जनगणना २०७८ या न्ह्यसःपौ : खस नेपाली भाय् ल्हाइपिं अप्वः क्यनेगु ग्वसाः

येँ- सरकारं राष्ट्रिय जनगणना २०७८ या निंतिं दयेकूगु न्ह्यसःपौ स्वीकृत याःगु दु । उगु न्ह्यसःपौ सोमवाः नेपाल राजपत्रय् प्रकाशित जुइधुंकूगु दु । तर सरकारं स्वीकृत याःगु न्ह्यसःपौयात भाषाविद् नापं भाषिक न्ह्यलुवाःतयसं धाःसा असहमति प्वंकूगु दु ।

जनगणनाया निंतिं तयार याःगु न्ह्यसःपती खस नेपालीयात मांभाय् धाइपिं मनूतय् ल्याः अप्वः क्यनेगु कथंया न्ह्यसः दुथ्याःगु धासें भाषाविद्तयसं असहमति प्वंकूगु खः । न्ह्यसःपौया बुँदा नं. ३ या व्यक्तिगत विवरण अन्तर्गत ‘पुर्खाया भाय्’, ‘मांभाय्’ व ‘लिपा सयेकागु निगूगु भाय्’ धकाः स्वंगू न्ह्यसः दुथ्याकातःगु दु । न्हापा काइगु जनगणनाय् मांभाय् व छ्यलाबुला यायेगु भाय् धकाः निगू जक न्ह्यसः न्यनेगु यानाच्वंगु खः ।

भाषाविदतय् कथं ‘पूर्खाया भाय्’ व ‘मांभाय्’ धइगु छगू हे जुइगुलिं निगू न्ह्यसः न्यना च्वनेम्वाः । विज्ञतय् कथं आः नेवाः लगायत आपालं आदिवासी जनजातिया छेँय् मांभाय् ल्हाकेगु म्हो जूगुलिं पुर्खाया भाय् कथं समुदायगत भाय् व मांभाय् कथं आः छ्यलाबुला यानाच्वंगु खस नेपाली भाय् दयेकेगु ताः तयाः थज्याःगु न्ह्यसःपौ तयार याःगु खः ।

भाषाविद् नापं नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया प्रमुख डा. ओमकारेश्वर श्रेष्ठं झीगु पूर्खाया भाय् व मांभाय् छगू हे जूगुलिं तथ्यांक विभागया न्ह्यसलं भ्रमय् लाकीगु बिचाः प्वंकादिल । नेपालभाषा टाइम्सलिसे खँ ल्हासें वयकलं धयादिल, ‘छगू हे न्ह्यसः जुइमाःथाय् निगू न्ह्यसः तयाः नेवाः भाय् ल्हाइपिं म्हो दुगु क्यनेगु ज्या जुइत्यंगु दु । झीगु पूर्खाया भाय् धइगु नं नेवाः भाय् खः, मांभाय् नं नेवाः भाय् हे खः ।’

तथ्यांक विभागं मांभाय् धकाः आः अप्वःसिनं छेँय् ल्हानाच्वंगु खस नेपाली भाय्या प्रतिशत अप्वयेकेत स्वयाच्वंगु धयादिसें डा. श्रेष्ठं थुकिं यानाः लिपा थ्यंक सामाजिक प्रभाव लाकीगु खँ धयादिल । आः सरकारं न्ह्यसःपौ फाइनल यायेधुंकूगुलिं नेवाःतय् दथुइ व्यापक रुपं जनचेतना थनेगु ज्या यायेमाःगु सुझाव नं वयकलं बियादिल ।

अथेहे नेवाःतय् राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया नायः नरेश ताम्राकारं पुर्खाया भाय् व मांभाय् निगू न्ह्यसः तयाः नेपाःया थीथी मांभाय् ल्हाइपिं विरुद्ध षड्यन्त्र यायेत्यंगु दु धयादिल । थुकिया विषयय् देय् दबूलिं याकनं हे सरोकारवाला व विज्ञत तयाः सहलह यायेत्यनागु जानकारी नं वयकलं बियादिल ।

‘छुं वाः लिपा हे भाषाविज्ञत व सरोकारवाला पक्ष च्वनाः सहलह यायेत्यनागु दु’ नायः ताम्राकारं धयादी, ‘वयां लिपा देय् दबुलिं पुर्खाया भाय् व मांभाय् धइगु न्ह्यसःया लिसलय् ‘नेपालभाषा’ धकाः च्वकेगु निंतिं जनचेतना ज्याझ्वः यायेगु जुइ ।’

थुकिया निंतिं देयन्यंकंया प्रदेश, नगर व वडास्तरय् भर्चुल व भौतिक रुपं उपस्थित जुयाः ज्याझ्वः यायेगु जानकारी नं वयकलं बियादिल ।

झिदँय् छक्वः काइगु राष्ट्रिय जनगणना २०७८ सालय् कायेगु तयारी जुयाच्वंगु दु ।