ने. सं. ११४४ कछलागा द्वादशी -

वर्तमान राजनीति : आदिवासीया सवाल

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीं संसद विघटन यानादी धुनेवं अपवाद त्वःताः धायेगु खःसा फुक्क धइथें दलतय्सं उकिया विरोधय् सः तयाच्वंगु दु ।प्रमुख धकाः दावी याना वयाच्वंगु दलत ला न्हियान्हिथं सतकय् हे कुहां वयाच्वंगु दुसा नागरिक समाजनिसें नेवाः न्ह्यलुवातय्सं नं मंकाः विज्ञप्ति पिथनाः प्रधानमन्त्रीया पलाःया विरोध यानादीगु खनेदु । प्रधानमन्त्रीया पलाःयात गैर संवैधानिकनिसें प्रतिगमनया पलाः तकं धया वयाच्वंगु दु। दलया नेतातय्सं गथे गथे न्ववनादीगु दु अथे अथे हे धइथें नेवाः न्ह्यलुवानापं आदिवासी जनजातिया छुं छुं नेतातय्सं नं न्ववनादीगु दु । थ्व ल्याखं स्वल धाःसा नेपाःया आदिवासी जनजातित दक्व हे प्रधानमन्त्रीया पलाःया विरोधय् खः ला धइगु न्ह्यसः ब्वलनीगु स्वाभाविक खः । तर वस्तुगत अवस्था धाःसा अथे मखु । प्रधानमन्त्रीया पक्षय् दुगु राजनीतिक दलय् दुपिं आदिवासी जनजातितय्सं प्रधानमन्त्रीया पलाःयात समर्थन यानादीगु दु । कयौं नेतात वय्कःया हे नेतृत्वया पार्टीया जिम्मेवारी कायेगु ज्या नं यानादीगु दु । थ्व ल्याखं स्वयेबलय् थौंया इलय् आदिवासी जनजातित वर्तमान राजनीतक घटनायात कयाः छगू हे मत खनेमदु । म्हिगः नेवाःनापं आदिवासी जनजातित राजनीतिक रुपं गुकथं विभाजित जुयाच्वंगु दु थौं नं उकथं हे विभाजित जुयाच्वंगु दु धकाः धायेफइ । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीया समर्थनय् जुलुस पिकाल धाःसा धिमे थाइपिं नेवाःत अले प्रधानमन्त्रीया पलाःया विरोधय् प्रदर्शन यात धाःसां धिमे थानाः प्याखं ल्हुइपिं नेवाःत न्हापा लिपा थें दइ धकाः धायेफइ । उलि जक मखु राजसंस्था व हिन्दू राज्यया माग यानाः जुइगु प्रदर्शनय् नं धिमे थानाः प्याखं ल्हुइपिं नेवाःत दइ । थुकिया अर्थ नेवाःत राजनीतिक रुपं विभाजित दु । आदिवासी जनजातित विभाजित दु । लिपांगु राजनीतिक घटनायात कयाः नं विभाजित हे दु धकाः धायेफइ ।

संसद विघटनया घटनायात कयाः स्वयेगु अवस्थाय् नेपाःया आदिवासी जनजातितय्गु दृष्टिकोण स्पष्ट जुइमाःगु थौंया आवश्यकता खः । आदिवासी जनजाति धइपिं नं नागरिक हे खः । अले आदिवासीतय्गु सवालय् नागरिकया अधिकार व नागरिकया भूमिका छखे दइसा मेखे आदिवासी धाये धुनेवं इमिगु समुदायया खँ वइ अले सामूहिक अधिकार व सामूहिक जिम्मेवारीया नं खँ दइ । नागरिकया ल्याखं स्वल धाःसा न्यादँया निंतिं सरकार संचालन यायेत भोट कुर्काः मान्यता बिउगु खः उलि ई चले मयासे भोट कुर्कूपिं नागरिकया भावना अःखः प्रधानमन्त्रीं थःपिनिगु दल नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) दुनेया ल्वापु क्यनाः संसद भंग याःगु धइगु पाय्छिगु खँ अवश्य नं मखु । उकिं आदिवासी नागरिकया भावनाया अःखः ज्या यात धकाः धायेफइ ।

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीया समर्थनय् जुलुस पिकाल धाःसा धिमे थाइपिं नेवाःत अले प्रधानमन्त्रीया पलाःया विरोधय् प्रदर्शन यात धाःसां धिमे थानाः प्याखं ल्हुइपिं नेवाःत न्हापा लिपा थें दइ धकाः धायेफइ । उलि जक मखु राजसंस्था व हिन्दू राज्यया माग यानाः जुइगु प्रदर्शनय् नं धिमे थानाः प्याखं ल्हुइपिं नेवाःत दइ ।

आदिवासी जनजातिया सामूहिक मानव अधिकार धइगु विश्वव्यापी रुपं नालातःगु अधिकार खः । थुगु अधिकारया ल्याखं स्वल धाःसा न्हूगु सरकार वःसां अले चुनाव जूसां बाय् थ्व हे सरकार ल्यानाच्वन धाःसां खास छुं पाइमखु । आदिवासी जनजातितय्सं वर्तमान संविधानप्रति सुरुनिसें असहमति प्वंकाः वयाच्वंगु खः । अन्तरिम संविधानसिबें नं पश्चागामी संविधान दयेकूगु, आदिवासीतय्गु पहिचानयायात अस्वीकार याना वयाच्वंगु दु। संविधानय् छता निता जक भिंकां मगाः । यक्व हे मगाःमचाः दु। हाकनं च्वयेगु ज्या यायेमाः धकाः आदिवासी जनजातितय्सं धायेगु यानाच्वंगु दु । संविधान जारी याःगु इलय् हे थ्व संविधानपाखें समस्या वइ धकाः आदिवासी जनजातितय्सं धाःगु खः । आः वया व हे संविधानया ब्याख्या यायेगु, थुइकेगु सवालय् नं ब्यागलं ब्यागलं मत जुल, अन्ततः समस्या वल । संसद हे भंग तकं यात। संसद भंग याःगुयात ब्याख्या यायेगु ज्या सर्वोच्च अदालतं याइ तिनि । अबलय् तिनि संविधानया भावनाकथं संसद भंग जूगु पाय्छि खः वा मखु धकाः खँ वइ । तर आदिवासी जनजातितय्सं ला थ्व संविधानप्रति हे विश्वास यानाच्वंगु मदु ।

न्ह्यागु सरकार वःसां आदिवासी जनजातियात हे प्रहार यायेगु ज्या यानाच्वंगु दु। गैर न्यायीक सतक विस्तारया नामय् आदिवासी नेवाःतय्गु छेँ थुनेगु, संस्कृति सम्पदा नष्ट यायेगु, फाष्ट ट्रयाकया नामय् नेवाःतय्त विस्थापित यायेगुनिसें विकास निर्माणया नामय् नेवाःतय्त मदिक्क प्रहार यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । अज्वःगु कथंया ज्या गणतन्त्रकालय् जक मखु म्हिगः बहुदल काल, पंचायकाल, राणाकाल अले शाह जुजुया पालय् नं मदिक्क हे जुयाच्वंगु खः । स्वरुप पानाच्वंगु खनेदु तर नेवाः भूमियात हस्तक्षेप यायेगु, नेवाःतय्त कमजोर यायेगु, नेपालभाषायात न्हंकाः छ्वयेगु, नेवाः पहिचानयात समाप्त यायेगुनिसें नेवाः सभ्यतायात न्हंकाः छ्वयेगु कथंया ज्या मदक्कि हे याना वयाच्वंगु खः । म्होतिं नं आः गणतन्त्रकालय् जुइ मखुला धइगु आदिवासी नेवाःतय्सं आशा याःगु खः । तर मदिक्क हे जुयाच्वन अले नेवाःतय्गु अस्तित्व झन झन संकटय् लाकेगु ज्या यानाच्वंगु दु ।

आदिवासी जनजातिय्सं गणतान्त्रिक संघीयताय् दुने हे थःपिनिगु थाय् दयेमाः धकाः माग यानाच्वंगु दु । व धइगु आदिवासीतय्गु स्वायत्तता व स्वशासनया अधिकार खः । स्वायत्तता व स्वशासन थ्व संविधानं बी मफइगु अवस्थाय् संविधान पुनलेखन यार्ये माः बाय् अन्तरिम संविधानकथं आः न्हूगु सोचकथं वनेमाः धकाः सः थ्वयेकेमाःगु अवस्था वःगु दु । धाथें थःपिनिगु अधिकारया नितिं न्ह्याः वनेगु खःसा आदिवासी जनजातित छुं दलया लिउलिउ वनेगु मखु थःपिनिगु हे मुद्दा ज्वनाः वनेमाःगु अवस्था दु। आदिवासी जनजातितय्ं आः थःपिनिगु हे ‘वाद’ ज्वना वनेमाः । आइएलओ १६९ नापं युएनडिपिं बियातःगु अधिकार कायेगु निंतिं आदिवासीवादया नारा ज्वना वनेमाःगु अवस्था दु। फुक्कसित बराबर हैसियत दइगु सह अस्तित्व, प्रकृतिप्रेमीकथंया विकास निर्माण, फुक्कसित सहमतिकथं शासन संचालन यायेगु, सामूहिक अधिकार दइगु, कमजोरीयात अपराधिकरण मयासे भिंकाः यंकेगु कथंया लँपु दुगु नीति धइगु आदिवासीवाद खः । थ्व धइगु छगूकथं सामुदायिक लोकतन्त्र सुं नं नेता दइमखु जनता दइमखु जिम्मेवारी जक दइ । फुक्कं बराबर जुइ । उकिं आदिवासीतय्सं थःम्हं थःत म्हसीका वनेमाःगु ई वःगु दु ।

नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं थःपिनिगु प्रथाजन्य संस्था व कानून लागू याना वयाच्वंगु खः । तर थौं वयाः उकियात आदिवासीतय्सं त्वःताः वनाच्वन । राजनीतिक दलया लिउलिउ वनाः उकियात त्वःताः वंगु हे आदिवासीतय्गु निंतिं तःधंगु भूल जुयाच्वंगु दु । गथेकि थकालीतय् घम्प प्रथा, थारुतय् वरघर प्रथा, सन्थालतय् मझिअरी प्रथा, बारा गुबया धेम्पा प्रथा, नेवाःतय्गु गुथि प्रथा, मगःतय्गु भेजा प्रथा, रंग आदिवासीया वडा प्रथा, धिमालतय्गु मझीवाराङ प्रथा, तामाङया प्रथा चोहो, बोम्बो, तम्बा प्रथा गुगु कथं संचालन याना वयाच्वंगु खः थ्व धइगु आदिवासीवाद कथं संचालन जुयाच्वंगु खः । थौं उकिया महत्वयात आदिवासीतय्सं मथुल । थज्वःगु प्रथाजन्य संस्था व प्रथाजन्य कानूनयात राज्यं हस्तक्षेप तकं याये दइमखु । थ्व धइगु आदिवासीतय्गु थःगु हे कथंया व्यवस्था खः । थुकी हे दुने दु आदिवासीवाद। उकिं थौंया इलय् आदिवासी नेवाःतय्सं आदिवासीवादयात नाला वनेमाःगु दु। छुं राजनीतिक दलया लिउलिउ वनेगुसिबें नं थःपिनिगु हे लँपु ज्वना वनेमाःगु अवस्था वःगु दु ।