ने. सं. ११४४ ञलागा पारू -

ख्वपय् न्यायेकीगु बिस्कं कथंया येयाः

ख्वप देय् न्हापांनिसें कला, साहित्य व संस्कृतिया लागाय् च्वन्ह्याःगु देय् खः । ख्वपयात विद्वानतय्सं नाचगानया राजधानी नं धायेगु याः । छम्ह विद्वान जगदीश शमशेर राणां ला ‘नाचगानको राजधानी भक्तपुर’ नामं सफू हे पिथनादीगु दु । थथे सांस्कृतिक परम्परा व प्याखंया लागाय् च्वन्ह्याःगु थाय् ख्वपय् नं येँयाः हनेगु याः ।

अथे खःसां येँय् थें कुमारी रथ सालाः, राष्ट्र प्रमुख ब्वनाः व यःसिं थनाः येँयाः नखः हनीगु धाःसा मखु । ख्वपया येँयाः न्यायेकेगु ज्याय् मानन्धर समुदाय नापनापं आपालं ज्यापु समुदायया प्रत्यक्ष संलग्नता खनेदु । यंलाथ्व द्वादशिकुन्हु येँय् यःसिं थनीथें उकुन्हु हे ख्वपया त्वाः त्वालय् यमांद्यः थनी ।

गुलिं मनूतय्सं थुकियात इन्द्र धाइसा दुसा गुलिसिनं थ्व इन्द्र मखु कि इन्द्रया काय् गेहेन्द्र खः धाइपिं नं दु । न्ह्याथे हे जूसां उकुन्हु थंम्ह थ्व यमांद्यःयात स्वर्गया जुजु इन्द्रया कलाःया चतुर्मासया ब्रत च्वनेगु निंतिं स्वर्गं पातालय् कुहां वयाः स्वां व खाइसि खूवःम्ह खः धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

स्वां खूवःम्हेसित ज्वनाः चिना तःगु धापू कथं यमांद्यः थनीबलय् थौंकन्हय् नं स्वां व खाइसि घाकाबीगु चलन आः नं ख्वपय् दनि ।
यमांद्यः थनाः प्यन्हु लिपा होम याइ । गुकुन्हु येँय् क्वःनेयाः जुइगु खः उकुन्हु ख्वपय् राजोपाध्याय ब्रम्हूपाखें यमांद्यःयात चिनातःगु कापू छपु चफुनाः थीथी विधि कथं पूजा यानाः होम यायेगु चलन दु ।

थ्व छगू कथं वं खुयाकाःगु खः धयागु प्रमाण पेश याःगु नं धाइ । चथाः लिपा थ्व नखः सुरु जुइगु जुयाः चथाः कुन्हु पूजाय् सहभागी मजूपिंत चथाः खुँ लाइगु वा चथा खुँ पाः यायेयः धाइगु चलन नं आः तकं ख्वपय् दनि । येँय् थःनेयाः व क्वःनेयाः क्वचाये धुंकाः वयां कन्हय्कुन्हु जक ख्वपय् येँयाःया मू ज्या न्ह्याइ ।

अथे धइगु मानन्धर समुदायं यांमत नापनापं महाद्यः व गणेद्यः चाःहिइकी । न्हापांगु न्हिकुन्हु यांमत ख्वपया साःकुलां धयातःगु मानन्धर समुदायया बस्ती थःनेपाखें न्ह्याइ । सलाँ गणेद्यः लिक्क मानन्धर समुदायं ताःहाकःगु मतः निप्वाः तयाः च्वय् स्वप्वाः स्वप्वाः दुगु मत च्याकाः उकियात निश्चित लागां ख्वप देय् चाःहिइकीगु खः ।

थ्व करिब करिब सापारुया रुट थें हे चाःहिली । उकिया नाप नापं सलाँ गणेद्यःयात नं चाःहिइकीगु चलन दु । न्हापां द्यःयात बाहां स्यानाः समय् नयाः मानन्धर समुदायं सालं चिकं हइ । सालय् च्वंम्ह भैलःद्यःयात नं पूजा यानाः अनं मिपुसा कयाः मत च्याकेमाःगु चलन आः तकं दनि ।

स्थानीय विष्णु बहादुर मानन्धरया कथं न्हापा न्हापा उगु निप्वाः हइगु यांमत मध्ये छगू यांमतया कथि दथुइ तसकं कलात्मक भैरवया ख्वाःपाः नं दुगु खः ।न्हापांगु दिं थथुसाः व कुथुसाः निगू साः दुगु कारणं साःकुलांया मानन्धर समुदायपाखें निगू सालं निप्वाः यांमत देय् चाःहिइके यंकीगु खः ।

द्यः दुथाय् दुथाय् निश्चित लागाय् उगु मतः क्वछुकाः चिकं छुइगु धकाः च्यानाः फुनावंगु चिकं परिपूर्ति यायेत चिकं तनेगु चलन दु । उगु चिकं नं तसकं भिंगु सियातःगु तू क्यलाः दयेका तःगु नस्वाःगु चिकं खः । थज्याःगु पर्व चले यायेगु निंतिं आः तकं सरकारी निकाय गुथि संस्थानं थःपिंत खः थें न्यंक जक दां बियातःगु व थःपिंसं हे ध्यबा ल्हानाः गुथि चले यानाः पूजा व भ्वय् नयेत खर्च याये मालाच्वंगु खँ पुलांम्ह ३ वडाया अध्यक्ष समाजसेवी विष्णुबहादुर मानन्धरं कनादिल ।

सलाँ गणेद्यःथासं यांमत यंकीकुन्हु उगु सलाँ गणेद्यःया लिउनें मूपात्र हयेगु चलन दु । मूपात्र येँयाः जात्राया प्रमुख व्यक्ति खः । येँयाःया झ्वलय् चले जुइगु थीथी जात्रा पर्व फुक्कं हे मूपात्रलिसे केन्द्रीत यानाः जुयाच्वनी । वयात गुथि संस्थानं ल्यइ । मूपात्र धाःसां वयात खलपात्र थें हे व्यवहार याइगु जुयाः क्वजात धयातःगु दमाई, कामि वा सार्कि जाति दथुं उम्ह मनू ल्ययेगु चलन दु ।

वयात हायेके थें चाःहिइकीगु इलय् ‘हाँय्चाय् कप्प मूपात्र’ धकाः हालाः मस्त लिउ लिउ वनी । जवं खवं दिचा धाइपिं वसः व मुकुट नं अलग कथंया ख्यालिं जाःगु पुनाः वइपिं वया आठपहरियात नाप नापं खड्ग छपु ज्वनाः देय् चाःहिलीम्ह उम्ह मूपात्रं त्वाःत्वालय् थनातःगु यमांद्यःथाय् वनाः पालेगु भाय् याइ ।

स्वचाः हिलाः स्वक्वः थथे पालीगु इलय् नाप नापं ज्वनावःगु बाजं नं उकथंया हे संकेत वयेक थाइ । वयात तलेजु गुथिपाखें वा गुथि संस्थानं हे फुक्कं व्यवस्था यानाः हँय्चिया छ्यं तयाः भ्वय् नकीगु जुयाः हँय्या छ्यं पच जुल धइगु ल्याखं मस्तय्सं ‘हाँय्चाय् कप्प मूपात्र’ धकाः हायेकीगु खः ।जात्राया सातिकुन्हु गोल्मढी त्वालं छप्वाः यांमत हइ ।

यानंनिसें खने दुगु तसकं कलात्मक ढंगं दयेकातःगु मत जुयाः यांमत वा तापाकंनिसें खने दइगु मत धयातःगु खः । उगु मत स्वये खनेवं हे मिखा त्यय्लाइगु, मिखाया ल्वय् मजुइगु धकाः त्वाः त्वालय् पियाच्वंपिसं उगु मत हःगु खनेवं हे स्वक्वः तक मिखाय् पियाः यांमतया दर्शन याइ । यांमत हये धुंकाः जक मूपात्र पित हयेगु चलन यानातःगु दु ।

सातिकुन्हु वा निन्हुकुन्हु गोल्मढीइ मत च्याकीसा उकिया लागिं छुमा गणेद्यःयाथाय् मिपुसा काःवनी । न्हापांगु न्हिकुन्हु सलाँ गणेद्यःयात खतय् तयाः चाःहिइकी थें सातिकुन्हु छुमाः गणेद्यःयात खतय् तयाः चाःहिइके हइ । उकुन्हुया पूजाविधि व भ्वय् नं छुमाः गणेद्यः गुथिपाखें हे न्ह्याकीगु खः ।

गोल्मढीइ शिवरात्री गुथि छगू हे जक दुगु जुयाः अनं छप्वाः जक यांमत हयेगु चलन यानातःगु दु । यदि चिकं बीपिं गुथियापिं व उगु मतः हइपिनि दथुइ खँ मिले मजुया च्वन धाःसा ज्याझ्वः लिबाये नं फु । फयांफति द्यः लुकुंबियेवं हे जात्रा चले यायेमाःगु चलन दु । निन्हु कुन्हु मूपात्र नं छुमा गणेद्यःया थासं हइगु चलन दु ।

स्वन्हु कुन्हु धाःसा यांमत क्वःनेपाखें हइ । तेखाचो च्वंपिं व तूपालाछि (हाल तापालाछि) च्वंपिं मानन्धर समुदाय यानाः निगू थासय् निगू हे मूसाः दुगु जुयाः निगू थासं हे निगू यांमत हयेगु चलन दुगु खः । न्हापांगु न्हिकुन्हु निप्वाः, निन्हुकुन्हु छप्वाः व वयां कन्हय्कुन्हु हाकनं निप्वाः यानाः स्वन्हुया दुने न्याप्वाः यांमतं देय् चाःहिली ।

थुगु ज्या फुक्कं मानन्धर समुदायं हे याइगु खः । मानन्धर समुदाययात ख्वपय् नं पुलांपिं ज्यापु समुदाय वा तू उत्पादन यानाः उकियात काकाः चिकं पिकाये सःपिं इन्जिनियर कथं कयातःगु दु । लिपांगु दिं वा नानिचायाःकुन्हु येँय् यःसिं क्वःथलीगु दिनय् ख्वपय् यांमत, मूपात्र व वया नाप नापं पुलुकिसि नं हयेगु चलन दु । लिपांगु न्हिकुन्हु भैलःद्यः चाःहिकी ।

भैलःद्यः चाःहिइके न्ह्यः न्हापां भैलःद्यःया थासं हे मूपात्र पिहां वइ । उकुन्हु भार्वाचोपाखें थथे यांमत हइगु खःसां सुरु धाःसा बुल्चां याइगु खः । मूपात्र धाःसा भैलःद्यःया लिउनं सुरु याइगु खः । अन लिक्क च्वंगु लाकौलाछेँ त्वालय् पुलुकिसि दयेकाः थ्व जात्रा जुइ । थ्व ज्या धाःसा न्हिनय्पाखे हे जुइगु खः ।

दतात्रय चोकय् व लाय्कू लागाय् उम्ह पुलुकिसियात स्वचाः स्वचाः चाःहिइकेगु चलन दु । पुलुकिसिया स्वं राजकूलयापिं ब्राम्हण वा राजोपाध्यायतय् थकालि सिथं यंकीगु इलय् उम्ह मू व्यक्तियात सिथं यंकेत प्वः चिना यंकूगु पुलु हे दिपं लित हयाः दयेकीगु खँ गुथियारतय्सं धाःगु दु ।

थौं स्वयां न्यय्दँ न्ह्यः मूदिपं बाजागाजासहित लित हयाः तयातःगु स्वं आः नं भैलः द्यःयाथाय् तानातःगु दु । उकियात म्येया आतापुति पुयाः छायेगु नं चलन दु । थ्व स्वं थिइमत्यः धाइगु नं अय् जुयाः हे खः । यदि स्वं थिल धाःसा दसा मभिनी धइगु ख्वपय् जनधारणा दु ।
लिपांगु न्हिकुन्हु पुलुकिसियात चाःहिइकीगु इलय् टौमढी, लाय्कू व दत्तात्रय चोकय् स्वचाः स्वचाः चाःहिइकी ।

पूर्वपाखे सूर्यमढी तक यंकूगु उगु पुलुकिसि हइगु इलय् त्वाः त्वालय् सु व छ्वालिं च्याकाः मि पंकेगु नं याइ । मस्तय्सं छ्वालिप्वाः ज्वनाः उम्ह पुलुकिसिया न्ह्यःने लिउने जुइगु नं खंकेफइ । पुलुकिसि न्ह्यःने वनीगु इलय् तानांतानां गं थाइसा अखतं हे लिउने यंकीगु इलय् गं थाये मत्यः धकाः गं थाइमखु । गं न्यली धकाः गंया स्यः हे ज्वना तइ ।

पुलु व वँचुगु कापः भुनाः पुलुकिसि दयेकीगु खः । पुलुकिसि देसय् चाःहिले धुंका जक बहनीपाखे मूपात्र हइ । यदि मूपात्रयात पुलुकिसिं खन धाःसा न्हुयाः हे स्याये यः धाइगु चलन दु । इन्द्र थः बाहान किसिम्हय् च्वनाः काय् गेहेन्द्रया अवस्था सिइकेत वःगु कथं थुकियात माने यानातःगु दु ।

स्वन्हुयंकंया यांमत, मूपात्र व लिपांगु न्हिया पुलुकिसि जात्रा लिपा वयां कन्हय्कुन्हु सुथय् त्वाःत्वालय् थनातःपिं यमाद्यः लिकयाः ख्वपय् येँयाः जात्रा क्वचायेकी । न्हापा स्वीनिगू त्वालय् स्वीनिम्ह हे यमांद्यः थनेगु चलन दुगुलि आः नीछम्ह जक यमांद्यः थनेगु चलन दनिगु खँ संस्कृतिविद्तय्सं धाःगु दु ।