रया खँ खः । संविधानसभापाखें जारी याःगु संविधानय् हे ब्यवस्था यानातःगु स्वायत्त क्षेत्रया खँयात आः तक नं राज्य कार्यान्वयन यायेत तयार जूगु ठोस रुपं खने मदुनि । लिपांगु इलय् वया वर्तमान सरकारया संघीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्री राजेन्द्र श्रेष्ठं संविधानय् दुगु स्वायत्त क्षेत्रया व्यवस्थायात कार्यान्वयन यायेगु नितिं थः तयार दु धकाः न्ववानादीगु दु । उकिं यानाः नेवाःतय्सं ल्ह्वना वयाच्वंगु नेवाः स्वायत्त क्षेत्रया सवालय् थप बहस यायेमाःगु ई वःगु दु ।
ला बला न्ह्यः जक राज्यया संवैधानिक निकाय कथं दुगु आदिवासी जनजाति आयोगं तकं स्वायत्त क्षेत्र कार्यान्वयनया निंतिं तत्काल कानुन दयेकेत राष्ट्रपतियात प्रतिवेदन लःल्हाःगु खः । नेपाःया संविधान कथं स्वायत्त क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र र विशेष क्षेत्रया व्यवस्था कार्यान्वयन यायेगु नितिं कानुन दयेकेत सिफारिस याःगु खः । उगु कथंया प्रतिवेदन आः प्रदेश प्रदेशय् तकं लःल्हायेगु ज्या जनजाति आयोगं यानाच्वंगु दु ।
जनजाति आयोगं आदिवासी जनजातितय्गु सवालय् स्वायत्त क्षेत्रया बारे गुगु कथं सिफारिसयात व आः तत्कालया कुतलं जूगु अवश्य नं मखु । नेवाःत नापनापं आदिवासी जनजातित गुपिंसं संविधानय् दुगु स्वायत्त क्षेत्रया अधिकार प्राप्त यायेमाः धकाः मदिक्क सः थ्वयेका वयाच्वंगुलिं हे खः । अझ बराम आदिवासीतय्सं ला विशेष क्षेत्रया नितिं माग याना अदालतय् वना मुद्दा तकं त्याके धुंकूगु दु । अय्नं सरकारं उकिया कार्यान्वयनया निंतिं कानून दयेकाच्वंगु अवस्था मदुनि । अथे जुयाः नं थुगु विषय धाःसा नेवाः समुदायया निंतिं नं तसकं सरोकारया विषय जुयाच्वंगु दु ।
स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं नेवाः स्वायत्त राज्यं क्वय्यागु अधिकारया खँ ल्हायेगु पाय्छि मजू धकाः नेवाः अधिकारया निंतिं ज्या याना वयाच्वंपिं पुलांगु नेतृत्वपिंसं ताः ई निसें धयावयाच्वंगु खः । उकिं पुलांगु नेतृत्वं नेपाःया संविधानय् दुगु स्वायत्त क्षेत्रया अधिकारयात ताः ई तक अस्वीकार यात । मानौं स्वायत्त क्षेत्रया खँ ल्हाइपिं धइपिं नेवाः स्वायत्त राज्य विरोधी थें तकं तयेकाल । तर नेवाः स्वायत्त क्षेत्र संविधानय् दुगु अधिकार खः धासें उगु अधिकार प्राप्त यायेगु धइगु नेवाः स्वायत्त राज्य विरोधी गतिविधि मखु धकाः नेवाः आदिवासीया अधिकार पक्षधरपिंसं धायेगु याना वयाच्वंगु खः ।
खय्त ला नेवाः समाजय् दुने नेवाः स्वायत्त क्षेत्रया अधिकार प्राप्त यायेमाः धकाः ताः ई न्ह्यःनिसें सः थ्वयेका वयाच्वंगु अवश्य नं मखु । जब गुथि विधेयक विरुद्धया आन्दोलन जुल उगु इलंनिसें हे नेपाःया संविधानय् दुगु स्वायत्त क्षेत्रया अधिकार प्राप्त यायेमाः धकाः सः थ्वयेकेगु ज्या जूगु खः ।
नेवाःतय्त एकता यायेफइगु छगू तःधंगु आधार धइगु संस्कृति जूगु अले अन्तर्राष्ट्रिय कानुन कथं नं आदिवासीतय्गु संस्कृतिइ राज्यं हस्तक्षेप याये दइमखु धकाः उल्लेख जुयाच्वंगुलिं नेवाःतय्गु हकय् स्वनिगः व स्वनिगः जःखःयात नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र धकाः माग याना वनेमाः धकाः बहस सुरु जूगु खः । थुकिया निंतिं आदिवासी नेवाः अधिकार धकाः सः तया वयाच्वंगु पक्षधर नेवाःतय्सं मदिक्क अभियान न्ह्याकेगु नाप नापं माल धाःसा कानुनी रुपं नं लँपु नालेमाः धकाः धया वयाच्वंगु खः ।
नेपाःया संविधान धारा ५६ या ५ स राज्यया प्यंगू तहया संचरनाया व्यवस्था यानातःगु दु । उकी संघ, प्रदेश, व स्थानीय याना स्वंगू अले प्यंगूगु तह कथं विशेष क्षेत्र, स्वायत्त क्षेत्र व संरक्षित क्षेत्रया व्यवस्था यानातःगु दु । थ्व अधिकार सांस्कृतिक, समाजिक व आर्थिक ल्याखं बीगु अधिकार खः । कयौं नेवाः न्ह्यलुवाःत नापं राजनीतिक दलय् दुने दुपिं नेता कार्यकर्तातय्सं सांस्कृतिक अधिकार, सामाजिक अधिकार व आर्थिक अधिकार धइगु छुं हे मखु, मूल विषय राजनीतिक अधिकार खः धायेगु यानाच्वंगु दु । उकिं संविधानया थुगु व्यवस्थायात नं खास हे प्राथमिकता बिया मच्वंगु खः । तर वास्तविकता अथे मखु । आदिवासीतय्गु सवालय् धायेगु खःसा सांस्कृतिक अधिकार धइगु हे राजनीतिक अधिकार खः ।
सांस्कृतिक अधिकार दुने भूमि स्वानाच्वनी अले सांस्कृतिक अधिकार दुने आर्थिक पक्षनिसें कयाः मूर्त अमूर्त सम्पदा नापं प्राकृतिक श्रोत नं स्वानाच्वनी । सांस्कृतिक अधिकार दुने भाषानिसें लिपिया खँ नं स्वानाच्वनी । जब भूमिया अधिकार दइगु, भाषाया अधिकार दइगु, अले व हे भूमि नाप आर्थिक नं स्वानाच्वनीगु अवस्था खःसा उकियात सांस्कृतिक अधिकार धकाः कायेगु धइगु राजनीतिक अधिकार कायेगु हे खः ।
निश्चित भूमिइ स्वायत्तता व स्वशासन दइगु धइगु व भूमि नाप स्वाइगु आर्थिक, भाषिक अधिकार नं वइगु धइगु राजनीतिक अधिकार हे खः । दलिय राजनीति यानाः जक राजनीतिक अधिकार धकाः कायेगु खँ मखु समुदायया अधिकारया ल्याखं सांस्कृतिक अधिकार कायेगु नं राजनीतिक अधिकार कायेगु हे खः । उकिं सांस्कृतिक अधिकार धइगु राजनीतिक अधिकार मखु धकाः ब्वलनाच्वंगु भ्रमयात चीकेगु कुतः नेवाःतय्सं यायेमाः ।
नेपाःया संविधान कथं स्थानीय सरकार संचालन कार्याविधि दयेकातःगु दु । उगु ऐनया ९९ नम्बरया बुँदाय् छगू वा छगूसिबें अप्वः जिल्ला, छगू बाय् छगूसिबें अप्वः नगरपालिका, छगू बाय् छगूसिबें अप्वः गाउँपालिका वा वडा स्तरीय तकं स्वायत्त क्षेत्र कायेफइगु व्यवस्था यानातःगु दु । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा आः स्वनिगः व स्वनिगः जःखः लागायात नेवाःतय्सं नेवाः स्वायत्त क्षेत्र बाय् नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र धकाः घोषणा याकेगु कथं न्ह्याः वनेमाःगु दु । सम्वन्धित मन्त्री तकं थ्व इलय् स्वायत्त क्षेत्रया अधिकारया नितिं संघीय कानुन हयेत तयार जुयादीगु अवस्थाय् ऐन हयेकेगु निंतिं नेवाःतय्सं नं थःथःगु कथं भूमिका म्हितेमाःगु अवस्था दु ।
न्हापां नेवाः स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकाः संविधानय् दुगु अधिकार काये अनं लिपा संविधान संशोधनया माध्यमं पहिचानया आधारय् नेवाः स्वायत्त राज्य अर्थात नेवाः प्रदेश निर्माणया लँपु ज्वना वनेमाःगु अवस्था वःगु दु । थुगु खँय् लिपांगु इलय् मन्त्रीनिसें नेवाः ख्यःया पुलांपिं नेतात नं सरकारात्मक जूगु संकेत वयाच्वंगु दु । उकिं आःया अवस्थाय् नेवाः स्वायत्त क्षेत्र अर्थात नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेगु लँपु ज्वनाः नेवाःत वनेमाः । नेवाःतय्सं थःपिनिगु मंकाः मुद्दा दयेकाः वनेमाः । कन्हय् वनाः चुनाव वइगु अवस्थाय् नं थुगु हे मुद्दायात सम्वोधन याकेगु कथंया कुतः यायेमाः अले दलतय्गु घोषणा पतिइ नं दुथ्याकेगु नितिं भूमिका म्हितेमाःगु आवश्यता दु ।
LEAVE YOUR COMMENTS