ने. सं. ११४३ चौलाथ्व तृतीया -

ल्याय्म्हत शक्ति की बोझ ?

– अस्मती मल्ल

नेपाःया कुल जनसंख्याया छगू तःधंगु हिस्सा ल्याय्म्हतय् दु । युवा तथा खेलकुद मन्त्रालयया कथं १६ दँ निसें ४० दँ तकया जनसंख्यायात ल्याय्म्हतय् धलखय् दुथ्याकातःगु दु । सन् २०११ या जनगणना कथं नेपालय् ल्याय्म्हतय् जनसंख्या १ करोड ६ लख ८९ हजार दु । अथे धइगु नेपाःया कुल जनसंख्या मध्ये ४०.३ प्रतिशत खः । कुल जनसंख्या स्वब्वय् छब्व स्वयां अप्व ल्याय्म्हत दुगु देय्, नेपाः । साक्षरताया ल्याः स्वयेगु खःसां ल्याय्म्हतय् जनसंख्या अप्व दु । १६ दँ निसें २५ दँ तकया ल्याय्म्हत ८२ प्रतिशत साक्षर दुसा २६ निसें ४० तकया ल्याय्म्हत ६१.३ प्रतिशत साक्षर दु । थ्व ल्याखं मुल्यांकन यायेगु खःसा नेपाःया विकासया निंतिं आवश्यक सशक्त जनशक्ति नेपाःया ल्याय्म्हत खः ।

देय् विकासया निंतिं आवश्यक जनशक्तिया अभाव मजूसां राज्यपाखें रोजगारीया लकस ब्वलंकेमफुगुलिं नेपाःया अधिकांश ल्याय्म्हत देशं पिने ज्या याः वनेत बाध्य जुयाच्वंगु यथार्थ झीगु न्ह्यःने दु । सन् २०११ या जनगणनाया तथ्यांक जक स्वयेगु खःसा १४ लख मनूत उगु इलय् रोजगारीया निंतिं देशं पिने वनाच्वंगु अवस्था खः । उगु ल्याः तत्कालीन अवस्थाय् जनसंख्याय् अनुपस्थित कुल मनूतय् ७२ प्रतिशत जूवः । छुं दँ न्ह्यःया जक तथ्यांक स्वयेगु खःसा श्रम विभागं ५५ लख मनूतय्त देशं पिने वनेगु अनुमति पत्र बिइधुंकूगु दु । आपाः थें खाडी देय् नापं कोरिया, मलेसिया व भारतय् वनेगु यानाच्वंगु दु ।

ल्याय्म्हतय् अवस्थाया बारे थ्व छगू यथार्थ चित्र खः । सकारात्मक पक्षं स्वयेगु खःसा ब्वनेगु निंतिं नेपाः पिने वंपिं आपालं ल्याय्म्हत नेपालय् छुं याये धइगु मनंतुना नेपाः लिहांवःगु घटनात नं बुलुहुं अप्वया वनाच्वंगु दु । थौं नेपालय् वयाच्वंगु यक्व धयाथें ‘स्टार्ट अप बिजनेश’ अज्याःपिं ल्याय्म्हतय् तःधंगु ल्हाः दु । विशेष यानाः कृषि क्षेत्रयात न्हूगु ढंगं आधुनिकरण यायेगु लिसें ‘अग्र्रानिक फार्मिङ’य् तक ल्याय्म्हतय्सं तःधंगु योगदान यानाच्वंगु दु । प्रविधिया माध्यम छ्यलाः यानाच्वंगु न्हून्हूगु व्यवसायपाखें नं ल्याय्म्हतय्सं थःगु नवीनतम बिचाःयात अत्याधिक रुपं छ्यलाच्वंगु दु । गुकिं यानाः झीगु जीवनशैलीयात हे हिलाबीगु ज्या जुयाच्वंगु दु ।

अथेखःसां ल्याय्म्हतय् निंतिं छगू अनुकूल लकस यानाबीगु राज्यया जिम्मेवारी धाःसा सकारात्मक जुइ फयाच्वंगु मदु । नेपालय् मनूतय्त वयेवनेगु निंतिं सहज यायेगु निंतिं हलिंन्यंक चलेजुयाच्वंगु छगू न्हूगु विधि धयागु ‘राइड स्येरिङ’ खः । नेपालय् सार्वजनिक यातायातया तःधंगु समस्या जूगुलिं थज्याःगु न्हूगु प्रविधिया माध्यमं ‘राइड स्येरिङ’ व्यवसायया सुरुवात छुं ल्याय्म्हतय्सं यात । अज्याःगु न्हूगु माध्यमं आपालं ल्याय्म्हतय् निंतिं रोजगारीया ह्वःता नं चूलाकत । तर पुलांगु सार्वजनिक यातायातया संचालकत थुकीयात बन्द याकेत निरन्तर लगे जुयाच्वन ।

थज्याःगु इलय् दकलय् महत्वपूर्ण भूमिका धाइगु राज्य पक्षया खत । मनूतय् जीवनशैलीयात अःपुकेगु कथं ल्याय्म्हतय्सं न्ह्याकूगु थज्याःगु व्यवसाययात प्रोत्साहन व आवश्यक कानूनया व्यवस्था यायेमाःगु खः । थौं तक अज्याःगु व्यवस्था जुइफुगु मदु । थ्व राज्यपाखें ल्याय्म्हतय् रोजगारी सुरक्षित यायेगु निंतिं यायेफइगु छगू दसू जक खः । राज्यं हे ल्याय्म्हतय्सं ‘स्टार्ट अप बिज्नेश’ यायेगु खःसा सहुलियत दरं ५० लाख तक त्यासा बीगु तकं घोषणा याःगु खः । तर उगु ज्या नं केवल घोषणाय् जक सीमित जुयाच्वंगु अवस्था दु ।

रोजगारीया खँ निसें नेपाः थज्याःगु ल्याय्म्हतय् बाहुल्य दुगु देशय् ल्याय्म्हत प्रति अनेकौं समस्या वयाच्वंगु दु । राज्यपाखें ल्याय्म्ह जनशक्तियात बेवास्ता याःगु निसें आपालं कारणत दयेफु । उकी मध्ये छगू धइगु ल्याय्म्हत स्वयम नं खः । थुकीया बारे ल्याय्म्हतय्सं छक्वः मुल्यांकन याये आवश्यक जू । छाय् ल्याय्म्हत धइगु न्ह्यसः दनेफु । छगू स्वाभाविक न्ह्यसः । छाय्धाःसा थौं ल्याय्म्हतय्सं भोगे यायेमाःगु आपालं समस्या धयागु राज्यपाखें पाय्छिगु नीति निर्माण मजुयाः खः । तर थौं अज्याःगु नीति निर्माण यायेगु तहलय् ल्याय्म्हतय् भूमिका तसकं म्हो । ल्याय्म्हतय्सं छगू कथं नीति निर्माण यानाच्वंपिंत दबाब बीगु निसें कयाः अज्याःगु थासय् हे वनाः ज्या यायेमाःगु खः । तर व सम्भव जुयाच्वंगु मदु ।

ल्याय्म्हतय्सं पुलांपिसं थाय् मत्वःतूगुलिं च्वये वयेमफुगु धयाः जक लिचिलेगु पाय्छि जुइमखु । नेतृत्व यायेगु खःसा पुलांपिंत ससम्मान छगू थासय् तयाः नेतृत्व कायेगु आँट यायेमाः । यदि ल्याय्म्हतय् दथुइ दुगु साहस व शक्तियात मछ्यलेगु खःसा कन्हय् नं ल्याय्म्हतय् निंतिं नीति निर्माण यायेगु तहलय् व हे ख्वाःपा व अज्याःगु हे वर्ग जक थ्यनाच्वी ।

देशय् जुइगु तःतधंगु आन्दोलन वा हिउपालय् नेतृत्वपंक्तिइ न्ह्याब्लें ल्याय्म्हतय्त न्ह्यःने हइ । तर जब आन्दोलन क्वचाइ अले नीतिगत थासय् वा कार्यकारी भूमिकाया थासय् धाःसा न्ह्यावलें पुलांपिं जक । विशेष यानाः राजनीतिक दलय् कार्यकर्ता जुयाच्वंपिं ल्याय्म्ह कार्यकर्तातय्सं थुकीयात मनन यायेमाःगु खः । ल्याय्म्हत धयापिं कन्हय्या नेतृत्वकर्ता मखु थौंया नेतृत्व शक्ति खः । फिनल्याण्डय् ३६ दँया सना मरिन प्रधानमन्त्री जुयाः देय् न्ह्याकाच्वंगु दु । न्यूजिल्याण्डय् सन् २०१७ स ३७ दँ दुवलय् ज्याकिन्डा आर्डेन नं ४० क्वःगु प्रधानमन्त्री जूगु खः । थौं फिनल्याण्ड व न्यूजिल्याण्डय् ल्याय्म्हतय्सं सफलतापूर्वक देय्यात नेतृत्व प्रदान यानाच्वंगु दु ।

नेपालय् धाःसा ४० दँ स्वयां च्वये जूसां केवल विद्यार्थी नेता जक जुया लय्ताया च्वनीगु अवस्था दु । ल्याय्म्हतय्सं पुलांपिसं थाय् मत्वःतूगुलिं च्वये वयेमफुगु धयाः जक लिचिलेगु पाय्छि जुइमखु । नेतृत्व यायेगु खःसा पुलांपिंत ससम्मान छगू थासय् तयाः नेतृत्व कायेगु आँट यायेमाः । यदि ल्याय्म्हतय् दथुइ दुगु साहस व शक्तियात मछ्यलेगु खःसा कन्हय् नं ल्याय्म्हतय् निंतिं नीति निर्माण यायेगु तहलय् व हे ख्वाःपा व अज्याःगु हे वर्ग जक थ्यनाच्वी । अथेहे थौं राज्य व राजनीतिक दलतय्सं ल्याय्म्हतय्त देय् निर्माण यायेगु निंतिं छगू तःधंगु साधकया रुपं कायेमाःगु थासय् थःगु लँपुइ वःपिं बाधकया रुपय् कायेगु यानाच्वंगु दु । अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसया थीथी ज्याझ्वः हनाच्वनागु थुगु इलय् ल्याय्म्हतय्त बोझया कथं मखसें शक्तिया कथं स्वयेगु मिखा चालावनेमाः ।