सत्ताया ल्वापुइ श्रीलंका

श्रीलंकाय् थौंकन्हय् निम्ह प्रधानमन्त्री दु । छम्ह रानिल विक्रमासिंघे व मेम्ह महेन्द्रा राजापाक्ष । रानिल विक्रमासिंघे संसदीय चुनाव लिपा संसदं ल्ययातःम्ह प्रधानमन्त्री खःसा राजापाक्ष नकतिनि जक राष्ट्रपति मैत्रीपाल सिरीसेनां विक्रमासिंघेयात प्रधानमन्त्री पदं बर्खास्त यानाः नियुक्त याःम्ह प्रधानमन्त्री खः ।

वंगु अक्टोवर २६ तारिखय् बर्खास्तय् लाःम्ह विक्रमासिंघे श्रीलंकाया संविधान कथं संसदय् थःगु बहुमत दुगुलिं थः हे प्रधानमन्त्री जूगु दावी यानाच्वंगु दुसा राजापाक्षं नं थःम्हं संसदय् बहुमत सावित यायेफुगु दावी यानाच्वंगु दु । आः धाथें सु प्रधानमन्त्री खः धयागु फैसला धाःसा निवाः लिपा हे जुइगु जुइ । वइगु नोवेम्भर १६ य् संसदय् बहुमत सावित यायेगु निंतिं तिथि क्वःछिनातःगु दु ।

श्रीलंकाय् सत्ताया दाउपेचया राजनीतिइ थौंकन्हय् स्वम्ह मू पात्रत दु– राष्ट्रपति मैत्रीपाल सिरिसेना, बर्खास्तय् लाःम्ह प्रधानमन्त्री रानिल विक्रमासिंघे व राष्ट्रपतिं प्रधानमन्त्री नियुक्त याःम्ह महेन्द्रा राजापाक्ष । अले थ्व राजनीतिक गोलमालया मू कारण धाःसा राष्ट्रपति सिरिसेना व प्रधानमन्त्री विक्रमासिंघे दथुइ ब्वलनावःगु तःधंगु मतभेद खः ।

श्रीलंकाया अर्थ व्यवस्थात थौंकन्हय् तसकं नाजुक अवस्थाय् लानाच्वंगु दु । श्रीलंका अर्बौं डलरया विदेशी त्यासाय् दुविनाच्वंगु दु । प्रधानमन्त्री विक्रमासिंघे अर्थव्यवस्थायात नियन्त्रणय् कायेमफुत धयागु द्वपं राष्ट्रपतिपक्षं बियाच्वंगु दु । थ्व हे कारणं विक्रमासिंघेयात बर्खास्त याःगु खः धाइ ।

तर धाथें ला प्रधानमन्त्री बर्खास्त याःगु खःसा सिरिसेना व विक्रमासिंघे दथुइ ब्वलनावःगु मतभेद हे खः । प्रधानमन्त्री विक्रमासिंघें राष्ट्रपतियात वास्ता यानाच्वंगु मदु । राष्ट्रपति सिरिसेनां थःत भारतीय गुप्तचरतय्सं स्यायेत स्वयाच्वन धकाः मन्त्रिपरिषद्या बैठकय् हे खँ तलं तकं प्रधानमन्त्री विक्रमासिंघें थुकियात हल्का कथं कयाबिल ।

राष्ट्रपतिं उगु बैठकय् धाःगु जुयाच्वन, ‘छम्ह मनू दु, गुम्ह भारतीय गुप्तचर संगठन ‘र’या मनू थें च्वं, वं जितः व गाटाभाया राजापक्षया हत्या यायेत स्वयाच्वंगु दु ।’ राष्ट्रपतिं उम्ह मनूया बारे छानविन यायेत प्रधानमन्त्रीयात धाःगु जुयाच्वन, तर प्रधानमन्त्रीं थुकी उलि ध्यान मबिउ । थुकिया लिसें विक्रमासिंघें थःके सल्हा तकं मयासे प्रमुख पदय् थः मनूतय्त जक नियुक्त यानाच्वन धयागु नं राष्ट्रपतिया गुनासो दु ।

तर न्ह्यइपुगु खँ छु धाःसा सन् २०१८या राष्ट्रपति चुनावय् सिरिसेना व विक्रमासिंघे हे जानाः आः प्रधानमन्त्रीइ नियुक्त याःम्ह राजापाक्षयात घेराबन्दी यानाः बुकूगु खः । थःगु हे पार्टीइ च्वंम्ह राजापाक्षयात बुकेगु निंतिं सिरिसेनां सिंघालितय् युनाइटेड नेशनल पार्टीया विक्रमासिंघेलिसे ल्हाः मिले याःगु खः ।

तत्कालिन राष्ट्रपति राजापाक्ष अधिनायकबाद जुइत स्वयाच्वन धासें थुपिं निम्हं जानाः बुकूगु खः । अप्रत्यासित रुपं सिरिसेना राष्ट्रपतिइ त्यायेधुंकाः वं हे विक्रमासिंघेयात प्रधानमन्त्री दयेकूगु खः । तर निम्हेसिया दथुइ छुं ई लिपा हे खटपट सुरु जुल । अले विक्रमासिंघेयात बर्खास्त यानाः सिरिसेनां थःगु हे पार्टीया प्रतिद्वन्द्वी राजापक्षयात प्रधानमन्त्री दयेकेल ।

राजापाक्ष हे छाय् ? सन् २००५ निसें २०१५ तक श्रीलंकाया राष्ट्रपति जूम्ह राजापाक्षं थःगु कार्यकालय् श्रीलंकाया दकलय् तःधंगु समस्या जुयाच्वंगु पृथकतावादी पुचः तमिल टाइगर्सयात लिना छ्वत । श्रीलंकायात गृहयुद्धय् न्ह्याकातःगु थ्व पुचःयात लिना छ्वयेधुंकाः राजापाक्ष श्रीलंकाया जनताया यःम्ह नेता जुल ।

अथे जूबलय् वया दुने नं छगू इलय् अहम् भावना ब्वलन, अले छम्ह मनू निगू कार्यकाल जक राष्ट्रपति जुइदइगु संविधान हे संशोधन यानाः हाकनं स्वक्वःखुसी राष्ट्रपति जुइगु कुतः यात । अथे जूबलय् थःगु हे पार्टीया सिरिसेनां वया विद्रोह यानाः विक्रमासिंघे लिसे जानाः २०१५या चुनावय् बुकाबिल ।

.छगू इलय् राजापाक्षाया हे विरोध लगे जूम्ह सिरिसेनां आः हाकनं वयात हे कःघाःवंगु खं धाःसा थीथी चर्चा जुयाच्वंगु दु ।श्रीलंकाय् आः अर्थव्यवस्था तसकं बांमलानाच्वंगुलिं हे सिरिसेनां राजापाक्षयात ल्यःगु धाइपिं नं दु । तमिल विद्रोहयात दबे यानाः छगू इलय् संकटय् लानाच्वंगु श्रीलंकायात उद्धार याःगुलिं राजापक्षं आः वयाच्वंगु संकट नं मोचन याइ फइ धयागु आशां वयात ल्यःगु धकाः नं चर्चा दु ।

थज्याःगु चर्चा जूसां निम्हेसिया दथुइ सत्ताय् च्वनाच्वनेगु सहमति जूगुलिं सिरिसेनां राजापाक्षयात हाकनं प्रधानमन्त्री दयेकूगु खः धयागु नं विश्लेषण जुयाच्वंगु दु । राष्ट्रपति चुनावया इलय् सिरिसेनां थःत पदया लोभ मदु, राजापक्षयात चिइकेमाःगुलिं जक छक्वःया निंतिं राष्ट्रपति जुइगु धकाः धाःगु खः ।

तर आः निम्हेसिया दथुइ सिरिसेनायात निक्वःगु कार्यकालय् नं राष्ट्रपति दयेकेगु सहमति लिपा राजापाक्ष सत्ताय् वःगु खः धाइ । राष्ट्रपतिइ बूसां राजापाक्षया शक्ति धाःसा कमजोर जूगु मदुनि । राजापाक्षयात सिंहाली बौद्धतय् तःधंगु समर्थन दु । नकतिनि जूगु प्रान्तीय चुनावय् राजापक्ष पक्षधरत हे त्याःगु दु ।

अथे जूगुलिं सिरिसेनां थः निक्वःगुुखुसी नं राष्ट्रपति जुइगु चाहना पूवंकेगु निंतिं हे राजापाक्षयात सरकारय् हःगु खः धाइ । राजापाक्षयात सरकारय् हयेगु निंतिं चीनया नं ल्हाः दु धाइ । राजापक्ष सरकारय् वयेगु धयागु श्रीलंकाय् भारतया दबदबा मदयेकाः चीनं थःगु पञ्जा क्वातूगु धाइपिं नं दु । राजापाक्षया हे इलय् चीनं श्रीलंकाय् तःधंगु निवेश याःगु खः ।

तमिल गृहयुद्धं तहसनहस जुयाच्वंगु श्रीलंकाय् पुनःनिर्माणया निंतिं चीन हे दकलय् न्ह्यःने वःगु खः । चीनं श्रीलंकायात अर्बौं डलर त्यासा बियातःगु दु । थ्व फुक्क राजापाक्षया पालय् जूगु खः । राजापाक्षं पुनर्निर्माणया निंतिं न्हापां भारतयात हे ग्वाहालि फ्वंगु खःसां उबले भारतीय सरकारं ग्वाहालि मयात ।

अथे जूबलय् राजापाक्ष चीनपाखे सतिक वन । चीनं नं माक्व ग्वाहालि यात । अथे जूबलय् श्रीलंकाय् भारतया पकड बुलुहुँ छ्वासुया वनसा चीनया पकड बल्लाना वन । आः राजापाक्ष हाकनं सत्ताय् वःगुयात चीनं भारतयात हाकनं मेगु छगू अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् पछारे याःगु कथं नं विश्लेषण जुयाच्वंगु दु ।