राज्य गथे यानाः न्ह्याकेगु ?

देय् न्ह्याकेगु अःपुगु ज्या मखु । छगू हे देसय् नं थीथी कथंया मनूत दइ । ऋषि तपस्वी जक मखु। खुँ, डाका, ठग, लुटेरा नापं हत्यारा नं दइ । इपिं सकसिगुं ब्यवहार थुइकेमाः । सकसितं नियमय् तयेमाः । गबले देसय् शासन पद्दति स्यनी । अबलय् अशान्ति ब्वलनी । जनतां दुःख सी । उकिं राज्यसत्ताय् च्वनिम्ह सदां सचेत जुया च्वनेमाः । देशय् गुकथं सुशासन ब्वलनी ? गुथकं ब्यवहार याःसा सकसितं नियमय् तयेफइ ? सकसितं गुकथं ब्यवहार यायेमाः धइगु खँ तथागत बुद्धं कनाबिज्याःगु दु। थुगु इलय् वसपोलं बज्जी राज्यया दसु न्ह्यब्वया बिज्याःगु दु । बुद्धकालय् बज्जी छगू स्वतन्त्र राज्य खः । अन सुख शान्ति दु। सकसिनं याउँक जीवन हने खं । इमि दथइ एकता दु। थ्व एकताया कारण छकः उले ।

बज्जीया प्रजापिं न्हियान्हिथं मुनी । इपिं न्हिं स्वक्वः मुनाः थःथःगु दथुइ सुख दुःखया खँ ब्याकी । इमिसं गबलें नं म्हिगः तिनि मुना । थौं छाय् मुनेगु धकाः मधाः । न्हियान्हिथं मुनिगु जूगुलिं छचालंया बुखँ सिउ । छु थासय्, गुगु सीमाय् छु गुकथंया ज्याखँ जुयाच्वन धइगु खँ थू । गुगु थासय् खुं दुःख बियाच्वन । गुगु थासय् शत्रुपाखें भय ब्वलनाच्वन । गन लुटपात जुयाच्वन धइगु नं याकनं सिउ । उकिं अन याकनं सैनिक छ्वइ । शत्रुयात दमन याइ । इमिपाखें जनपदय् विनाश जुइमखु ।

बज्जपिं थवंथवय् मिले जू । जब सकलें मुनेत बिगुल पुइ । सकलें छथुं पिहां वइ । ‘थौं ज्या दु । जि म्हिगः तिनि वना’ धाइमखु। अझ म्ह मफुसां म्ह मफु तकं धाइमखु। थम्हं नसा नयाच्वंसां नयेगु तकं त्वःताः पिहां वइ । सकलें मुनेगु इलय् बांलाःगु खँल्हाबल्हा याइ । म्हिगः व थौंया खँ जक मखु। कन्हय्या खँय् नं सहलह ब्याकी । सकसिनं थःथःगु विचाः प्वंकी । खँ त्वःफिका सुं नं दथुइ दनावनी मखु । सकसिनं सकसिगुं खँ न्यनी । सकसिनं खँ प्वंकी । ज्याखँ क्वचायेकी ।

बज्जीइ अपराधी दै । अबले वयात छथुं सजाय बीमखु । दकलय् न्हापां महामात्यथाय् छ्वयाबी । महामात्यं छानविन याइ । यदि अपराधी मखु धकाः सी दुसा वयात त्वःताछ्वइ । अपराधी प्रष्ट जूसा वयात ब्यवहारिक अदालत (Law Court) या ल्हातय् जिम्मा बी । दोषी जूसा सेनापतियाथाय् छ्वइ । सेनापतिं नं उकथं ज्या याइ । अन नं छानविन याइ । दोषी जूसा उपराजायाथाय् यंकी ।

सकलें नापं दनावनी । गन खुँ वा शत्रुं दुःख बी । थुगु इलय् अन सु वनेगु धकाः न्यनी । उगु इलय् ‘जि वने, जि वने’ धकाः सकलें दना वइ जनपदय् सकसिनं थःथःगु पद कथं ज्या याइ । गबले सुनानं थःगु पदकथं ज्या याइमखु। अथवा सुनानं इलय् ज्या क्वचायेकी मखु। थुगु इलय् जुजुं थः कायपिं वा दाजुकिजापिं छ्वयाबी । वयात उत्साहित याइ । वया कर्तब्य बोध याकी । सुयातं ल्वचं कःसां सकलें जानाः सुसाःकुसाः याइ । राज्यय् न्हापा म्हया मकाःगु कर म्हइमखु । कर यक्व म्हलकि प्रजा पीडित जुइ । थज्याःगु राज्यय् छाय् च्वनेगु धकाः राज्यप्रति विरक्त जुइ । थुकिं यानाः प्रजां अकुशल कर्म याइ । जनपदय् दुःख बी । उकिं वज्जीइ प्रजायाके कर नं आपाः म्हइमखु ।

राज्यय् बुराबुरीपिंत मान सत्कार याइ । गौरव तइ । इमित द्यः भाःपिया पूजा याइ । इमिगु खँ सकसिनं न्यनी । अनच्वंपिं कुलस्त्री व कुलकुमारिपिंत गबलें जबर्जस्ती याइमखु। जनपद व जनपद पिनेया चैत्य व देवस्थलया सत्कार याइ । गौरव तयाः पुज्याइ । अरहतपिंत धार्मिककथं आरक्षण याइ । विहारया उपवनय् च्वंगु सिमा पालीमखु। जनपदय् सदां अरहतपिंत मान सत्कार याइ । सुखं विहार याकी । बज्जीइ अपराधी दै । अबले वयात छथुं सजाय बीमखु। दकलय् न्हापां महामात्यथाय् छ्वयाबी । महामात्यं छानविन याइ । यदि अपराधी मखु धकाः सी दुसा वयात त्वःता छ्वइ । अपराधी प्रष्ट जूसा वयात ब्यवहारिक अदालत (बिध अयगचत) या ल्हातय् जिम्मा बी । दोषी जूसा सेनापतियाथाय् छ्वइ । सेनापतिं नं उकथं ज्या याइ । अन नं छानविन याइ । दोषी जूसा उपराजायाथाय् यंकी । उपराजां लिपा जुजुयाथाय् थने यंकी । जुजुं नं निष्पक्षकथं छानविन याइ । अन थ्यंकाः अपराधी प्रमाणित मजूसा त्वःती । अपराधी जूसा ऐन सवालया सफू ब्वंकी । सफुतिइ दुकथं गुकथं सजाय (दण्ड) बीमाःगु खः । उकथंया दण्ड बी । थुकथं निसाफ यायेवं प्रजापिं सन्तुष्ट जुइ । जुजुं धर्मकथं ज्या यात धकाः सकलें लय्ताइ । सुयातं द्वपं बीमखु। हलिंन्यंकं यक्व राज्य दु। तःधंगु व चीधंगु ।

आपाः जनसंख्या दुगु। म्हो जनसंख्या दुगु। न्ह्यागु राज्यय् नं जनता दुःखी । शान्तिया लकस गनं मदु । जनता असुरक्षित, असन्तुष्ट । उकिं इलय् ब्यलय् सरकारया आलोचना याइ । बन्द हडताल जुइ । अझ सरकार तकं बहिस्कार याइ । राज्यसत्ताय् च्वनीम्ह सरकार अथें आलोचित जुइमखु। सरकारं जनतायात बांलाक ब्यवहार याये फइमखु। जनताया दुःख थुइकी मखु। जनता एकत्रित याइमखु। जनतायात क्वत्यली । इमिगु खँ न्यनीमखु। थुगु इलय् इपिं सरकारप्रति तम्वइ । अले राज्यय् वैरिभाव ब्वलनी । थःगु हे देय् नं परदेश तायेकी । इमिसं अकुशल ज्याखं याइ ।

बज्जीया प्रजां थःगु इच्छाकथं ज्याखँ यायेदु । थः जक मखु। बैंश वने धुंकूपिं थः मांबौनापं स्त्रीपिं नं सुरक्षित जू । सकसिनं कानून व नीति पालना याः । सकलें मुनाः पुचलय् सहलह ब्याकेगु लकस दु । देय् विकास याये । देया जनतायात सुखं तये । देसय् शान्तिया लसक ब्वलंके धइगु नारां राजनीति याइ । राजनीति याइपिं सत्ताय् थ्यनी । तर विडम्बना इमिसं हे नियम पालना याइमखु । नीति नियम स्यंका न्ह्याइ । कानूनयात हाचां गाया जुइ । धाथें देय् विकास यायेगु। देय्यात न्ह्याकेगु खःसा बज्जी जनपदया नीति नियम थुइके माःगु दु । तथागत बुद्धं कनाबिज्याःगु न्हय्गू अपरिहानीय धर्मयात नाला कायेमाःगु दु। गुगु थुकथं दु,
क) सकलें मुनाः सकलें जानाः क्वःछीगु
ख) क्वःछिनाकथं सकलें जानाः कर्तब्य पूवंकेगु
ग) कानून व नीति पालना यायेगु ।
घ) बैंश वने धुंकूपिंत आदर यायेगु ।
ङ) मिसापिंत जबर्जस्ती मयायेगु ।
च) जातीय धर्मया पालना यायेगु ।
छ) धर्माचार्यपिंत सत्कार यायेगु ।