सतक विस्तार, आदेश व जनताया आन्दोलन

थौंकन्हय् स्थानीय तहलय् जनप्रतिनिधित वये धुंकाः आः थाय्थासय् विकास निर्माणया निंतिं धकाः लँ तब्या यायेगु ज्या स्वनिगःया फुक्क धइथें नगरपालिकाय् थःथःगु हे कथं जुयाच्वंगु दु । चिचीबालागु लँ तकं तब्या यायेगु धकाः वडापाखें सुचं पिकायेगुनिसेंया ज्या न्ह्याकाच्वंगु खनेदु । अले स्थानीय मनूत थःपिनिगु छेँ लाइगु जुल, बुँ लाइगु जुल धकाः ग्याका च्वनेमाःगु दु ।

गबले सडक तब्या याःवइगु खः, गबले थःगु छेँ थुं वइगु खः अले गबले बुँ सितिकं काः वइगु खः धकाः ग्याका जुइमाःगु अवस्था दु । कयौं थासय् ला वडा ज्याकूपाखें हे सुचं पिकयाच्वंगु दुसा सरोकारवालातय्सं नं थःथःगु कथंया खँ तयेगुनिसें संगठित जुइगु ज्या नं याना मच्वंगु धाःसा मखु ।

थःगु छेँ बुँ लाइपिंसं सतक तब्या यायेगु जूसा क्षतिपूर्ति व मुआब्जा बीमाः धायेगु याना वयाच्वंगु दुसा गुलि गुलिसिनं स्थानीय जनताया सहमति मदयेकं गुगुं नं हालय्त लँ तब्या याये दइमखु धकाः नं धायेगु यानाच्वंगु दु । थौं गुलि सतकया मापदण्ड क्वःछित कन्हय् वनाः अझ अप्वः मापदण्ड धकाः घोषणा यानाः लगातार हे दुःख बीगु ज्या जुइ धइगु तायेकाः सतक विस्तारया विरुद्ध सः तयेगु ज्या नं यानाच्वंगु दु ।

अले स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं थ्व इलय् सतक गुलि तबाला यायेगु खः व धइगु नेवाःतय्गु अनुमति कयाः जक यायेमाः मखुसा याये दइ मखु धायेगु नं यानाच्वंगु दु । सतक विस्तारया नापनापं थ्व इलय् बाहिरी चक्रपथ, फाष्ट ट्राय्क, हाइटेन्सन लाइन लगायत मुद्दा ज्वनाः नेवाःतय्सं अभियान न्ह्याकाच्वंगु दु ।

स्वनिगःया सतक विस्तार, नेवाःत विस्थापित जुइगु लगायतया सवालयात कयाः थौं राष्ट्रिय वहसया विषय जक मखु अन्तर्राष्ट्रिय स्तरय् तकं बहसया विषय जुयाच्वंगु दु ।

स्वनिगःया सतक विस्तार, नेवाःत विस्थापित जुइगु लगायतया सवालयात कयाः थौं राष्ट्रिय वहसया विषय जक मखु अन्तर्राष्ट्रिय स्तरय् तकं बहसया विषय जुयाच्वंगु दु । संयुक्त राष्ट्र संघया थीथी समितिइ तकं नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं थुगु खँयात कयाः सः तयेगु यानाच्वंगु दुसा अन्तर्राष्ट्रियस्तरं सतक विस्तार, विस्थापित, आदिवासी जनजातिया अधिकारया सवालय् ध्यान नं बियाच्वंगु खनेदु ।

स्थानीय निकायय् जनप्रतिनिधि वयेधुंकाः जनप्रतिनिधित नं सीकाः वा मथूसां नं विकास यायेगु धकाः सतक विस्तारयात बः बियाच्वंगु खनेदु । सतक विस्तारया सवालयात स्वल धाःसा नगर विकास ऐन २०४५ पाखें नगर विकास समिति दयेका कल्पना यानातःगु कथं छुं नं सतकयात गपाय् बाला यायेगु धकाः उकिया मापदण्ड पूरा यायेगु निंतिं उगु लँ थपाय्बाला यायेत्यनागु धकाः च्वयाः जग्गा प्राप्तीया नितिं सहरी विकास मन्त्रालयपाखें मन्त्रिपरिषद्य् यंकाः जग्गा प्राप्त यायेमाः ।

अनं लिपा स्वीकृति बिल धाःसा सतक तब्या यायेगु झ्वलय् सुयागु जग्गा लाइ धकाः नापजाँच यानाः राजपत्रय् पिकायेमाः अले मुआब्जा वा क्षतिपूर्ति मुल्यांकन समिति जिल्ला प्रशासनपाखें दयेकाः सार्वजनिक सुचं जारी यासें मुआब्जा व क्षतिपूर्ति बीमाःगु लगायत बागू दर्जनं मल्याक प्रक्रिया पूरा यायेमाःगु खँ उल्लेख यानातःगु दु ।

स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन २०५५ स जग्गा अधिग्रहण यानाः जक सतक तब्या यायेगु प्रावधान दु । आः स्थानीय सरकार संचालन ऐनय् न्हापा क्वःछिनातःगु मापदण्ड परिमार्जन यानाः थप यायेमाल धाःसा मुआब्जा बीमाः धकाः उल्लेख यानातःगु दु । अथे हे आः नगरपालिकायात ८ मिटर तकया लँ दयेकेगु नितिं माःगु प्रक्रिया न्ह्याकेगु अधिकार बियातःगु दु ।

अले अनं अप्वः जुल धाःसा सहरी विकास मन्त्रालय अन्तर्गत अले हाइवे जुल धाःसा भौतिक पूर्वाधार मन्त्रालय अन्तर्गत यायेमाः धकाः उल्लेख यानातःगु दु । नेपाःया संविधानया धारा २५ स सम्पत्तिया हक उल्लेख यानातःगु दु । उगु धारा कथं नागरिकया सम्पत्तिया अधिग्रहण यानाः जक सतक तब्या यायेमाः धयातःगु दु ।

थुकथं संविधानंनिसें कानुनय् तकं जनताया जग्गा कायेगु खःसा व जग्गाया मुआब्जा वा क्षतिपूर्ति बीमाःगु उल्लेख दु । मापदण्ड धकाः क्वःछिनातःगु जग्गा धइगु सार्वजनिक जग्गा जुइ मखु, व धइगु ब्यक्तिया हे जग्गा खः । नागरिकया जग्गा खः । अथे नागरिकया जग्गा सितिकं राज्यं काये दइ मखु । २०७२ सालया सर्वोच्च अदालतं तकं सतक तब्या यायेगु खःसा छेँ बचे यायेमाःगु, मुआब्जा बीमाःगु, क्षतिपूर्ति बीमाःगु लगायतया निर्देशनात्मक आदेश बियातःगु दु ।

सतक विस्तारया विरुद्ध आन्दोलन नाप नापं सर्वोच्च अदालतय् मुद्दा दायर जुयाः राष्ट्रिय बहस नापनापं सर्वोच्च अदालतं वंगु असोज २ गते रिट जारी धकाः फैसला यानाः निर्णय सुनाउने अर्थात निसु धकाः तयातःगु दु । व धइगु निर्णय न्यंकेगु धाःगु खः । असोज २ गतेनिसेंया ल्याखं खुला पुला वनेधुंकूगु दुसां आः तक नं अदालतया पूर्णपाठ वःगु मदुनि ।

अदालतया पूर्णपाठ याकनं बीमाः धइगु माग यानाः सतक विस्तार विरुद्धया संघर्ष समितिं दबाब बियाः लगातार आन्दोलन नं याना वयाच्वंगु दु । अबले रिट जारी धकाः धाःगु खः । रिट जारी धाःगुया अर्थ सतक विस्तारया पीडित मनूतय्सं माग याःगु कथं संविधान, कानुन कथं उचित क्षतिपूर्ति बियाः जक सतक तब्या या धाःगु खः । उकिया पूर्ण पाठ धाःसा वयाच्वंगु मदु ।

सर्वोच्च अदालतं पूर्ण पाठ मबियाच्वंगु हे इलय् लाकाः थाय्थासय् सतक विस्तार यायेगु धकाः हानं ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु । थ्व ई धइगु सतकय् जग्गा लाःपिनिगु निंतिं छगू अले सतक विस्तारं पीडित जुइपिनिगु नितिं संकटया अवस्था खः । अदालतया पूर्ण फैसला मवःनिगु अवस्थाय् धमाधम सतक विस्तार यायेगु मौका कथं ज्या यानाच्वंगु दु । अदालतया फैसला मवःनि धकाः ।

उकिं थ्व ई सतक विस्तारं पीडित जुइपिनिगु नितिं संकटया ई जुयाच्वंगुलिं सकलें समेत जुइमाःगु अवस्था दु । थ्व इलय् यदि गनं नं सतक विस्तार याः वल धाःसा उकिया निंतिं निगू जक लँपु दु । व धइगु छगू थःपिं हे सचेत जुयाः संविधान, कानुन, सर्वोच्चया आदेशया पालना यायेमाः अले थःपिनिगु स्वीकृति मदयेकं जनताया जग्गा, बुँ काये दइ मखु धकाः विरोध यायेगु ।

सम्बन्धित पक्षया ज्यायात पंगः थनेगु नापनापं संगठित जुयाः सचेत जुयाः मंकाः कथं न्ह्याः वनेगु खः । अथे हे मेगु लँपु धइगु सतक तब्या यायेगु धकाः स्थानीय निकाय वयेवं हे सकलें सरोकारवालात जानाः मुद्दा दायर यानाः उकिया आदेश मवःतले धकाः ज्या याके मबीगु खः । सर्वोच्च अदालतया असोज २ गतेया फैसलाया पूर्णपाठ पियाच्वनेगु अले उकिया निंतिं दबाव बीगु, आदिवासी जनजातिया अधिकारयात थुइकेगु ज्या यायेमाःगु अवस्था आः खः ।