शिक्षा स्वास्थ्य निःशुल्कया सवाल

नेपाःया संविधानय् समाजवादउन्मुख देश धकाः उल्लेख जूगु दु । अथे यायेधुंकाः उकथंया कानून निर्माण याना वनेमाःगु संसदया दायित्व नं खः । खय्त ला अन्तरिम संविधान २०६३ दुने शिक्षा व स्वास्थ्य निःशुल्क यायेगु खँ उल्लेख जुइधुंकूगु खः । तर उकियात कानून दयेकाः लागू यायेगु धायेधुंकाः धाःसा आः तक नं उकियात पाय्छि कथं छ्यलाबुलाय् हये मफुगु अवस्था कायम जुयाच्वन ।

आः हाकनं छक्वः नेपाःया संविधानय् दोहोरो कथं निःशुल्क शिक्षा व निःशुल्क स्वास्थ्य सेवाया बन्दोबस्त यायेगु खँ उल्लेख जूवंगु दु । गुगु समाजवादउन्मुुख संविधान धायेकेत मदयेकं मगाःगु चीज नं खः । उकिं नं समाजवादी मुलुकय् न्ह्याथाय् जूसां लागू यानातःगु निःशुल्क स्वास्थ्य व निःशुल्क शिक्षाया व्यवस्था यायेगुली सदनय् थीथी कथंया पहल इलय् ब्यलय् जुजुं वयाच्वंगु खः ।

थ्व झ्वलय् नकतिनि हे जक निःशुल्क शिक्षा प्रदान यायेगु विधेयक सदनं पारित याःगु दु । शिक्षायात नं मौलिक हक कथं कयाः संविधानया भाग ३ य् लाकेधुंकाः थ्व सम्भव जूगु खः । आः मातृभाषां शिक्षा कायेगु बन्दोबस्त नं याये मालीगु जूगु दु । म्हिगः तक अनिवार्य कथं मखुसें मांभासं शिक्षा कायेफइ धकाः उल्लेख जुयाच्वंगु जुयाः सरकार वा स्थानीय निकाययात अनिवार्य कथं मातृभाषां स्कुलया बन्दोबस्त यायेगु धारणा स्पष्ट मजुयाच्वंगु खः ।

आः धाःसा छगू ल्याखं स्थानीय निकाय, राज्य सरकार वा संघीय सरकारयात नं स्थानीय बाहुल्यता दुगु भासं वा मातृभाषां शिक्षा कालबिल यायेगु बन्दोबस्त यायेगु निंतिं दवाव सिर्जना जुइगु अवस्था ब्वलंगु दु । २०४६ सालया जनआन्दोनल धुंकाः २०४७ सालं जारी जूगु नेपाःया संविधानय् खस् नेपाली भाषा छगू यात जक ‘राष्ट्र भाषा’ धकाः मेमेगु भाषात फुक्कं ‘राष्ट्रिय भाषा’ धइकथं उल्लेख जुयाच्वंगु खः ।

आः वयाः २०७२ सालं जारी जूगु नेपाःया न्हूगु संविधानय् नेपालय् ल्हाइगु फुक्कं भाषायात राष्ट्र भाषा धकाः उल्लेख यानातःगु दु । थ्व ल्याखं मातृभाषा मखुगु भाषा तकं राष्ट्र भाषा जुइगु सम्भावना नं दु । सरकारं देसय् १२३ गू भाषा दु धकाः पहिचान यानातःगु दु । तर उगु १२३ गू भाषाया धलखय् खस् नेपाली, अंग्रेजी, चिनियाँ, हिन्दी, पंजाबी, स्पेनिश, पोर्चुगल व जापानी भाषायात नं दुथ्याकातःगु दु ।

सरकारं थःगु थासय् उच्च
शिक्षा बीगु बन्दोबस्त याये मफुगु जक मखु, ब्वनेगु वातावरण तकं बांलाके मफुगु कारणं नेपाःमि विद्यार्थीत बाध्य जुयाः पिने वनाः ब्वं वनेमाःगु खः ।

उपिं ला थन हे उत्पन्न जूगु मातृभाषा ला मखु । थ्व ल्याखं अज्याःगु भाषा ल्हाइपिं मनूत थन नेपाःया नागरिकता कयाः आः नेपाली थें हे जूपिं खयेफु । तर उपिं ला लिपा जक नेपाः वया च्वनाच्वंपिं जुल । थ्व मातृभाषा ला धाये हे मछिं । थ्व ल्याखं मातृभाषाया संरक्षण विकास व प्रवद्र्धन यानाः शिक्षा लागाय् छुं यायेगु खःसा आः नेपाः दुने न्हापांनिसें ल्हाइगु नेपालभाषा, तामाङ भाषा, राई, लिम्बु भाषा, थारु जातिं ल्हाइगु भाषा, दनुवार, सुनुवारतय्सं ल्हाइगु भाषायात संविधान, सरकार व स्थानीय निकायतय्सं स्कुल कलेजय् लागू यानाः संरक्षण व विकास यायेगु स्वयेमाःगु खः ।

थ्व शिक्षाया अनिवार्य शर्त नं जुइमाः । मखुत धाःसा स्थानीय भाषात लिपा हे लानाच्वनी । भाषा संस्कृति व संस्कारया विकासं हे जक मनूया सभ्यताया विकास जूगु खनेदइ । अथेहे स्वास्थ्य व सरसफाईया कारणं जक मनू गुलि तक विकास जूपिं जाति खः धइगु क्यनी । थ्व ल्याखं नं नेपाः दुने गुलि नं भाषा, जाति व संस्कृति दु उकिया संरक्षण यायेगु ज्या राज्यया जुइमाः ।

अथे हे तुं झी मनूत स्वस्थ जुयाः म्वायेगु निंतिं प्रदेशस्तरय् व जिल्लास्तरय् तकं थीथी कथंया अस्पतालया बन्दोबस्त यायेगु नापनापं नर्सिङ कलेजत स्थापना यानाः स्वास्थ्य लागायात प्रवद्र्धन यायेगु ज्या याना वनेमाःगु खः । थ्व झ्वलय् ख्वप देसय् स्थानीय निकायपाखें झिदँ झिंन्यादँ न्ह्यःनिसें कलेज चायेकाः ज्या सुरु याःगु दुसा आः वयाः ख्वप नगरपालिकां थःगु हे कथं ख्वप अस्पताल सञ्चालनया लागिं जग स्वनेगु ज्या जूगु दु ।

सम्भवत स्थानीय निकायपाखें स्कुल कलेज सञ्चालन यायेगु व अस्पताल स्वीकृति कयाः सञ्चालनय् हयेगु ज्या याना क्यंगु ख्वप नगरपालिका छगू हे जक खः ।ततःधंगु खँ ल्हायेगु स्वयां चिचीधंगु ज्यात तःजिक यायेगु दकलय् बांलाः ।

एमाले व कांग्रेसं सदनय् थःपिनि नेतातय् नामय् स्थापना यानातःगु अस्पतालयात केन्द्रीय सरकारया मातहतय् वा संघीय सरकारया मातहतय् तयेमाः धकाः सदनय् संघर्ष यायेगु धाधां सदनय् हंगामा यानाच्वंगु इलय् ख्वप नगरपालिकां धाःसा थःगु हे कथं करिब बागू अरब दां खर्च यानाः ख्वप अस्पताल सञ्चालनया निंतिं स्वीकृति चूलाकूगु दु ।

आः उकिया शिलान्यास यानाः स्वदँ दुने सञ्चालनय् हयेगु कथं ज्या नं सुरु जुइधुंकूगु दु । थज्याःगु अवस्थाय् नेपाः स्वास्थ्य क्षेत्रय् आत्मनिर्भर जुजुं वनीगु सम्भावना खने दया वयाच्वंगु दु । दँय् अरबौं तका दां स्वास्थ्यया लागिं जक पिने वनाच्वंगु झीगु देसय् थीथी थासय् थीथी कथंया अस्पताल, स्वास्थ्य केन्द्र व स्वास्थ्य शिक्षा बीगु नर्सिङ कलेजत स्थापना यानाः उकिया सञ्चालन नं स्थानीय निकाय वा स्थानीय सरकारपाखें याना वनेगु खत धाःसा स्थानीय जनताया लागिं आपालं आपाः ग्वाहालि जुइगु खनेदु ।

छखे ब्वनेगु निंतिं झी नेपाःमि विद्यार्थीतय्सं अरबौं अरब तका दां पिने यंकूगुलिं देशं आर्थिक भार फये मालाच्वंगु दु । मेखे स्वास्थ्य लागाय् नं अज्याःगु हविगत जुयाच्वंगु दु । अझ ध्यबा पुलाः विदेश वनाच्वंपिं नेपाःमि विद्यार्थीत मध्ये अष्ट्रेलियाय् कलेज हे खारेज याना बीवं सलंसः नेपाःमि विद्यार्थीत बिचल्लीइ लानाच्वंगु समाचार पिहां वयाच्वंगु दु ।

सरकारं थःगु थासय् उच्च शिक्षा बीगु बन्दोबस्त याये मफुगु जक मखु, ब्वनेगु वातावरण तकं बांलाके मफुगु कारणं नेपाःमि विद्यार्थीत बाध्य जुयाः पिने वनाः ब्वं वनेमाःगु खः । थन उचित वातावरण बियाः बरु पिनं प्रशिक्षक व प्रोफेसरत दुत हयेगु स्वत धाःसा झीगु आपालं आपाः उन्नत जनशक्ति पिने लाः वनीगु खतरा मवइगु जुइ ।

राष्ट्रं ताः ई तक लगानी यानाःलि उच्चशिक्षा कायेत पिने वनीपिं झी नेपाःमि विद्यार्थीत पिने हे च्वनाः ज्या यायेगु वा देसय् गबलें दुहां हे मवयेगु प्रबृति नं अप्वयाच्वंगु दु । अथे मयासे झीसं पिनं ज्ञान कयाः नं थन थःगु शिक्षा सीप छ्यलेगु वातावरण चूलाकेमाःगु खनेदु ।