खुसी छु खः ? अले गथे यानाः चूलाइ ?

मणिरत्न शाक्य

नोबेल शान्ति पुरस्कारं सम्मानित बौद्ध धर्मगुरु दलाई लामां अमेरिकाय् प्रवचन बिइगु झ्वलय् छकः ‘जीवन दर्शन’या बारे प्रस्तुति बियादीगु जुयाच्वन । प्रस्तुतिया अन्त्यय् न्ह्यसः लिसःया इलय् छम्ह श्रोतांं न्ह्यसः तल, ‘खुसी छु खः ? अले गथे यानाः प्राप्त याय फइ ?’ बौद्ध धर्मगुरु भचा सुम्क च्वनादिल, अले मुसुहुँ न्हिलाः धयादिल, ‘जिं छगू लिपांगु घटना कने ।”

वय्कलं धयादिल, ‘जि थ्व होटलय् च्वंच्वना । थ्व होटलय् वयागु न्हापांगु न्हि कुन्हु जि प्रवचनया लागि क्वथां प्रवचन जुइगु हल पाखे वनाच्वनाबलय् होटलया बैठक कक्षय् छम्ह मनू जि लिक्क वयाः मछा पहलं जितः अभिवादन यात । जिं वयात गन देशं वयागु ? धकाः न्यना । वं मेक्सिको धाल । जिं छ्यं ल्हुकु–ल्हुकु संका अनं वनाछ्वया ।’

बौद्ध धर्मगुरुं धया यंकल, ‘कन्हय्कुन्हु नं व मनूयात न्हापाया हे थासय् हानं नाप लात । अबलय् व नाप वया पासा छम्ह नं दु । जितः खने सातकिं निम्हेसिनं वास्यां न्हिला अभिवादन यात ।’ बौद्ध धर्मगुरुं लिसा कयाः हानं धयादिल, ‘वयां कन्हय् कुन्हु नं प्रवचनया लागि वनाच्वनाबलय् वयात व हे थासय् हानं नाप लात । जि अजू चाया । अबलय् व नाप वया निम्ह, स्वम्ह पासापिं नं दु । जितः खने सातकिं फुकसिनं अभिवादन यात । स्वयेबलय् उपिं जितः हे पियाच्वंपिं थें च्वं । जिं नं मुसुहुँ न्हिलाः अभिवादन याना । अबलय् व तसकं हे लय्ताःगु खना । वया ख्वाः न्हिलां भय्बिउ, पहःचहः न्यासिचाः । अले तसकं हे खुसी खनेदु । जिं स्वय् व छगू सफलताया विन्दुइ थ्यंगु दु ।’

बौद्ध धर्मगुरु भचा सुम्क च्वनादिल । अले हानं धयादिल, ‘खुसी रेडिमेड वस्तु मखु । थ्व मनूतय्गु थःगु हे क्रियाकलापं पिब्वयाच्वनी ।’ महामानव बुद्धया धापु कथं नं खुसी मनूतय्के थःके हे दु । थुकियात पिने मालां दइ मखु । बुद्धं धयाबिज्याःगु दुकि मनूत खुसी जुइत वन, जंगल, हिमाल, पर्वत आदि थासय् वनी तर, उकिं खुसी प्राप्त जुइमखु । प्रसिद्ध आध्यात्मिक गुरु इकर्हत टल, गुम्ह अमेरिकाय् च्वनाच्वंम्ह जर्मन नागरिक खः, वय्कःया बिचा कथं नं सुं मनूत खुसी जुइ मफुसा उकी वातावरणया दोष मदु । दोष दुसा वयागु हे खः । उकिं खुसी छु खः ? धकाः परिभाषित यायेत स्वइपिनि धापू दु कि खुसी लसताया प्रस्फुटन खः गुकिं मनुखं सुखया अनुभूित यानाच्वनी । तर मन सदां स्थिर मजुइगु जुयाः खुसीइ हिउपाः वया च्वनी ।

प्राचीन ग्रीस सभ्यताय् खुसी जुइपिं मनूत निगू प्रकारया दुगु उल्लेख जुयाच्वंगु दु । छगू दानी मनूत, मेगु मोजमज्जा याइपिं । तर ग्रीस दर्शन शास्त्री इपिक्युरस र इपिटेक्टसं धयादी कथं मानसिक तनावया अवस्थाय् मनूत खुसी जुइ फइमखु । अथेहे शारिरीक रुपं कष्ट, पीडा भोगे याना च्वपिं मनूत नं खुसी जुइ फइमखु ।

बौद्ध धर्मगुरु दलाई लामां मनूत खुसी जुइत मनय् शान्ति जरुरी जूगु खँ न्ह्थनादीगु दु । वय्कलं धयादीगु दुकि भय रहित अवस्थाय् जक मनूत खुसी जुइफई । स्वतन्त्र व निष्कलंक मनय् जक खुसीया पलाः न्ह्याइ । संयुक्त राज्य अमेरिकाया वासिंङ्गटन अस्पतालय् मानसिक रोग उपचारविद्या रुपय् ज्या यानाच्वनादीम्ह समि सेगलं धयादीगु दु, ‘मनूत खुसी जुइत सकारात्मक सोचया आवश्यकता दु । म्वाःमदुगु खँ यक्व बिचाः याइपिं व नकारात्मक भावय् डुबे जुइपिं खुसी जुइ फइमखु ।’ ओशो तपोवनया स्वामी आनन्द अरुणया धापू कथं मनय् भावनाया लहर गुलि शून्य जुइ, उलि हे आनन्द व खुसी बोध जुयाच्वनी ।

आधुनिक युगय् चिकित्साशास्त्र विज्ञानया विकसित उपचार प्रविधि प्रयोग यासें मनुखं खुसीया अनुभूति याये फइगु चिकित्सकतय् धापू दु । उमिसं धाःकथं वासःया माध्यमं मनूतय् म्हय् सेरोटिन, दोपामाइन, कोर्टिसिल र इन्डोरफीन थेंजाःगु हर्मोन अप्वयेकाः शारिरीक व मानसिक रुपं आनन्द व खुसी महशुस यायेफइ । तर छथ्व चिकित्सकतय् धापू कथं वासःया उपचार पद्धति स्वयां योग, व्यायाम व ध्यान थेंजाःगु वैदिक विधि मार्फत मनयात व्यवस्थित यानाः खुसीया अनुभूति यायेगु उत्तम उपाय जुयाच्वंगु दु ।

‘आर्ट अफ ह्यापिनेस ः अ ह्यान्ड बुक फर लाइफ’ नांया सफूया च्वमि हवार्ड कट्लरं बौद्ध धर्मगुरु दलाई लामाया धापूयात उद्धृत यासें च्वयादीगु दुकि मनूत खुसी जुइ सयेकेमाः । उकिया लागि उपायत दु । वय्कलं उपाय कँसें च्वयादीगु दु कि मनुखं मानसिक वा शारिरीक रुपं खुसी जुइगु प्रयास वा अभ्यास यायेमाः । मनय् भावनाया लहर न्ह्याना च्वनीगु व मन खुसी जुइ मफयाच्वनीगु अवस्थाय् थःगु दृष्टिकोण हिले सयेकेमाः । अथेहे ‘अहिंसा परमो धर्म’ थेंज्याःगु मंत्र जपे यानाः मैत्री, करुणा व परोपकारया भावं मनयात चिना तये फयेकेमाः ।’

थ्व हे सन्दर्भय् मनोवैज्ञानिक विश्लेषकतय् धापू कथं मनूत खुसी जुईगु यक्व कारणत दुगु व थ्व मनूपिच्छे फरक जुइगु जुयाः खुसी गथे यानाः प्राप्त याये फइ ? धयागु न्ह्यसःया लिसः स्वयं थःम्हेसिनं हे माले माःगु जुयाच्वंगु दु । उमिसं धायेगु यानाच्वंगु दुकि ध्यबाया भोगी अर्थात धनय् म्हितीपिं मनूत मनं खं थें धन आर्जन याये फतकी खुसी जुइ । गामय् जेनतेन जीवन गुजारा यानाः सा, म्ये, दुगु, फइ आदि जयाः नइपिं वनय् न्हिच्छि म्ये हाला, चाः हिलाः थः बस्तुभाउ सही सलामत गोठय् लित हयेदतकी खुसी जुइ । यःत्यः जुयाच्वंपिं ल्यासे–ल्याय्म्हतय् संवादय् हे खुसी जुयाच्वनिसा खँु, लुच्चातय् अज्याःगु हे ज्याय् खुसी जुयाच्वनी ।

तर महामानव बुद्धया महान् बिचाः कथं मनूतय् जीवनय् खुसी जुया च्वनेत ज्ञानया मत च्याके जरुरी जू । ज्ञानया ज्योतिं सुख, शान्तिया जः ह्वलाः खुसीया उर्जा प्रदान याइ । ज्ञानं मनूतय्त सम्यक वचन, सम्यक कर्मय् आवद्ध जुयाः सम्यक आजीविका थेंज्याःगु पवित्र जीवनपथय् न्ह्यज्यायेत बः बियाच्वनी । थज्याःपिं मनूत बोधी चित्तं सुशोभित जुयाच्वनी । बोधी चित्त खुसीया उद्गमस्थल जूगु जुयाः थुकी जीवन हना च्वनिपिं मनूत सदैव शान्त जुयाः निरन्तर रुपं खुसीया लँपुइ पलाः न्ह्याका च्वनी ।