बौद्धिक व प्राज्ञिक बहस

मनूतय्सं मालीगु न्हून्हूगु खोजं थ्व संसारयात सृजनशील व गतिशील दयेकायंकी । छम्ह व्यक्ति वा पुचलं प्वंकीगु न्हूगु आधारया बारे सहलह व बहसं यानाः न्हूगु बिचाःया जन्म जुइगु खः । यदि छगू जक बिचाःयात धुव्र सत्य खः धकाः बिचाः यायेगु खःसा झी अझ नं पृथ्वीयात सुद्र्यवं चाःहिली धइगु भ्रमय् लानाच्वंगु खइ । खगोलविद् निकलस कर्पनिकरं सूद्र्यवं पृथ्वीयात मखु पृथ्वीं सूद्र्यःयात चाःहिली धकाः न्हूगु सिद्धान्त प्रतिपादन यायेवं जक झीगु दथुइ थुगु ब्रम्हाण्डया बारे न्हूगु सत्य सीकेगु ह्वताः चूलाःगु खः ।

कर्पनिकरं झिंखुगूगु शताब्दीइ थ्व सिद्धान्त पितब्वयेवं मनूतय्सं छक्वलं नालाकाःगु धाःसा मखु । थुकीया बारे आपालं वैज्ञानिकत, खोगलशास्त्रीतय्सं अध्ययन, बहस व बौद्धिक बिचार विमर्श यायेधुंकाः तिनि हलिंन्यंक थुगु सिद्धान्तयात फुक्कसिनं स्वीकार याःगु खः । थुकिं छगू खँ छु पुष्टि याइ धायेबलय् छुं नं खँ सत्य जुइवं उगु सिद्धान्तयात फुक्कसिनं छक्वलं नालाकाइमखु । व्यापक बहस व वैचारिक मन्थन लिपा जक छगू बिचारं मूर्त रुप काइगु खः ।

गन गन स्वस्थ बहसयात अप्व महत्व बी अन न्हून्हूगु बिचाःया जन्म जुइगु यथार्थ खः । अज्याःगु न्हूगु बिचाःया कारणं समाजयात सृजनशील दयेकाः यंकाच्वंगु दइ । तर हलिंन्यंक अज्याःगु देय्त नं दु गन बहस धायेवं निगू पलाः लिहां वनी । अप्वः थें छगू चले जुयाच्वंगु मूल्य, मान्यता व बिचाःया आधारय् राजनीति यानाच्वंगु देय्या शासकत अज्याःगु बहसपाखें ताःतापानाच्वंगु दइ । नेपाः नं छगू अज्याःगु देय् खः गन छगू जाति, भाषिक व धार्मिक समुदायया मनूतय्सं राज्य संचालन यानावयाच्वंगु दु । थनया शासकत छगू पुरातनवादी बिचाः व मार्गदर्शन कथं न्ह्यावनाच्वंगु खः । अज्याःगु बिचाःयात न्हूगु तवरं बिचार बिमर्श यायेगु थनया राज्य संचालनकर्तातय् मुद्दा गुबलें मजू ।

पृथ्वीनारायण शाहं राज्य विस्तार यायेधुंकाः ‘असली हिन्दुस्तान’ दयेकेगु कथं हिन्दु धर्म निसें छगू जक भाषा व जातिं शासन यानाच्वंगु राज्यया मान्यता हे नेपाःया शासकतय्सं ज्वनाच्वंगुलिं थुकीया बारे बहस यायेत शासक वर्गयात न्ह्याबलें कपाः स्याः । नेपालय् एकात्मक राजतन्त्रात्मक व्यवस्था क्वःथलाः देशय् संघीय गणतन्त्र, हिन्दु राज्ययात चीकाः धर्मनिरपेक्ष राज्य अले छगू जातिया व्यवस्था हीकाः समावेशी सिद्धान्तयात संविधानय् दुथ्याकेत आपालं संघर्ष यायेमाल । थ्व व्यवस्था थौंया कन्हय् चांचां वःगु मखु । सतकय् जूगु आन्दोलन छगू थासय् दु तर थुकीया निंतिं नेपाःया बौद्धिक व प्राज्ञिक क्षेत्रं न्ह्याकूगु बहसया तसकं तःधंगु योगदान दु । नेवाःतय् दुने नं आपालं नेवाः विद्वानतय्सं गणतन्त्र, संघीयता, धर्मनिरपेक्षता व समावेशीताया बारे अध्ययन यायेगु, चर्चा परिचर्चा यायेगु, विश्वया इतिहासया बारे थुइकेगु, व्यापक रुपं बहसया विषय दयेकूगु खः । व्यापक सहलह व बहस लिपा नेवाःतय् छगू बृहत्त सम्मेलनपाखें थुपिं मुद्दायात नेवाःतय्सं थःगु प्रमुख मुद्दा दयेकाः न्ह्याःवंगु खत ।
मदुम्ह प्राध्यापक माणिकलाल श्रेष्ठं नेपाः छगू बहुजातिय देय् जूगुलिं थन संघीय व्यवस्था अन्तर्गत जातिय स्वशासनया विषय थौं स्वयां दशकौं न्ह्यःनिसें बहसया विषय दयेकाः वयादीगु खः । वय्कः थेंज्याःपिं विद्वानतय् कारणं हे नेपालय् थ्व आदिवासी जनजातितय् छगू प्रमुख मुद्दा जुयाः न्ह्यःने वःगु खः । अथेहे मेम्ह मदुम्ह विद्वान डा. कमल प्रकाश मल्लं दँ दँ तक पृथ्वीनारायण शाहं याःगु युद्ध एकीकरण मखसें केवल गोर्खा राज्यया विस्तार जूगु बारे थःगु बौद्धिक तर्कत न्ह्यब्वयादिल । संशोधन मण्डल नाप वय्कलं थुकीयात हे बहसया विषय दयेकादिल । उकीं थौं पृथ्वीनारायण शाहया हमलाया बारे आपालं खँत पिने वःगु खनेदु । नेपाल संवत्यात बारे नं वय्कलं न्ह्याकादीगु बहसया लिधंसाय् हे थीथी आन्दोलन जुल । अले अज्याःगु आन्दोलनयात क्वाःतुकेगु निंतिं वय्कःया तर्क व ऐतिहासिक प्रमाणं यक्व ग्वाहालि यात ।

जातिय व भाषिक आन्दोलनया सवालय् नं नेवाःतय्सं आपालं बसहया सुरुवात याःगु खनेदु । नेवाःतय् पहलं हे आदिवासी जनजातित संगठित जुइगु नापं मंकाः कथं छगू सः ज्वनाः आन्दोलित जुइगु लकस ब्वलन । नेपाःया राज्य सत्तां प्रतिपादन यानातःगु सिद्धान्तयात कयाः नेवाःतय्सं आपालं इलय् प्रतिवाद यायेगु ज्या यात । अज्याःगु प्रतिवाद केवल सतकय् वयाः जक मखु अध्ययन, अनुसन्धान व प्रमाणया आधारय् जूगु खनेदु । थुपिं फुक्कं सम्भव जूगु धइगु नेवाःतय् दथुइ दुगु अध्ययनशीन चेतना व स्वस्थ्य बहसपाखें दःगु उपलब्धी खः । सम्भवतः नेवाःतय् आन्दोलन थौं तक थ्व अवस्थाय् थ्यनेगु निंतिं सतकय् जूगु संघर्ष नापं सत्ता–राज्य नाप तर्क संगत रुपं बहस यायेफुगुलिं नं खः । म्हिगः नेवाःतय्सं ल्ह्वनाच्वंगु मुद्दा शसक्त जुइफुगु कारण नेवाःतय् दथुइ जुइगु व्यापक सहलह, गोष्ठी, सम्मेलन, बहस, विचारशील व अध्ययनशील चेतया कारणं खः ।

थौं नेवाः समाज दुने अज्याःगु सहलह व बहस यायेगु परम्परा तसकं म्हो जुयाच्वंगु छगू चिउताःया विषय खः । छखे नेवाःतय् थीथी खलः पुचतय्सं थज्याःगु बौद्धिक बहसयात न्ह्याकाच्वंगु खनेमदुसा मेखे शिक्षा क्षेत्रय् जुइगु प्राज्ञिक अध्ययन नं म्हो जुयाच्वंगु दु । न्हूगु प्रविधिया विकासया कारणं झी दथुइ थःगु अभिव्यक्ति प्वंकेत तसकं अःपुइधुंकूगु दु । व हे माध्यम छ्यलाः झीसं थःगु अभिव्यक्ति नं प्वंकामच्वनागु मखु । तर अज्याःगु अभिव्यक्ति केवल भावनात्मक मजुसे अध्ययन, अनुसन्धान व तथ्यया आधारय् जूसा जक झीगु समाजयात सहि तवरं न्ह्यःने यंकेफइ । बहस व सहलह यायेगु धइगु हे थीथी बिचाःत छथाय् वइगु खः । अज्याःगु फुक्कं बिचाःयात सकारात्मक रुपं कयाः वनेफुसा जक समाज सृजनशील जुयावनी । नेवाः समुदायं न्हापांनिसें यानावयाच्वंगु थज्याःगु विचारशील व अध्ययनशील बहसयात अझ सशक्त ढगं न्ह्याकेमाःगु आवश्यकता दु । थौं हानं सकारात्मक रुपं बहसया परम्परा न्ह्याकूसा कन्हय् नेवाःतय् आपालं मुद्दायात पाय्छिगु लँपुपाखे यंकेफइ ।