न्हूदँया महिमा व नेवाः आन्दोलन

विश्वया थीथी देसय् थःथःगु कथं न्हूदँ हनेगु चलनदु । न्हूदँ थःगु हे कथं थीथी देसय् हनेगु यानाच्वंगु दु। चिनियाँ पात्रो कथं चीनय् अलग न्हूदँ हनी । चलन फरक फरक जूसां न्हूदँ न्हूगु जोश जाँगर वयेमाः धकाः हनेगु चलन दु। नेवाः समाजय् नं न्हूदँया थःगु हे महिमा दु । स्वनिगःया आदिवासी नेवाः समाजं सुरु याःगु न्हूदँ हनेगु चलनयात थौं वयाः राज्यं राष्ट्रिय स्तरया मान्यता बीधुंकूगु दु । म्हिगः नेपाल संवत् राष्ट्रिय संवत धकाः हाः जुइपिं झी नेवाः समाजया न्ह्यलुवातय्त पंचायती प्रशासनं कथिं दायेगु, जेलय् कुनेगु व छ्यं तज्याक दाइगु स्थिति दुगु खःसां प्रजातन्त्र व लोकतान्त्रिक व्यवस्थाया स्थापना नापनापं राज्यं थुगु संवत्यात राष्ट्रिय संवत्या मान्यता बीधुंकूगु दु। थुकियात व्यवहारय् हयेमाः ।

नेपाल संवत् अथेहे राष्ट्रिय मान्यता चूलानाच्वंगु संवत् खः । परापूर्वकालय् जुजु लानिपिनि नामय् जक वा शासकतय् नामय् जक संवत् तइगु चलन दुगु खः । तर नेपाल संवत्या महिमा थुकिं नं उजागर जुयाच्वंगु दु कि थ्व संवत् जनस्तरं राष्ट्रया नामय् तयातःगु संवत् खः । उकिं नं थ्व राष्ट्रिय संवत खः । देशवासीतय्गु त्यासा मिनाहा यानाः थ्व संवत् सुरु याःगु धाइ । अझ नेवाः समाजय् म्हपूजा यायेगु विशेष दिं लाकाः थौं स्वयां ११४१ दँ न्ह्यः थ्व सुरु यानातःगु खनेदु । ख्वपया जेँला त्वालय् च्वंगु छगू फल्चाय् ताः ई लिपा लुयावःगु ल्वहँपतिइ न्ह्यथना तःकथं थ्व संवत्यात शंखधरकृत नेपाल संवत् धकाः धायेगु याः । शंखधर साख्वाः धाःम्ह छम्ह बञ्जानं थःत अकस्मात प्राप्त जूवःगु धनसम्पत्तिपाखें अबलय्या देय्छिसिया त्यासा पुलाबिल । अले थ्व बांलाःगु ज्यायात कदर याःसें कछलाथ्व पारुकुन्हु म्हपूजा पावन दिं लाका थ्व नेपाल संवत् १ सुरु यानाः न्हूगु संवतया सुरुवात याःगु खः ।

नेपाल संवत् चन्द्रमासया लिधंसाय् चले यानातःगु संवत् खः । उकिं थ्व संवत् बिक्रम संवत्, शक संवत् नापं नेपालय् चले जुयाच्वंगु मेमेगु प्यंगू न्यागू संवत् स्वयां भचा वैज्ञानिक खनेदु। उकिं नं थ्व संवत् आः तकं नेपालमण्डलय् दकलय् अप्वः प्रचलनय् वल । ईश्वी संवत् व भारतं आयातित विक्रम संवत् चले मजूनिगु इलय् हे थन शक संवत् व नेपाल संवत् तसकं हे प्रचलनय् वये धुंकूगु संवत खः । स्वीदँतक एकछत्र राणा शासक जुयाः देसय् शासन चले याःम्ह चन्द्र शमशेरं छुं दँया छक्वः १३ ला दइगु वा अधिक मास मलमास लाइगुयात क्वपालाः कर्मचारीतय्त लछि अप्वः दां बिइमालिगु नियमय् दां कटौती यायेगु स्वार्थय् भारतवर्षय् नापं ज्या लगे मजूया रद्दीइ तयातःगु बिक्रम संवत्यात जबजस्ती लागू यायेहल । अथे धइगु बिक्रमादित्य धाःम्ह भारतीय शासकं थःगु शासनकालय् थःगु हे देसय् लागु यानाः हिन्दूस्तान विशाल भारतय् परिणत जुइवं बन्द जूवंगु छगू संवत बिक्रम संवत्यात चन्द्र शमशेरं झीथाय् दुत हल । अथे खःसां थुकिं अप्वः प्रभाव लाकेमफु। आः नं नेवाः समाजय् बुन्हि, मृत्यु संस्कार नापं मेमेगु भिंज्या फुक्कं नेपाल संवत् वा तिथि मिति कथं हे यानाच्वंगु दु ।

थथे नेपालय् लखौंलख अभिलेख दुगु वा नेपालमण्डल लागाय् ला दकलय् अप्वः प्रचलनय् दुगु संवत् खः, नेपाल संवत् । नेपाल संवत् थें अति अति प्रचार प्रसार जूगु वा लखौं लख अभिलेख दुगु मेमेगु छुं नं संवत् मदु । थनया देगः, फल्चा, हिति, ल्वहंहिति वा छुं नं पुलांगु बस्तु स्वल धाःसा अन नेपाल संवत् छ्यलातःगु लुयावइ । उकिया तुलनाय् इस्वी संवत् वा विक्रम संवत् धइगु छुं नं अभिलेखय् खनेमदु । थ्व स्वयेबलय् नेपाल संवत् अथेहे राष्ट्रिय संवत् नं खः धइगु क्यं । तर लिपा संवत्यात जक मखु कि थीथी कथं स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त दमन यायेगु झ्वलय् थ्व संवत् नं चीकाछ्वत । तर नेवाः समाज व थनया सचेत वर्गं धाःसा थुगु हे तिथि मिति तयाः नगुमाः (क्यालेण्डर) पिकायेगुनिसें थीथी कथंया गतिविधित याना हे च्वन । शंखधर साख्वाःया नां पित हयाः उकियात सार्थकता बियेगु ज्या यानाच्वन । डा. कमलप्रकाश मल्ल, डा. बाबुराम आचार्य, हेमराज शाक्य लगायतया इतिहासकार व अन्वेशकतय्सं नेपाल संवत् व थुकिया महिमा बारे अनेकौं अध्ययन अनुसन्धान जारी हे यानाच्वन । आः तक नं थ्व विषयात पूवंकेगु लागिं नेवाः जक मखु कि खस् नेपाली समुदायं नं थप अनुसन्धान जारी हे यानाच्वंगु दनि । थ्व स्वयेबलय् नेपालय् आः तकं चलन चल्तिइ दुगु संवत् मध्ये नं आपालं आपाः प्रचलनय् दुगु लखौं लख अभिलेख दुगु व समाजं पचे यानाच्वंगु संवत् धइगु नेपाल संवत् जक खः ।

नेपाल संवत् न्हापा हे राष्ट्रिय मान्यता दुगु संवत नं खः । तर लिपा राणा शासनकाल व पंचायती व्यवस्थां थःपिनि शासन स्वरुपय् हिउपाः हये पलेसा जनतायात ताः ई तकं थःपिनि कब्जाय् तया तयेगु जुक्ति पिकायेगु हे झ्वलय् कर्मचारीतय्त म्हो तलब बियाः म्हं चायेकेगु ल्याखं व नेवाः भाषा, जाति व साहित्य संस्कृतियात न्हंकेगु हे झ्वलय् थुकियात प्रतिवन्धात्मक संवत् थें याना बिल । थौं स्वयां पीदँ न्ह्यः नेपालभाषा मंकाः खलः जन्म जुइवं न्हापां नेवाः समाजं हे थ्व संवत्यात राष्ट्रिया मान्यता बीमाः धाःसें भिन्तुना जुलुस पिकाःगु खः । उगु जुलुसयात सह याये मफयाः लाठीचार्ज यानाः दमन यायेत स्वःगु खः । जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठ, पद्मरत्न तुलाधर, मल्ल के. सुन्दर थेंज्याःपिं नेपालभाषा मंकाः खलःया संस्थापकपिनिगु कुतः व आपालं बुद्धिजीवि व अध्ययन अनुसन्धानय् लगे जुयाच्वंपिं नेवाः नापं गैर नेवाः विद्धानतय्गु अथक मेहनत लिपा हे जक सरकारपाखें नेपाल संवत्यात आः राष्ट्रिय मान्यता बीकेत ताःलाःगु खः । थ्व सकल नेपाःमितय् लसताया खँ जूगु दु । तर थौं नेपाल संवत् राष्ट्रिय संवत् जुलं नं थुकियात व्यवहारय् धाःसा उलि अःपुक छ्यलाच्वंगु मदु । छु महिना व छु साल धइगु इलय् झी थः हे नं २०७७ साल वा ७८ साल धाइपिं खः । ११४१ म्हो हे जक मनूतय् नुगलय् थ्वनाच्वंगु दु। छु महिना धायेबलय् नं कछला, थिंला, पोहेला धायेगु स्वयां विक्रम संवत्या हे महिना वैशाख, जेठ, असार धायेगु हे अःपुयाच्वंगु दु ।

थुकिया अर्थ झीसं आः नं नेपाल संवत्यात व्यवहारय् हयेगु कुतः याना मच्वनापिं खः । वैशाख जेठ पाय्छि कथं स्वीन्हू वा ग्वन्हु दइगु खः, थिति मिति कथं जूसा पाय्छि दिं पाय्छि कथं दयाच्वनी । थथे नेपाल संवत्यात आः मान्यता चूलाकाः प्रयोगय् हयेगु ज्या नं फुक्कं संवत् प्रति सचेत वर्गं हे याये मफयेकेमाः । मखुत धाःसा म्हिगः थें हे थौं नं म्हपूजा व लक्ष्मीपूजा छन्हुं यायेगु अलमल, ख्वप, येँ व यलय् अलग्ग अलग्ग इलय् म्हपूजा यानाः किजा पूजा यायेगु चलन थें एकरुपताबिहिन नेवाः समाज जूवनी । २०४७ सालं न्हापांखुसि अन्तरिम सरकारया प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईं नेपाल संवत् आन्दोलन कथं न्ह्यानाच्वंगु भिंतुना जुलुसय् ब्वति कयादिल । नापनापं वय्कलं उगु जुलुस लिपा जूगु सभायात नं सम्बोधन यानादिल । वयां लिपा छसिकथं प्रधानमन्त्री वयाः नेपाल संवत् न्हूदँया लसताय् जुइगु जुलुसयात मान्यता बियाः सहभागी जुयेगु चलनं निरन्तरता कयाच्वंगु दु । थ्व झ्वलय् न्हापां नेपाल संवत्या प्रणेता शंखधर साख्वाःयात राष्ट्रिय विभूतिया मान्यता बिलसा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल जुयाच्वंगु इलय्ने पाल संवत्यात राष्ट्रिय संवत् घोषणा यात । न्हापांनिसें हे आपालं अभिलेख, शिलालेख, ताडपत्र व ताम्रपत्रत दुगु ल्याखं थ्व नेपाल संवत् राष्ट्रिय संवत हे खः । अथेनं दोहोरे यानाः हाकनं छक्वः राष्ट्रिय संवत्या मान्यता कायेमाल । वयां लिपा थ्व संवत् थथे राष्ट्रिय संवत् जुइमाः धकाः माग मजुल । तर व्यवहारय् धाःसा आः तक नं थ्व संवत्या तिथिमिति, गा व थ्व पानाच्वंगु, मसियाच्वंगु वा उजागर याये मफयाच्वंगु अवस्था दनि । उकिं नं वास्तवय् राजनीतिक रुपं निर्णय याये धुंकूसां थ्व संवत्यात अझ व्यवहारय् छ्यलाबुलाय् हयेत धाःसा राजनीतिक पार्टी, सदन व मन्त्रिमण्डलं थप कुतः यायेमाःगु खनेदु ।