संविधानय् मौलिक अधिकारया खँ

पंचायतकालय् हरेक जुलुस व आमसभा जुइगु इलय् राजनीतिक नेतातय्सं ल्ह्वनीगु छगू महत्वपूर्ण खँ मौलिक व राजनीतिक अधिकार खः । उगु इलय् सभा, सम्मेलन यायेगु, जुलुस यायेगु, विरोध प्रदर्शन यायेगु नापं थीथी कथंया राजनीतिक अधिकारं नागरिक समाज बञ्चित जुयाच्वंगु खः ।

अथे जुयाः राजनीतिक अधिकार माग यानाः सरकारयात दबाब बीगु ज्या जुयाच्वंगु खः । नापनापं म्वाये खनीगु, नये खनीगु, स्वास्थ्य, शिक्षा व रोजगार थेंज्याःगु जन्मसिद्ध अधिकार वा मौलिक अधिकारया माग नं अबले पञ्चायती शासक समक्ष राजनीतिक दलया नेता, कार्यकर्ता व नागरिक समाजं न्ह्यब्वयेगु याना वयाच्वंगु खः ।

तर उगु इलय् फयांफत्ति नागरिक छगू तह क्वय् हे लाकेगु वा जनतायात रैती हे यानाः थः सदां जुजु हे जुइगु शासकतय् चाहना कथं जुजु व प्रजा वा रैती कथं विभाजन यानातःगु खः । आः देय् प्रजातान्त्रिक युगय् दुहां वनेधुंकूगु दु । आः सभा जुलुस यायेगु, पर्चा पम्प्लेटिङ यायेगु, गोष्ठी सम्मेलन नापं थीथी कथं संगठनया अधिकार चूलायेधुंकूगु दु ।

नापनापं शिक्षा, स्वास्थ्य व रोजगार यायेगु नं अधिकार चूलाःगु दु । थथे राजनीतिक व मौलिक अधिकार प्राप्त जुइधुंकाः नं जनतां आः नं उकिया उचित प्रयोग वा अभ्यास धाःसा याये खनाच्वंगु मदुनि । नेपाःया संविधान २०७२ पाखें प्रत्यायोजन यानातःगु थ्व मौलिक व राजनीतिक अधिकार कार्यान्वयन यायेत पंगः दुगु धाःसा मेगु खँय् मखुसें कानूनया अभावं हे खः ।

२०६३ सालय् निर्माण जूगु अन्तरिम संविधानं हे शिक्षा व स्वास्थ्य निःशुल्क यायेगु धइगु प्रावधान उल्लेख यायेधुंकूगु खः । तर थौं झिंनिदँ दयाः नं उकियात परिपालना याये फयाच्वंगु मदुनि । झिदँय् छक्वः संविधान हे परिमार्जित याये मालीगु धाइ । तर झीथाय् झिंनिदँ न्ह्यः पारित यानातःगु प्रावधान आः तकं लागू मजूनि ।

पंचायती कालय् २०३६ साल २०४६ साल थज्याःगु हे राजनीतिक रुपं उथलपुथल जूगु साल खः । प्रजातान्त्रिक धाःगु बहुदलीय शासन व्यवस्था लागू जुइधुंकाः २०५२ साल व २०६२ सालं थज्याःगु कथं हे राजनीतिक रुपं उथलपुथलया ई जुया बिल । तर जनताया जीवनस्तरय् धाःसा म्हिगः गथे खः अथे हे कायम जुयाच्वन ।

थ्व इलय् नेपाःया संविधानय् समाजवाद उन्मुख संविधान धकाः घोषणा यानातये धुंकूगु दु । उकिं प्रगतिशील खने दयेकेगु लागिं हे जक थ्व बुंँदात उल्लेख यानातःगु खँ जनतां थुइका हये धुंकूगु दु ।

उमिगु न्हूगु जीवन शैली कायम जुइफुगु खने मदु । म्हिगः गथे पंचायती व्यवस्थां दबे यानातःगु कारणं थःपिनिगु आर्थिक उन्नति, सांस्कृतिक स्तरया विकास व खुल्ला रुपं न्ववायेगु, हालेगु व ल्यायेगु क्षमता विकास याये मफुगु कारणं वर्गीय रुपं जनता लिउने लाःगु खः, आः नं उगु स्वभावय् हिउपाः हयेगु क्षमता नेपाली जनतायाके मदुनि ।

थथे जूगु मू कारण धइगु राजनीतिक हिउपाः जनताया जीवनस्तरय् मथ्यंगु कारणं खः । उकिया लागिं दकलय् माःगु चीज धइगु व्यवहारिक रुपं नेपाली जनताया सोच, विचार व धारणाय् हिउपाः हये मफुगुलिं हे खः । नेपाःया वर्तमान संविधानयात संसारया दकलय् अप्वः मौलिक हकया व्यवस्था यानातःगु संविधान मध्ये छगू कथं कयातःगु दु ।

थज्याःगु उत्कृष्ट संविधान कायम जूपिं नेपाली जनतां आः तक उकिया वास्तविक अनुभूति धाःसा याये खनाच्वंगु मदुनि । थथे जूगु कारण संविधान व कानून कथं चले जुइमाःपिं राजनीतिक दलया नेतातय् सोच विचारय् हिउपाः वये मफुगुलिं खः । फुक्कं धइथें राजनीतिक नेतात म्हिगःया पंचायती भूतं ग्रसित जुयाच्वंगु दु ।

पंचायती शासन व्यवस्थाय् गथे जुजुं नियुक्त याःपिं अले नां जक निर्वाचित जुयाः जुजुं धाधाःथे च्वनीपिं राष्ट्रिय पंचायतया सदस्यत थःगु हे कथं शासक वा जनतानापं अलग्ग च्वनाः शासन यानाच्वनेगु स्वभाव कायम याना च्वनीपिं खः, आः नं उकि खास हे हिउपाः वःगु मदुनि ।

म्हिगः श्रीपेच पुनाः जुजु हे धायेक शासन याइगु थासय् अबलेया जुजुया स्वयां अप्वः सम्पत्ति गथे दयेकेगु व सुख सुविधा गथे भोगे यायेगु धइगु हे आःया राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री व मन्त्रीमण्डलय् च्वनीपिं नेतातय् सोच कायम जुयाच्वंगु दु । थःपिं जनतापाखें हे निर्वाचित जुया वयापिं व जनता प्रति थःपिं पूर्ण रुपं बफादार जुइमाः धइगु हे ल्वःमंकेगु यानाहःगु दु ।

चुनावय् छक्वः थीथी कथं आश्वासनया प्वः क्यनाः मत कायेगु व मतं त्यानावंपिं व दांया भरय् समानुपतिक रुपं त्याकाछ्वःपिं राजनीतिक नेतातय् स्वभावय् म्हिगः पंचायती व्यवस्थाया राष्ट्रिय पंचायतया सदस्यया स्वभाव स्वयां छुं नं मपाःगु कारणं कानून व संविधानयात जनताया लागिं हे जक दयेकूगु खः व थःपिसं उगु संविधान व कानून माने यायेत बाध्य मदु धइगु सोच विकास जूगुलिं जनताया अधिकार अन लाः थन लाः मदयाच्वंगु खः ।

देय्या दकलय् च्वय्या मान्यता बियातःपिं राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, उपप्रधानमन्त्रीनिसें स्थानीय सरकार प्रमुख व वडाया अध्यक्षया मनसाय तकं थःपिं थेंज्याःम्ह सुं मदु थेंज्याःगु यायेगु प्रवृत्तिया कारण थथे हे जनताया अधिकार कुण्ठित जुयाच्वंगु खः । थ्व धइगु पंचायती भूत आः तकं म्वानाच्वंगु वा जनताया अधिकारयात क्यनेगु वा थें जक यानाच्वनेगु प्रबृत्तिं खः ।

गुलिं सविधानय् उल्लेख जूगु अधिकार कानून मदया बञ्चित जुयाच्वंगु दु । गुलिं कानून वयेधुंकाः नं निर्देशिका मवया पालना मजूगु अवस्था दु । अथे जुयाः नं कानून व निर्देशिका तयार याइगु निकाय प्रतिनिधिसभायात हे सक्रिय यायेमाःगु थौंया आवश्यकता खः ।

उलि जक मखु कि सम्पूर्ण अधिकार स्थानीय सरकारयाके वयेधुंकूगु खँ स्पष्ट जुइ धुंकाः आः नं स्वाभाविक रुपं हे स्थानीय निकाययात अधिकार सम्पन्न यानाः उकियात व्यवहारय् प्रयोग यायेमाःगु खनेदु । थ्व इलय् नेपाःया संविधानय् समाजवाद उन्मुख संविधान धकाः घोषणा यानातये धुंकूगु दु ।

उकिं प्रगतिशील खने दयेकेगु लागिं हे जक थ्व बुंँदात उल्लेख यानातःगु खँ जनतां थुइका हये धुंकूगु दु । जनताया अधिकार धाःसा अन लाः थन लाः मदयेक तयेगु अले थःपिनि अधिकार धाःसा कायम हे याना तयेगु ज्या जुल धाःसा थ्व थें तानाशाही प्रवृति मेगु छु जुइ फइ ?

संविधानय् उल्लेख जुइधुंकूगु नागरिक अधिकार, मौलिक अधिकार व राजनीतिक अधिकार प्रदान यायेगु निंतिं सरकारं सदनयात प्रयोग यानाः नियमावली व निर्देशिका तयार यायेमाःगु खः । तर आः तकं संविधान जारी जूगु स्वदँ फुइ धुना नं छुं नं कथंया निर्देशिका व नियमाबली तयार यायेफुगु मदुनि । थौं विडम्वनाया खँ हे थ्व जुयाच्वंगु दु ।