मनसुनया हिला वनाच्वंगु स्वरुप

देशय् थौंकन्हय् मनसुन न्ह्यानाच्वंगु दु । दँय्दसं वइगु मनसुनं मनूतय्त मदयेक मगाःगु लःया आपूर्ति जुयाः जनजीवन सहज जुयाबी । थ्व हे लःया स्रोतं पहाडी लागाया थीथी थासय्, गन सिँचाईया सुविधा उपलब्ध मजुयाच्वंगु खः, अन वा पीत अःपुका बी । घरायसी प्रयोजनया निंतिं नं लः सुलभ जुयाः मनूतय् जीवन याउँसे च्वनीगु जुयाच्वंगु दु ।

तर थ्व हे मनसुनया इलय् वइगु वां मनूतय् ज्यान वनीगु कारण नं जुयाच्वंगु दु । छेँ–बुँ जक मखु, सर्वस्व हे चुइका यंकीगु नं जुयाच्वंगु दु । मनसुनया थुकथंया ग्यानापुगु स्वरुपं धाथें ला देय्यात हे मर्माहत यानाच्वंगु दु । थुगुसीया मनसुनं नं थुकथं हे ग्यानापुक थःगु स्वरुप क्यनाः जनजीवन आक्रान्त याना बिउगु दु ।

देय्न्यंकं अतिवृष्टि जुयाः थाय्थासय् खुसिबाः व चलः वनाः जनजीवन अस्तव्यस्त जुल । वा पीगु आसं बुँइ पिवाः च्वनाच्वंपिनिगु बुँ दक्वं लखं त्वपुया बिउगु दुसा वा पुसा नं चुइका यंकाः बेहालया स्थिति श्रृजना जूगु दु । थुकिं यानाः देय्या थीथी थासय् मनूतय् थःगु जिउज्यान हे सुरक्षित यायेत तकं थाकुगु अवस्था ब्वलनाच्वंगु दु ।

देशय मनसुन शुरु जूगु यक्व मदुनिगु इलय् अर्थात देशय् वा पीगु ज्या शुरु जूगु यक्व मदुनिबलय् हे थुलि याकनं देय्या पूर्वनिसें पश्चिमतक लगातार स्वन्हु प्यन्हुतक अतिवृष्टि जुयाः थज्याःगु अवस्था ब्वलनी धकाः सुनानं कल्पना तकं याःगु खइमखु । तर मनसुनं थःगु कुरुपताया प्रदर्शन याःगु दु । गुगु असह्य जुयाच्वंगु दु ।

थुगुसी देशय् चालु मनसुन औसत स्वयां १० न्हु लिपा अर्थात जुन २० निसें शुरु जूगु खः । अथेला दक्षिण एशियाय् दकलय् अप्वः मनसुन शुरु जुइगु थाय् भारतया केरला राज्यय् हे चालु मनसुन औसत स्वयां न्हय्न्हु लिपा ८ जुनं तिनि शुरु जूगु खः । मनसुन शुरु जुसांनिसें हे कमजोर अवस्थाय् लानाच्वंगु खः ।

थ्व हे कारणं नेपालय् नं मनसुन शुरु जूगु बाछितक अर्थात जुलाईया न्हापांगु वाःतक बांलाक वा वये मफयाः तन्न निभाः त्वयाच्वंगुलिं मनसुन शुरु जूगु हे खःला मखुला धइथें जुयाच्वंगु खः ।तर जुलाईया निगूगु वाःया अन्त्यपाखे मनसुन सक्रिया जुयाः देय्या पूर्वनिसें पश्चिमतक लगातार अतिवृष्टि जुल ।

थुकिं यानाः पहाडी लागाय् चलः वंगु खःसा तराईया समथर मैदानय् खुसिबाः वःगु व जलमग्न जुयाः डुबानय् लाःगु खः । तराई लागाय् जक मखसे स्वनिगःया नं थीथी थासय् तकं जलमग्न जुयाः जनजीवन प्रभावित जूगु खः । देय्या ३० प्रतिशत भूभागय् जक वा पी सिधःगु धकाः धया वयाच्वंगु अवस्थाय् मत्यवं हे थथे खुसिबाः वयाः जलमग्न जूग्ु धइगु मनसुनया अस्वाभाविक रुपया प्रस्तुतिकथं कायेफु ।

अथे ला थज्याःगु स्थिति थ्व स्वयां न्ह्यः गबलें हे मजूनि धकाः धाये मफुसां लिपांगु दशकय् मनसुनसया अस्वाभाविक प्रस्तुति स्वये दयाच्वंगु दु । न्हापा न्हापा मनसुनकालं लगातार सिमसिम वा वयाः वाः पीत बुँ नाइका बीगु खः ।

तर थौंकन्हय् सिमसिम वा वइगु प्रक्रिया तसकं म्हो जुया वनाः क्षणिक रुपं हे तसकं यक्व वा वइगु अर्थात बाल्टिनं लः प्वंकेबलय् थें छक्वलं यक्व वा वइगु प्रक्रिया अप्वया वयाच्वंगु दु । थुकिं यानाः आकस्मिक रुपं खुसिबाः वइगु, थाय्थासय् जलमग्न जुइगु, डुबानय् लाइगु घटनात अप्वया वनाच्वंगु खनेदु ।

वैज्ञानिक भासं धायेगु खःसा थुकिया मू कारण धइगु थौंकन्हय् सर्गतय् मनसुनया इलय् अप्वः खने दइगु सिमसिम वा वइगु ‘निम्वोस्ट्राट्स’ नांया सुपाँय्या उत्पत्ति म्हो जुया वनाच्वंगु व क्षणिक रुपय् तसकं यक्व वा वइगु ‘क्युमलोनिम्बस’ नांया सुपाँय्या मात्रा अप्वया वयाच्वंगुलिं खः ।

गुकिं यानाः थौंकन्हय् सिमसिम वा वयाः झरी जुयाच्वनीगु अवस्था म्हो जुयाः न न्याइगु, पल्पसा त्वइगु व छक्वलं तसकं यक्व वा वइगु अप्वया वनाच्वंगु स्पष्ट रुपं खने दयाच्वंगु दु । थुकिं यानाः प्राकृतिक प्रकोप अप्वयाः जनधनया क्षति जुइगु नं अप्वयाच्वंगु दु । थनथाय् लाक्क हनेबहम्ह साहित्यकारलिसें शताब्दीपुरुष सत्यमोहन जोशीया मनसुन सम्बन्धी धापू नितान्त सत्य जुयाच्वंगु दु ।

वय्कलं धयादीथें ७० दँ न्ह्यः सिमसिम वा वइगु अप्वयाच्वंगु कारणं अबलय् खुसिबाः वइगु नं कम जुयाच्वंगु खः । खुसिबाः व हे वःसां सिमसिम वा वयाः झरी जुयाच्वनीबलय् खुसिबाः वइगुयात आंकलन याये फयाच्वनीगु जुयाः थुकिं प्रकोप कम जुयाः मनूतय् ज्यान संकटय् लाइगु सम्भावना म्हो जुयाच्वनीगु खः ।

नापं थथे झरी जुयाच्वनीबलय् खुसिया धाः (वेग) नं म्हो जुइगु जुयाः खुसिं थःगु लँपु लिनाः वनाच्वनीसा बुँइ अन्न बाली नं बांलानाच्वनी ।
तर थौंकन्हय् मनसुनया हिला वनाच्वंगु रुप व मानवीय कारणं भू अतिक्रमण जुयाः मत्यवं हे देय्या थीथी थासय् जलमग्न जुइगु सतकय् तकं खुसिबाः वइगु थेंज्याःगु प्रकोपत अप्वया वयाच्वंगु दु ।

थ्व हे झ्वलय् आः हाकनं मनसुनं गुलि वा वइतिनि धइगु न्ह्यसः नं दनाच्वंगु दु । दक्षिण एशियाया निंतिं मनसुनया पूर्वानुमान यायेगु याना वयाच्वंगु फोरम ‘सास्कफं’ न्ह्यथंकथं दक्षिण एशियाय् चालु मनसुनकालं औसतया हाराहारीइ वा वइगु सम्भावना दयाच्वंगु दु ।

अथे खःसां भारतया पूर्वी लागा, उत्तर पश्चिम भारत व वनाप स्वानाच्वंगु पाकिस्तानया थीथी थासय् मनसुनं औसत स्वयां अप्वः वा वइगु भविष्यवाणी जुयाच्वंगु दु । नेपाःया पूर्वी लागाय् औसत स्वयां म्हो वा वइगु सम्भावना दुसा मेमेगु थासय् औसतया हाराहारीइ वा वइगु जुयाच्वंगु दु ।

वंगु अप्रिलय् सास्कफं न्ह्यब्वःगु वक्तव्यकथं चालु मनसुनकालय् विश्वव्यापी रुपय् खने दुगु ‘ईलनिनो’ प्रक्रियाया कारणं दक्षिण एशियाय् मनसुन शुरु जूगु भचा लिबाःसां बिना वनाच्वंगु न्हिनापं ‘ईलनिनो’ प्रक्रिया निष्क्रिय जुया वनीगु जुयाः दक्षिण एशियाय् वा बांलाक वइगु पूर्वानुमान याःगु खः ।

सामान्यतया विश्वव्यापी रुपय् ‘ईलनिनो’ प्रक्रिया खने दइबलय् दक्षिण एशियाय् मनसुन कमजोर जुइगु व ‘लानिना’ प्रक्रिया खने दइबलय् मनसुनं वा अप्वः वइगु जुयाच्वंगु दु । वैज्ञानिक अध्ययनकथं थ्व इलय् ‘इलनिनो’ प्रक्रिया वइगु नोभेम्बरतक निष्क्रिय जुयाच्वनीगु जुयाः मनसुनया इलय् वा वयाच्वनीगु सम्भावना दयाच्वंगु खः ।