विकास व संस्कृति

यल महानगरपालिकाया वडा नम्बर २१ अन्तर्गत लाःगु ख्वना क्षेत्रया वासिन्दा छुं ई न्ह्यः निसें त्रास व तनावपूर्ण अवस्थाय् लानाच्वंगु दु । थःपिं च्वनाच्वंगु थाय् व थःपिनिगु सांस्कृतिक व परम्परागत स्वापू दुगु बागमति खुसिया दथुइ लाक्क फास्ट ट्राय्क निर्माण यायेगु योजनां ख्वनामिपिं चिन्तित जुयाच्वंगु दु । धार्मिक, सांस्कृतिक व परम्परागत महत्व दुगु ख्वना वस्ती व क्वय् च्वंगु बागमति खुसिया दथुं फास्ट ट्राय्क निर्माण याइगु जुइवं ख्वनामिपिनिगु संस्कार व पराम्परायात गुकथं निरन्तरता बीगु, आः चिउताः व सरोकारया विषय थ्व हे खत । थःगु न्हियान्हिथंया जनजीवन, संस्कार व परम्परायात फास्ट ट्राय्कं ब्वाँय् वनीगु ‘हाई स्पीड’ गाडीं ‘ब्रेक’ तइगु जुइवं आः ख्वनामिपिं चिल्लाय् दनाच्वंगु दु ।

एसियाली विकास बैंकं याःगु सम्भाव्यता अध्ययन व भारतीय कम्पनीं थुकिया विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) तयार याःगु खः । तराईया निजगढ नाप स्वाइगु फास्ट ट्राय्क ७६.२ किलोमिटरया निर्माण याइगु योजना दु । योजना कथं ख्वना शहर व बागमति खुसिया दथुइ जक च्यागू किलोमिटर लाइ । उकिया निंतिं अनया ३०० रोपनी जग्गा कायेगु योजना दुगु जुल । थ्वहे ३०० किलोमिटरय् लाःगु जग्गात वहे खः गन ख्वनापिमिपिंसं मोहनिया इलय् सिकालि जात्रा याइ । थ्व वहे जग्गा खः गन लिच्छविकालीन ल्वँहिति, मल्लकालीन देगः व चैत्यत दु । अले बुंगद्यःया जात्राया इलय् टौदह वनेगु लँपु नं थ्वहे खः ।

थःगु संस्कृति व परम्परानाप तप्यंक स्वापू दुगु थाय् अधिग्रहण यानाः लँ म्हुइगु ज्या सुरु जुइत्यंगु इलय् तक नं योजना नाप सम्बन्धित छुं नं निकायं स्थानीय ख्वनामि जनतानाप सल्लाह याःगु खनेदत न इमित छु लिच्वः लाइगु खः धकाः बिचाः याःगु खनेदत । योजनाया सम्भाव्यता अध्ययन याःगु एसियाली विकास बैंकं अनया जनता नाप स्वापू तयेगु तकं आवश्यक मतायेकल । डिपिआर निर्माण याःगु भारतीय कम्पनीं स्थानीयतय् सरोकार न्यनेगु कुतः नं मयात । जुजुं आः योजना लागू यायेत्यंगु सरकार व उकिया जिम्मा कयाच्वंगु नेपाली सेनां ख्वनामिपिनिगु भावनायात कदर यायेत स्वयाच्वंगु खने मंत । केवल फुक्कसिनं थुकियात देश ‘विकास’या योजना कथं जक न्ह्यब्वयेगु ज्या जुयाच्वंगु दु ।

सरकार व सेनां धयाच्वंगु, एसियाली विकास बैंकं क्यनाच्वंगु ‘विकास’या व्याख्या छु ले ? नेपाली वृहत् शब्दकोशय् न्ह्यथनातःगु ‘विकास’या अर्थ दु – १. क्रमशः बढ्दै वा सुध्रिँदै गएको स्थिति, उन्नति, २. उत्तरोत्तर प्रगति, क्रमिक परिवर्तन ।

अथेहे उगु हे शब्दकोशय् दुगु ‘सभ्यता’या अर्थ – कुनै जाति वा राष्ट्रको सामाजिक, भौतिक, आध्यात्मिक आदि अवस्था र उन्नति, प्रगतिको सम्पूर्ण प्रतिबिम्ब । झीत मार्गनिर्देशन यानाच्वंगु व खँग्वःया तात्विक अर्थ थुइकेत ग्वाहालि याइगु थ्वहे शब्दकोश खः । आः थ्वहे शब्दकोशया लिधंसाय् स्वयेगु खःसा आः ख्वनाय् जुइत्यंगु छु खः ?

थःगु संस्कृति व परम्परानाप तप्यंक स्वापू दुगु थाय् अधिग्रहण यानाः लँ म्हुइगु ज्या सुरु जुइत्यंगु इलय् तक नं योजना नाप सम्बन्धित छुं नं निकायं स्थानीय ख्वनामि जनतानाप सल्लाह याःगु खनेदत न इमित छु लिच्वः लाइगु खः धकाः बिचाः याःगु खनेदत ।

सभ्यताया अर्थं ध्वाथुइक धयाच्वंगु दु कि छगू सभ्यता निर्माण जुइगु धइगु हे प्रगति व विकासया प्रतिबिम्ब खः । उकिं ख्वनाय् द्वलंद्वः दँ न्ह्यवंनिसें सुरु जूगु मानव वस्ती व ईया नापं ब्वलना वःगु अनया संस्कृति, संस्कार, परम्परा व जीवनशैली अनया सभ्यता खः । छगू सभ्यता निर्माण जुइगु धइगु विकासया छगू चिं खः । ख्वनाय् मानवीय सभ्यताया विकास लिच्छविकालीन ई स्वयां न्ह्यः पाखे जूगु अनुमान दु । आः उगु ईनिसें निर्माण जूगु सभ्यताया विकासक्रमयात स्यंकाः भौतिक विकासया लँपु ज्वनेवं जक झी ‘विकास’ उन्मुख जुइ फइला ?

विकासया परिभाषा कथं अन छु जुयाच्वंगु खः उकियात भिंका यंकेगु वा प्रगति यानायंकेगु खः । तर ताः ई न्ह्यवंनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु अनया जात्रा, संस्कार व संकृतियात स्यंकाः व न्हंकाः गुकथं विकास जूगु धकाः काये फइ ? विकास खःसा अनया संस्कृति व संस्कार, जात्रा व पर्वयात सुधार व व्यवस्थित याना यंकेमाःगु खः । तर थन विकासया नामय् अःखतं छगू मुक्कं सभ्यताया विनास यायेगु ज्याय् वनाच्वंगु दु ।

युनेस्कों तकं भौतिक व आर्थिक वृद्धियात जक विकासया पर्याय कथं काये मछिंगु खँ धयातःगु दु । सन् १९७० निसें भौतिक व आर्थिक समृद्धि यायेगु कथंया जक दयेकूगु यक्व योजनात ताः मलाःगु अनुभव युनेस्कों बारम्बार धायेगु यानाच्वंगु दु । उकिं युनेस्कों संस्कृतियात विकासपाखें बिस्कं तयेमफइगु न्ह्यथनातःगु दु । समृद्धि व विकासया निंतिं संस्कृतिया योगदानयात बल्लाकेगु निंतिं युनेस्कों सन् १९८८ निसें १९९८ तक अभियानय् न्ह्याकूगु खः । थ्व अभियान पाखें पश्चिमा राष्ट्रय् संस्कृति व विकासया स्वयेगु खँय् यक्व सुधार नं वःगु खः । तर झीगु थासय् सांस्कृतिक सम्पदाया महत्व व थुकिया आवश्यकता बारे अझ नं राज्य पक्षं थुइकेगु कुतः यानाच्वंगु मदु ।

राज्यया थ्वहे पहःया कारणं नेपाःया यक्व मौलिक सम्पदात न्हना वनेधुंकूगु दु । आः ख्वनाय् जुयाच्वंगु फास्ट ट्राय्क योजना मेगु छगू सम्पदा, छगू संस्कृति व छगू सभ्यता स्यंकेगु कुतः कथं न्ह्यःने वयाच्वंगु दु । भौतिक व आर्थिक विकास छगू महत्वपूर्ण पक्ष खः । थ्वनाप सम्बन्धित फास्ट ट्रायक नं छगू जुइफु । उकिं उकिया विरोध मखु । विरोध केवल उगु ट्रायक दयेकेत्यंगु शैलीया खः – सभ्यता विनास यानाः निर्माण जुइत्यंगु सतकया विरोध खः ।