ने. सं. ११४४ कछलागा तृतीया -

असफल खोप नीति

विश्व स्वास्थ्य संगठनं कोभिड–१९ महामारी नियन्त्रण यायेगु निंतिं फुक्क देशय् खोप बीमाःगु खँ बः बिया न्ह्यथनेगु यानाच्वंगु दु । जनस्वास्थ्यविद्तय्सं नं खोपपाखें जक कोरोना महामारी नियन्त्रणया निंतिं सकारात्मक लिच्वः वयेफइगुपाखे ध्यानकेन्द्रित याकाच्वंगु दु । कोभिड–१९या महामारी शुरु जूगु दच्छिया दुने थीथी देय्या वैज्ञानिकतय् कुतलं खोप दयेकेगुलि सफलता चूलाःगु खः । थौं तकया अवस्थाय् हलिंन्यंक २ अर्ब डोज स्वयां अप्व खोप उत्पाडन जुइधुंकूगु दु । तर उत्पाडित खोप समान ढंगं हलिंन्यंकया देय्तय् दथुइ वितरण धाःसा जुयाच्वंगु मदु ।

बेलायत, क्यानेडा, अष्ट्रेलिया थेंज्याःगु सम्पन्न देय्तय्सं फुक्क जनसंख्या स्वयां अप्व खोप मुंकूगुलिं विपन्न देय्त खोपपाखें बञ्चित जुयाच्वंगु बारे आपालं चर्चा जुयाच्वंगु दु । उत्पाडित खोप मध्ये ७५ प्रतिशत स्वयां अप्व खोप मुक्कं झिगू देशं जक मुंका तःगु दु । आः तक इजरायल, बेलायत, अमेरिका, हंगेरी, बहराइन लगायत देशय् कुल जनसंख्याया ४० प्रतिशत स्वयां अप्व नागरिकतय्सं पूर्णरुपं खोप कायेधुंकूगु दु । उखे हलिंन्यंकया विपन्न ४० गू देय्या १ प्रतिशत जनसंख्यां नं खोप कायेफयाच्वंगु मदु । विश्व स्वास्थ्य संगठनं तकं थज्याःगु असमान ढंगं जुयाच्वंगु वितरणयात कयाः चिउताः प्वंकूगु दु । विश्व स्वास्थ्य संगठनया महानिर्देशक टेड्रोस अडानोम गेब्रियससं असमान खोप वितरणयात ‘विनाशकारी नैतिक संकट’ जूगु धासें असमानता म्हो यायेत ज्या जुइमफुगुलिं थः स्तब्ध जूगु बिचाः न्हापा हे प्वंकादीधुंकूगु दु ।

हलिंन्यंक जुयाच्वंगु थज्याःगु असमान वितरणया कारणं मेमेगु विपन्न देय्त थें नेपाःयात नं थाकुयाच्वंगु दु । आः तक नेपालय् मुक्कं २.४ प्रतिशत जनसंख्यां जक पूर्णरुपं खोप कायेखंगु दु । न्हापांगु खोप काःपिं १३ लाख ६४ हजार ज्येष्ठ नागरिकतय्सं प्यला दयेधुंकाः तक नं निगूगु डोजया खोप गवले कायेखनीगु धकाः निश्चित जुइफुगु अवस्था मदु । सरकारं आः याकनं हे खोप वइगु आश्वासन बियाच्वंसां निगूगु चरणया खोप कथं न्हापांगु चरणय् थें कोभिशिल्ड हे कायेखनीगु सम्भावना धाःसा तसकं म्हो जक दु । न्हापांगु चरणय् छगू खोप व निगूगु चरणय् मेगु हे खोप काःसा उकीया लिच्वः गथे जुइ धइगु थौंतक पुष्टि जुइमफुनी । थौं हलिन्यंक खोपया अवस्थाया कारणं जक नेपालय् नं थज्याःगु परिस्थिति ब्वलंगु खः वा नेपाःया परराष्ट्र नीति तकं असफल जूगुलिं थ्व अवस्था ब्वलंगु खः ? खोप कायेत पियाच्वंपिं लखौं नेपाःमितय्सं थुकीया लिसः मालेगु कुतः यानाच्वंगु दु ।

सरकारं इलय् हे थः मित्र राष्ट्र देय्त नाप स्वापू तयाः ग्वाहालिया निंतिं ‘खोप नीति’ दयेकूगु खःसा सायद थौं निगू देय् जक मखु मेमेगु देय्पाखें नं ग्वाहालि जुइगु खः । थौं हलिंन्यंक खोप अभाव जुयाच्वंगुलिं आः अज्याःगु अवस्था तसकं कमजोर जुइधुंकूसां लुखा बन्द धाःसा मजूनि ।

सायद हलिंन्यंक नेपाः छगू अज्याःगु भाग्यमानी देय् खः सुया जःलाखःला निगूलिं देय्सं कोभिड–१९ विरुद्ध ल्वायेगु निंतिं खोप उत्पाडन यानाच्वंगु दु । कोरोना अज्याःगु महामारी खः गन थः छखाः छेँ, छगू गां, छगू शहर वा छगू देय् जक सुरक्षित जुइवं महामारी नियन्त्रण जुइगु मखु । मनूत छथासं मेथाय् जुइवं थ्व ल्वय् पुनीगु खः । नेपाःया जःलाखःला देय्त सुरक्षित जुइगु खःसा नापसं च्वंगु देय् नं सुरक्षित जुइमाःगु आवश्यकता दु । उकी नं खुल्ला सिमाना दुगु देशय् थ्व तसकं आवश्यक जू । थज्याःगु खँ विश्वय् शक्ति राष्ट्र जुइत धेंधेंबल्लाः यानाच्वंगु भारत व चीनं मथूगु पक्कां मखु । अय्नं नेपालय् खोपया ल्याः स्वयेगु खःसा ३० लाखया हाराहारीइ जक थ्यंगु दु ।

हलिंन्यंक खोप विकास जुयाः मनूतय् दथुइ छ्यलेफइगु निश्चित जुइधुंकाः सरकारं केवल निगू खँय् जक ध्यान केन्द्रित याःगु खनेदत । छगू मित्र राष्ट्रपाखें खोप सितिकं ग्वाहालि याइगु अनुमान । मेगू कोभ्याक्स अन्तर्गत वयेमाःगु खोप । सरकारया थुगु बिचाः अथें विफल जूगु धाःसा मखु । मित्र राष्ट्रपाखें कायेफइगु खोप ग्वाहालिया निंतिं पहलकदमी भूमिका फ्यासुगुलिं भारत व चीनपाखें छुं लख ग्वाहालि जुइगु बाहेक मेगु उपलब्धी जुइमफुत । मेखे शक्ति राष्ट्रतय्सं खोप मुंकेगु सुरु यायेवं कोभ्याक्स अन्तर्गतया खोप वयेगु नं अनिश्चित जूगु खः । सरकारं इलय् हे थः मित्र राष्ट्र देय्त नाप स्वापू तयाः ग्वाहालिया निंतिं ‘खोप नीति’ दयेकूगु खःसा सायद थौं निगू देय् जक मखु मेमेगु देय्पाखें नं ग्वाहालि जुइगु खः । थौं हलिंन्यंक खोप अभाव जुयाच्वंगुलिं आः अज्याःगु अवस्था तसकं कमजोर जुइधुंकूसां लुखा बन्द धाःसा मजूनि ।

सरकारं ज्या यायेगु स्वयां मनं मनं जक बिचाः याःगुलिं मित्र राष्ट्रपाखें ग्वाहालि वयेमफुत । जब सरकारं थ्व खँ वाःचायेकाः खोप न्यायेगुपाखे पलाः ल्ह्वन उबलय् तक अवस्था तसकं पायेधुंकूगु जुल । अथेला सरकारं खोप ग्वाहालि कायेगु व न्यायेगु खँय् भारत नाप तसकं निर्भर जूगु खः । दकलय् न्हापां सरकारं भारत बाहेक मेगु देशय् खोप कायेगु पाखे पहल तकं याःगु खनेमदु । जब भारतं थःगु देय्या निंतिं हे खोप मगाःगुलिं मेगु देशय् निर्यात मयायेगु निर्णय यात नेपाःयात तःधंगु बज्रपात जुल । हलिंन्यंक खोपया अवस्था बारे सरकार अनभिज्ञ मखु तर खोपया निंतिं भारत बाहेक मेगु गनं नं पलाः ल्ह्वनेगु कुतः मयाःगुलिं सरकारया परारष्ट्र नीति गुलि कमजोर धकाः उलाबिउगु दु ।

निगुलिं जःलाखःला देशय् खोप उत्पादन यानाच्वंगु जूसां सरकारं उत्तरपाखे गबलें कुतः याःगु खनेमदु । थःगु स्वविवेक वा अन्तराष्ट्रिय दबाबया कारणं सरकारं अज्याःगु पलाः ल्ह्वनेमफुगु खः अझ स्पष्ट मजूनि । परराष्ट्र मन्त्रालय अन्तर्गत यायेमाःगु कुटनीतिक ज्या लिपा राष्ट्रपतिपाखें यायेगु कुतः जूसां उकिं नं खास हे तःधंगु सफलता ल्हातय् लाकेमफुत । आः सरकारं चीनं ४० लाख खोप हयेगु धकाः प्रचार यानाच्वंगु दु । तर चीन धाःसा छुं सहमति बिना हे नेपालं प्रचाल यानाच्वंगु धासें असन्तुष्ट जुयाच्वंगु दु । सरकारं खोप हयेगु ज्याय् थःगु असफलता सुचुकेगु निंतिं गवलें चीनं खोप न्यायेत्यनागु, गबलें डनेमार्क सरकारं १४ लाख मात्रा खोप बीत्यंगु, गबलें बेलायतं २० लाख ग्वाहालि याइगु बचं बिउगु वा अमेरिकां नेपाःयात ५० लाख खोप छ्वइगु जुल धकाः हल्ला जक यानाः जनतायात झंगः ल्हायेगु कुतः यानाच्वंगु दु ।

आःया ई धइगु हरेक तहलं कुतः यानाः जनतायात राहत बीगु खः, मखुगु खँ बय्बय् यानाः आतंकित यायेगु मखु । विश्व स्वास्थ्य संगठनया महानिर्देशक टेड्रोस अडानोम गेब्रियससं धयादीगु दु, ‘थ्व ई तथ्यया निंतिं खः, ग्याःचिकुया निंतिं मखु । थ्व ई तर्कसंगत जुइगु खः, अफवाह ह्वलेगु मखु । थ्व ई एकताबद्ध जुइगु खः, कलंक जुइगु मखु ।’ गेब्रियससया खँ मनन यायेगु खःसा आः सरकारं जनतायात ध्वँल्हानाः मखु सहि खँ न्ह्यःने तयाः फुक्कं सरोकारा पक्षया ग्वाहालिइ याकनं स्वयां याकनं खोप हयेफइगु कथं व्यवस्था यायेगु खः । थुखेपाखे सरकारया ध्यान वनेमाः ।