बुद्ध दकलय् न्हापांम्ह पशुअधिकारवादी

थौंकन्हय् पशुअधिकारया लागि संसारय् थीथी कथंया अभियान जुयाच्वंगु दु । सामान्य कथं धायेगु खःसा पशुअधिकार धयागु मनूत बाहेक मेपिं प्राणीपिनिगु म्वायेगु अधिकारयात सुरक्षित यायेगु, उमित दुःख मबीगु वा मनूत सरह उमित व्यवहार यायेगुयात धाइ ।

उमित न्याये–मीगु वस्तुया रुपय् मकायेगु, उमित स्यायेगु व उमिगु ला सेवन यायेगु पाखें तापायेगु, उमिगु छ्यंगू प्रयोग यानाः दयेका तःगु पुँसा मपुनेगु, उमिगु क्वेँपाखें दयेकातःगु वस्तुया प्रयोग मयायेगु, स्वच्छन्दं चाःहिलेगु उमिगु अधिकार लाकाकयाः चिडियाखानाय् कुनाः मनूतय्गु लागि मनोरञ्जनया बस्तुकथं उमित प्रस्तुत मयायेगु आदि पशुअधिकार खः ।

अज्याःगु अधिकारयात संरक्षण यायेगु लागि वकालत यानाच्वंपिंत पशु अधिकारवादी धाइगु खः । वर्तमान युगय् पशुअधिकारया खँ पश्चिम देशं न्ह्याकूगु कथं कयाच्वंगु दु । बिस्कंकथंया थ्व अधिकारया बारय् पश्चिमय् खँ उठे जूगु व अभियानया रुपय् न्ह्याःवंगु आपाः मदुनि । सन् १९६५ इ युरोपाया तत्कालीन उपन्यासकार ब्रिगिद ब्रोफि धयाम्ह उपन्यासकारं पशुतय्त जुयाच्वंगु पीडाया बारय् छपु च्वसु प्रकाशित याःगु खः ।

उकी च्वमिं मनूतय्सं पशुतय्त विभिन्न ज्याखँय् छ्यलाः दुःख बीगु, अन्धविश्वासया कारणं द्यःया नामय् बलि बीगु, दैनिक रुपं उमित स्यानाः नइगु, उमिगु छ्यंगूयात थीथी पुनेगु वस्तु दयेकीगु व मनोरञ्जनया साधनकथं छ्यलाच्वंगु खँयात न्ह्यथनाः उमित जुयाच्वंगु शोषण व क्रुर व्यवहारयात न्यायोचित मजूगु व थ्व मनूतय्त ल्वःगु ज्या मखु धकाः जोडदार रुपं उठे याःगु खः ।

थ्व च्वसु लिपा मेपिं थीथी च्वमिपिंसं नं पशुपंछीतय्त जुयाच्वंगु अमानवीय व्यवहारयात न्हंकेमाःगु सः बुलन्द यानावन । थुकिया हे लिच्वः कथं सन् १९७० पाखे युरोपया अक्सफोर्ड युनिभर्सिटीया स्नातकोत्तर विद्यार्थीपिनिगु छगू समूह पाखें पशुअधिकारया अभियानया शुरुवात जूगु खः । थ्व अभियान बुलुहुं गतिमान जुजुं वन ।

सर्वसत्वप्राणिया हित सुखया लागिं यानाबिज्याःगु वसपोलया शिक्षां शुरुंनिसें हे पशुतय्गु अधिकारया वकालत जुयाच्वंगु झीसं खंकेफु ।

पशुतय्त स्यानाः उमिगु छ्यंगूया ज्याकेट व लाकां न्ह्यायेगु पलेसा बरु नांगा हे च्वनेगु उत्तम धयाकथं मिसा मिजंपिं नांगां हे जुलुस वयाः थ्व अभियान पाखें संसारया मनूतय्गु ध्यान आकृष्ट यायेगु ज्या इलय्ब्यलय् जुयाच्वंगु खः । पशुअधिकार नापनापं पश्चिमय् पशुतय्गु कानुनया अध्ययन नं शुरु जुइधुंकूगु दु उमिप्रति याइगु थीथी कथंया निकृष्ट व्यवहार वापत सजाय तकं जुइमाः धका सः बुलन्द जुजुं वनाच्वंगु दु ।

सामान्यतः पशुअधिकारया खँ पश्चिमा देय् पाखें शुरु जुया वयाच्वंगु कथं कयाच्वनी । तर मानव अधिकारया चर्चा हे मजूनिबलय् २६०० वर्ष न्ह्यः हे भगवान बुद्धं मानव अधिकार व पशुअधिकारयात छगू हे कथं सशक्त सः तयाबिज्याये धुंकूगु खः । भगवान बुद्धं गुलि नं धर्म उपदेश बियाबिज्यात उकिया केन्द्रविन्दू मनूत जक मखसे सर्व सत्वप्राणिपिं खः ।

सर्वसत्वप्राणिया हित सुखया लागिं यानाबिज्याःगु वसपोलया शिक्षां शुरुंनिसें हे पशुतय्गु अधिकारया वकालत जुयाच्वंगु झीसं खंकेफु । अझ पशुतय्गु जक मखसे फुक्क कीटपतंगतय्गु अधिकारया खँ तकं वसपोलं ल्ह्वनाबिज्याःगु दु ।महाकारुणिको नाथो हिताय सव्ब पाणिनं पुरेत्वा पारमि सब्बा पत्तो सम्बोधि मुत्तमंधकाः वसपोलं सर्वसत्वप्राणिपिनिगु हित यायेगु लागिं असंख्य जन्मय् पारमिता पुरा यानाः सम्बोधि प्राप्त यानाबिज्याःम्ह खः धकाः ‘खुद्दक निकाय’या महाजयमंगल गाथाय् उल्लेख यानातःगु दु ।

अथेहे थुगु हे ग्रन्थया ‘खन्ध सुत्र’य् अपादके हिमे मेत्तं मेत्तं व्दि पादकेहि मे, चतुप्पदेहि मे मेत्तं, मेत्तं बहुप्पदेहिमे धकाः तुति मदुपिं, निपा तुति जक दुपिं, प्यपा तुति दुपिं अथेहे आपालं तुति दुपिं सर्वसत्वप्राणिपिनिगु प्रति मैत्रीभाव तयेमाःगु खँ कनाबिज्याःगु खः । थज्याःगु सन्देश दुगु बुद्धया शिक्षा पश्चिमय् २० औं शताब्दीया शुरुवातं निसें प्रचार प्रसार जूगु खः ।

थुकथं २०औंं शताब्दीया उत्तरार्धपाखे पश्चिमय् शुरु जूगु पशु अधिकारया सः बुद्धया सन्देशया प्रत्यक्ष वा परोक्ष प्रभावं जूगु खः धाःसां पाइमखु । छाय्धाःसा उगु हे इलय् पश्चिमेली देशय् बुद्धया शिक्षाया प्रचारय् तीब्रता वःगु खः । आपालं पश्चिमेलित बुद्धया शिक्षापाखें परिचित जूगु खः ।

पशुतय्गु हितया लागिं कनातःगु आपालं खँत बौद्ध साहित्यय् अन्तर्निहित जुयाच्वंगु दु । गथे मनूतय्गु म्वायेगु अधिकार दु पशुतय्त नं म्वायेगु अधिकार बीमाः धकाः भगवान बुद्धं आपालं उपदेश कनाबिज्याःगु दु । वसपोलं सब्बे तसन्ति दण्दस्स सब्बे भायन्ति मच्चुनो अत्तानं उपमं कत्वा न हनेय्य न घातये धकाः फुक्क प्राणिपिं दण्ड खनाः ग्याः, सकलें मृत्यु खनाः ग्याः, उकिं सकल प्राणीपिंत थःथें सम्झे जुयाः सुयातं घात नं यायेमते व याकनं मते धकाः ‘धम्मपद’य् कनाबिज्याःगु दु ।

बुद्धया देशनाय् प्राणि हिंसा मयायेगु पञ्चशीलया न्हापांगु शील खः । सुयातं बलि बियां धर्म जुइमखु बरु उकिं अकुशल सम्बद्र्धन जुइ धयागु खँ विभिन्न जातकय् स्पष्ट यानाबिज्यासें पशुबध यायेगु ज्या पाखें मनूत तापायेमाःगु खँय् जोड बियाबिज्याःगु दु । पशुतय्गु अधिकार सुरक्षित यायेगु महत्वपूर्ण खँ आर्यअष्टांगिक मार्गया न्यागूगु मार्गया रुपय् जुयाच्वंगु सम्यक आजिविकाय् वसपोलं कनाबिज्याःगु दु ।

सम्य्क आजिविका कथं थःगु वर्तमान व भविष्य बांलाकेगु खःसा न्यागू थीथी लजगाः पाखें तापायेमाःगु खँ कनाबिज्याःगु खः । त्वःतेमाःगु न्यागू लजगाः मध्ये निगू लजगालं पशुअधिकारया वकालत यानाच्वंगु दु । मनू लगायत पशुपंछीयात विनिमयया वस्तुया रुपय् छ्यले मजिउगुु वा पशुतय्गु व्यापार यायेमजिउगु छगू खःसा उमित स्यानाः ला मीगु व्यवसाय मयायेगु निगूगु खः ।

थुपिं निगुलिं मिथ्या आजिविका धकाः वसपोलं कनाबिज्यासें अजाःगु आजिविका मयायेत सचेत यानाबिज्याःगु दु । परापूर्वकालय् ऋषिमुनि धाःपिं धुँ आदि जंगलि जनावरया छ्यंगुलिइ च्वनाः तपस्या याःथें बुद्धया श्रावकपिंसं न्ह्याथाय् जंगलय् च्वनेमाःसा छ्यंगू लानाः च्वने मजिउगु विनय प्राप्त यानाबिज्याःगु दु ।

‘विनय पिटक’या रतन वग्ग पाचित्तिय खण्डय् वसपोलं भिक्षुपिंसं पशुपंछितय्गु शारीरिक अंग छ्यले मजिउगु नियम दयेकाबिज्याःगु दु । विशेष रुपय् पशुपंछीया क्वेँ, वा, नेकू प्रयोग यायेमज्यूगु धकाः उकियात निषेध यानाबिज्याःगु खः । थज्याःगु नियम दयेकाबिज्यासें वसपोलं वन्यजन्तु संरक्षणय् महत्वपूर्ण भूमिका म्हिताबिज्याःगु दु ।

पारमिता धर्म पुरे यायेगु लागिं वसपोल बोधिसत्वया रुपय् आपालं जन्म पशुपंछीया जुयाः जन्म कयाबिज्याःगु जातक अट्ठकथालय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु । पशुपंछीया रुपय् जन्म जुयाच्वंबलय् नं थःथितिपिंत थःगु विद्वता क्यनाः विभिन्न कथं संरक्षण यायेगु ज्याखँ यानाबिज्याःगु दु ।

पशुपंछीत स्यानाः मनोरञ्जन यायेत शिकारय् वनेगु जुजुपिनिगु स्वभाव तकं हिलाः अभयदान कायेत वसपोलं आपालं जन्मय् सफल जुयाबिज्यात । थुपिं विभिन्न खँया लिधंसाय् भगवान बुद्ध पशुतय्गु हित व उमिगु अधिकार प्रति तसकं सचेत जुयाबिज्याःगु दु धकाः धायेफु व वसपोल थुकथं दकलय् न्हापाम्ह पशुअधिकारवादी खः धकाः निर्धक्क कथं कायेफु ।