बिस्कं म्हसीका दुम्ह संघनायक भिक्षु अश्वघोष

नेपाःया बुद्ध शासनय् छगः स्येल्लाःगु थां जुयाच्वनाबिज्याःम्ह संघनायक श्रद्धेय अश्वघोष महास्थविरया वंगु २०७५ चैत्र २२ शुक्रबाः न्हिनय् देहावसान जुल । धार्मिक गतिविधिइ थीथी कथं वसपोलया निर्देशन कथं आपालं ई नापनापं जुया ज्या यानाच्वनागु खः । वसपोल बिरामी धका छुं ई न्ह्यः अस्पतालय् भर्ना जूगु खँ सिउ, अथेसां थीथी कारणं नापलाः वनेमखंगु व स्वःवनेगु धकाः बिचाः यानाच्वनागु इलय् हे वसपोलया देहावसानया खबरं मन तसकं सुख मदयेका च्वनेमाल ।

अनित्य थ्व संसार खः, थम्हं धयाथें मजुइगु स्वभाव धर्म खः । थ्वहे खँ लुमंकाः धैर्य यायेगु बाहेक मेगु लँपु दुगु मखुु । आपालं गुणं जाःम्ह वसपोलया छुं छुं खँयात न्ह्यब्वसें वसपोलयात श्रद्धासुमन देछायाच्वना । युुवातय् प्रेरणाया श्रोत अश्वघोष महास्थविर न्ह्याग्गु क्षेत्रय् नं युवातय्गु सशक्त भूमिका आवश्यक जू ।

युवात सक्रिय मजुइकं छुं नं क्षेत्र सुथां लाइमखु । बुद्ध शासनया प्रवद्र्धन यायेगु लागिं नं भगवान बुद्धं पञ्चभद्रवर्गीयपिंत प्रवजित यायेधुंकाः यशकुमार प्रमुख तयाः न्यय्प्यम्ह युवातय्त भिक्षु यानाबिज्याःगु व अनंलि वसपोलं छका लँय् निम्ह मवंसे याकः याकः वनाः बहुजनहित व बहुजन सुखया लागिं धर्म प्रचार याःवनेगु उजं बियाबिज्याःगु खः ।

थ्व हे तथ्ययात नेपाःया थेरवाद शासन पुनस्र्थापना लिपाया खुम्हम्ह संघनायक भिक्षु अश्वघोष महास्थविरपाखें अनुकरण यानाबिज्यासें युवा भिक्षु व युवा गृहस्थपिंत विशेष कथं प्रेरणा बियाबिज्यासें नेपालय् बुद्धशासन धिसिलाकेगु प्रयत्न यानाबिज्याःगु दु ।युवातय् दथुइ आकर्षक रुपं धर्मयात प्रस्तुत यायेगु ज्याय् श्रद्धेय अश्वघोष महास्थविरया तःधंगु विशेषता दु ।

करीब न्यय्दँ न्ह्यः ‘युवक बौद्ध परिषद्’ गठन यानाबिज्यासें गांगामय् धर्म प्रचार यायेगु ज्याया शुभारम्भ वसपोल पाखें यानाबिज्याःगु लुमंकेबहजू । उगु ऐतिहासिक ज्याया फलस्वरुप युवात नं धर्म प्रति आकर्षित जूवःगु खः । वसपोलपाखें धर्मकीर्ति अध्ययन गोष्ठी, युवा बौद्ध समूह आदि संस्थाया आजीवन धर्मानुशासकया रुपय् युवातय्त धर्मय् न्ह्यब्वायेगु प्रेरणा बियाबिज्यात ।

गृहस्थ युवात जक मखु युवा भिक्षुपिं दयेकेगुपाखे नं वसपोलं ज्वःमदुगु ज्या यानाबिज्यात । संघाराम भिक्षु तालिम केन्द्रया वसपोल संस्थापक खः । थुगु संघाराम भिक्षु तालिम केन्द्रपाखें हे प्रतिभावान भिक्षुपिं पिहांवःगु व नेपाःया वर्तमान बुद्धशासनय् महत्वपूर्ण भूमिका म्हिताच्वनाबिज्याःपिं आपालं भिक्षुपिं वसपोलया शिष्यत खः ।

धर्मयात चिन्तन यानाः जक स्वीकार यायेगु वसपोलया धापू भगवान बुद्धं ‘अंगुत्तर निकाय’या ‘केशमुत्त सुत्त’य् न्ह्याम्हेसां धाःसां स्वतन्त्र चिन्तन मयासे गुगुं नं खँ सत्यया रुपय् स्वीकार यायेमजिउ धयागु खँयात वसपोलपाखें व्यवहारय् छ्यलाबिज्यासें बौद्ध साहित्यय् विद्यमान दुगु छुं छुं अविश्वसनिय खँयात अप्वः प्रकाश याना च्वनेमते धकाः धयाबिज्याइगु खः ।

पालि ग्रन्थयापाखें अनुवाद जुयाः सकस्यां स्वीकार यानाच्वंगु छुं छुं सूत्रया भावयात तकं वसपोलं चुनौति बिसें तर्कपूर्ण रुपं उकिया वास्तविक अर्थ थ्व खः धकाः अर्थ छ्याना बिज्याइगु वसपोलया स्वभाव खः । वसपोलया थुगु स्वभावयात आपालं सहोदर भिक्षुपिं व उपासक उपासिकापिंसं तकं न्ह्यसःचिं तःसां थःगु सिद्धान्तय् अडिग जुयाच्वनिगु प्रवृति वसपोलया खः ।

बौद्ध जागरणय् वसपोलया भूमिका नेपाःया जनजाति शुरुंनिसें बौद्ध खः व उपिं विभिन्न कारणं गैरबौद्धधर्म नालाः धर्मपाखें प्राप्त जुइमाःगु लाभपाखें तापानाच्वंगु खँ वसपोलं बारबार कनाबिज्याइ । नापं वसपोलं जनजातितय्तत बुद्धया शिक्षापाखें जागरणया लागिं आपालं भूमिका म्हिताबिज्याःगु दु ।

युवा बौद्ध समूहया पहलय् जुइगु उपत्यका दुने व पिनेया बौद्ध जागरण ज्याझ्वलय् वसपोलपाखें तन मन व धनं ग्वाहालि यानाबिज्याःगु दु । आवश्यकता अनुसार झिन्हुया, न्हय्नुया, स्वन्हुया वा छन्हुया जागरण ज्याझ्वः न्यायेकेगु लागिं वसपोलं बनेपाया ध्यानकुटी विहार व येँया संघाराम विहार उपलब्ध यानाबिज्याइगु जक मखुसें प्रत्येक जागरण ज्याझ्वः सुथां लाकेत गच्छेअनुसार ग्वाहालि यानाबिज्याइगु वसपोलया स्वभाव खः ।

बुद्धया ब्यावहारिक शिक्षाय् जोड बुद्धप्रति भक्तिभाव वा श्रद्धा जक दयां मगाः बुद्धया शिक्षायात व्यवहारय् छ्यले फत धाःसा जक उकिया महत्व दइगु व उकिं जक वास्तविक रुपं लाभान्वित जुइफइगु सन्देश प्रचारय् वसपोलं जीवनभर प्रयास यानाबिज्यात । वसपोलया सच्छि व न्यय्गू सिबें अप्वः सफूयात दुवालेबलय् वसपोलं धर्मयात विभिन्न दृष्टिकोणं विश्लेषण यानाबिज्याःगु प्रष्ट जू ।

बुद्धया धर्मयात थुइकेत आवश्यक पालि भाषाया सफू जुइमा वा धर्मया दार्शनिक पक्षया खँ अन्तर्निहित खँ दुगु अभिधर्म जुइमा, वसपोलपाखें उगु विषयया सम्बन्धित सफू सामान्यजनं नं ध्वाथुइकेफइगु कथं सफू च्वयाबिज्यात । विविध विषयस आपालं सफू च्वयाबिज्याःसां वसपोलया दकलय् योगदान बुद्धधर्मया व्यावहारिक शिक्षा खः ।

सैद्धान्तिक खँय् जक अलमलय् जुयाः ब्यावहारिक जुइमफुत धाःसा उकिया महत्व मदइगु खँयात बार बार दोहोरे यानाबिज्यासें वसपोलपाखें व्यवहार सुधार यायेमाःगु खँय् बः बियाः आपालं सफू च्वयाबिज्याःगु दु । तःधंम्ह मनू जुइगु जीवनया उद्देश्य पूवनीमखु बरु निर्दोष जीवन हनाः भिंम्ह मनू जुयाः जक जीवन धात्थें लाइगु वसपोलया शिक्षा युवातय् दथुइ तसकं लोकंह्वाःगु नारा हे जूवन ।

वसपोलं पीन्यादँ न्ह्यः हे ‘बुद्धया अर्थनीति’ थेंजाःगु सफूपाखें धर्मयात बिस्कं स्वयेगु दृष्टिकोण विकास यायेमाःगु सन्देश बियाबिज्यात ।

ध्यानया जागरणय् न्ह्यलुवाविश्वविपश्यनाचार्य सत्यनारायण गोयन्कायात नेपालं म्हमसिउनिबलय् वसपोल भारतय् बिज्यानाः शिविरय् च्वना बिज्यानाः उकिया अनुभव कथं बौद्ध ध्यान धाःगु सफू हे पिकयाबिज्यात । विपश्यनायात नेपाःया बौद्धतय् न्ह्यःने विश्लेषण यानाः पिथनाबिज्याःगु थुगु सफुलिइ उबलय्या हिन्दी फिल्मया नांजाःम्ह कलाकार शशिकलाया अन्तर्वार्ता तकं समावेश यानाः ध्यानया महत्वयात जनमानसय् उजागर यायेगु ज्या वसपोलं यानाबिज्यात ।

थुकथं नेपालय् विपश्यनाया जागरण यायेगु ज्याय् नं वसपोलं महत्वपूर्ण भूमिका म्हिताबिज्याःगु दु । धर्मया सामाजिक व आर्थिक पक्षया विश्लेषक अथे हे बुद्धधर्म धयागु मात्र धर्म मखु उकी थीथी सामाजिक व आर्थिक पक्षया शिक्षा नं समावेश जुयाच्वंगु खँयात प्रकाश यायेकथं वसपोलं पीन्यादँ न्ह्यः हे ‘बुद्धया अर्थनीति’ थेंजाःगु सफूपाखें धर्मयात बिस्कं स्वयेगु दृष्टिकोण विकास यायेमाःगु सन्देश बियाबिज्यात ।

अर्थ व्यवस्थायात गुकथं सुथां लाकेफु धयागु बुद्धया खँ अन्तर्निहित जुयाच्वंगु थुगु सफू उगु ईया महत्वपूर्ण सफूकथं आपालं विज्ञपिंसं नालाकयाच्वंगु दु । थथे हे बुद्धधर्मया विविध आयामयात उजागर यायेगु ज्याय् वसपोल पाखें यानाबिज्याःगु ज्या धात्थें महत्वपूर्ण जू । चीनया भ्रमण लिपा वसपोलं ‘पेकिंग स्वास्थ्यनिवास’ नांगु सफू च्वयाबिज्यासें चीनय् स्वास्थ सुथांलाकेत बुद्धया शिक्षायात व्यवहारय् प्रयोग यानाच्वंगु खँ च्वयाबिज्याःगु खः ।

बुद्धधर्मया सिद्धान्त साम्यवाद नाप सतिइगु वसपोलया धारणा पितबी कथं २०१३ सालया चतुर्थ विश्व बौद्ध सम्मेलनय् ब्वति काःझाःम्ह अम्बेडकरया भाषणया आधारय् बुद्ध धर्म व समाजवाद नाप तुलना यानाः वसपोलं सफू नं च्वयाबिज्यात व विभिन्न लेखत नं च्वयाबिज्यात ।

संख्याया हिसाबं सर्बाधिक सफू पिकायेगु नापं वसपोलं बौद्ध मासिकया रुपय् ‘आनन्दभूमि’ व ‘धर्मकीर्ति’या प्रधान सम्पादकया हैसियतं नं ज्या यानाबिज्यात । ‘आनन्दभूमि’या ताःकाल तक प्रधान सम्पादक जुयाबिज्याःम्ह वसपोल पाखें धर्मकीर्ति लय्पतिइ अन्तिम ई तकं प्रधान सम्पादकया भाला क्वबियाबिज्यात ।

भिक्षुणीपिनिगु उपसम्पदा अभियानया समर्थकमहिला समानता बुद्धधर्मया महत्वपूर्ण विशेषता खः । तर कालान्तरय् मिसापिंत बौद्ध क्षेत्रपाखें हाकनं असमान जूवंगु दु धयागु वसपोलया धापू खः । थेरवादय् भिक्षुणी शासन लोप जुल वर्तमान अवस्थाय् आः हानं उगु शासन प्रतिष्ठापन याये जीमखु धयागु दक्षिण व दक्षिण पूर्वी देय्त श्रीलंका, थाईलैण्ड, म्यानम्यार आदिया नापनापं नेपाःया भिक्षुपिनिगु खँयात वास्ता मयासे वसपोल याकःचां हे जूसां भिक्षुणी शासन पुनस्र्थापना यायेमाः धयागु खँया समर्थन जीवन पर्यन्त यानाबिज्यात ।

वसपोलं भिक्षुणी शासन पुनस्र्थापनाया लागि थेरवादया विनय हे पर्याप्त धयागु दलाई लामाया धापूयात बारम्बार कनाबिज्यासें थेरवादय् भिक्षुणी शासन पुनस्र्थापना यायेगु खँय् बः बियाबिज्याःगु खः । नेपाःया भिक्षुपिनि दथुइ वसपोलपाखें बिस्कं थःगु म्हसीका क्यनाबिज्याःगु खँ धायेबलय् अप्वः जुइमखु ।

धर्मया प्रस्तुतिकरण, सिद्धान्त आदि विषयय् वसपोलया बिचाः बिस्कं थें च्वंसां वसपोलया व्यावहारिक खँयात आपाःसिनं आत्मसात याःगु खनेदु । बुद्धधर्म बुद्धिवाद धर्म खः तर थेरवादय् तकं बुलुहुं कर्मकाण्ड हावी जुयाच्वंगुयात पनेमाःगु वसपोलया धापू खः ।

थुकथं बिस्कं म्हसीका दुम्ह वसपोल संघनायक मदुगुलिं नेपाःया बुद्ध शासनया छगः स्येल्लागु थांया अभाव जूवंगु दु । वसपोलया शासनप्रति दुग्यंगु योगदानया उचित मूल्यांकन इलं याइ हे तिनि । तर वसपोलया अभाव बौद्ध क्षेत्रयात ताकाल तक जुया हे च्वनी ।