नेपालं संदेशया अनेक व्यापार केन्द्रय् वनाः थःपिनि कारोवार न्ह्याकाच्वंपिं नेवाःतय् निगू समूह प्रस्ट खनेदु। छगू पुलांगु सार्थवाह पद्धति ज्वनाच्वंपिं खःसा मेगु आधुनिक आयात-निर्यात पद्धति अनुशरण यानाच्वंपिं खः । लिपाया समूह बारे झीत यक्व चर्चा यायेगु अवसर प्राप्त जुल । तर न्हापाया सार्थवाह पद्धति अनुशरण यानाच्वंपिं सक्वमितय् बारे अध्ययन सामग्री यक्व हे म्हो जक ल्यनाच्वंगु दनि । सक्वमित बाहेक नेपाःया येँ-यल-ख्वपं वनाः पुलांगु सार्थवाह पद्धति ज्वनाच्वंपिं व्यापारीतय् समूह माले हे थाकुइधुंकल । थज्याःगु अवस्थाय् छथ्वः यमित सार्थवाह पद्धतिया अवशेष ज्वनाच्वंपिं नं नापलात ।
थुपिं साहुत खः गंदे ताप्चे धयागु कुथिया स्वामित्व कयाच्वंपिं उराय्त । थुमिगु कुथिया अन्तिम अवस्थाय् नापलाःम्ह छम्ह दुजः खः येँ जनबहाःया पूर्णवीरसिंह कसाः । थुगु प्रसंगय् वय्कःया धापू छक्वः निं थन न्ह्यथनेगु सान्दर्भिक जुइ – जिमि अबु हर्षवीर सिंह कसाः । न्हापा वय्कःया पाजुपिं असं कमिलाछी कोन्हात्वाःया धान्यरत्न तुलाधरपिनि ल्हासाकुथिइ बंजाःकथं झायादीगु खः । थ्व कुथिया व्यापारवस्तु सँय् ऊनया नबु जुयाच्वन । अन हे च्वंच्वं वय् कलं नं तँय्यागु थाना कापः नबुया व्यापार यायेत थःगु हे बिस्कं कुथि चायेकादिल । पाजुपिनि कुथियात त्वःताबिल ।
वय्कः नेपालय् कुहां झायालि थ्वहे कुथिया निंतिं जिमि कका चित्रवीर सिंह धयाम्ह वनाः कुथिया ज्या न्ह्याकाच्वन । वय्कलं अन सँमिनी छम्ह कलाः तयादिल । थुकिं यानाः अन छगू समस्या पिदन जिमिगु कुथियात । व छु धाःसा सँमिनी कलाःयात व्यापार कुथी चान्हय् तये मजिउ । व मिसायात ला डेरा कयाः अथवा छुं कथंया बास प्रबन्ध यानाःलि मिजं नापं हे अन च्वंवनेगु प्रथा ब्वलनाच्वन ।
अले चछि कुथि स्वयेत मेम्ह दुजः माल, अथवा बंजाः छम्ह लही माल । थुगु समस्या ज्यंकेत जिमि दाजु रत्नवीर सिंहयात अन छ्वयाबिल जिमि अबुं । व तःदँ हे अन च्वँसेलि वयात हे पाः हिलेमालाः वि.सं. २०१३ सालं जितः ल्हासा छ्वःगु खः ।
ल्हासा वनाबलय् जि ला मचा हे वैंसयाम्ह तिनि । उबलय् जि ला झिंस्वदँया नच्चागु वैंसय् जक च्वंम्ह खः । साहु भाजुरत्नया भारत कालिंपोबय् ज्याकुथि दुगुलिं जितः अनं हे ल्हासा छ्वयेगु वन्दोवस्त यात । उपिं नं येँ केलत्वाःया हे कसाः जूगुलिं जिमि छेँजःया स्वापू ला द हे दु। भाजुरत्नपिनि उथाय् ल्हासा कुथि मदुसां ल्हासा वनेगु मूलँ फारी धयाथाय् छगू डिपो धाःसा चालु यानातल । जि नं इमिथाय् वनीगु ताथेतय् थेवालिसे जानाः कालिंपोंगं सिक्किमया नाथुला जुकाः वनागु खः ।
सिक्किमया राजधानी गान्तोक जुकाः वनेबलय् अनं नाथुला धयागु च्वापुगुँ भन्ज्याब ३४ मिल तापाः धाइ । समुद्र सतह स्वयां थ्यंमथ्यं १५ हजार फिट च्वय् लाःगु थ्व
थाय् जुयाच्वन । हाकनं गान्तोकया लँपुं मवँसे सिक्किमया हे रिनाक धयागु थासं वनेबलय् ‘जारिला’ भन्ज्याब जुकाः वनीगु जुइ । थ्व निपु लँपु लिपा छथाय् हे ध्वदुयाः
संदेश नापया सीमा क्षेत्र यातुब ब्यासी कुहां वनीगु खः ।
पूर्णवीर कसाःजुं थःगु लुमंति हाकनं न्ह्याकादिल – यातुब जुकाःलि अनं फारी थ्यंकाः भाजुरत्न साहुया डिपोय् जि ला झिन्हु तक च्वना । अन हे यलयापिं नेवाःत छथ्वः थ्यंकः
वल । चैत्यराज शाक्यया पुचः । थुपिं सुजिकाः ज्या यानाः ल्हासाय् हे च्वनीपिं जुयाच्वन । अथे जुयाः इपिंलिसे हे जि नं ल्हासा वनेत तयार जुया ।
उथाय् लाक्क छगः तग्वःगु चिनिया ट्रक फारीइ थ्यंके हल । थ्व ट्रक धाःसा फारीं सिगात्छे जुकाः अनंलि ल्हासाय् तुं लिहां वनीगु जुयाच्वन । उकिं थ्व हे ट्रकय् च्वनाः भाडा पुलाः ल्हासा वनेगु हे सकसिनं अःपु तायेकल । हाकनं छगू अवसर, सिगात्छेय् यलया नेवाः व्यापारीत नं गाक्कं हे दनिगुलिं सुजिकाःतय् थःपिनि नातागोता नापलाये दइगु जुयाः झन हे लय्ताल । अले जितः नं सिगात्छे धयागु न्हापांनिसें प्रसिद्ध समिं व्यापार केन्द्र स्वयेगु इच्छा जुल ।
थुकथं हाकनं झिन्हुति हे सिगात्छे चाःहिलाः तिनि व हे चिनिया ट्रकय् च्वनाः ग्यान्चे धयागु मेगु व्यापार केन्द्रया लँपु जुकाः अनं ल्हासा वनागु खः । ल्हासाय् मुख्य बजार क्षेत्र भाकोरया गन्दे ताप्चे धयाथाय् जिमि कुथि स्वनातःगु जुयाच्वन । ताप्चेया अर्थ सँय् भासं ‘यःसिं’ खः । अन दँय्दसं छपु यःसिं थनातइगु चलन दु। गन्दे धयागु सँदेशया प्रसिद्ध गुम्बापाखें थन यःसिं थनीगु परम्परा जुइमाः ।
जिमिगु कुथियात समितय्सं ‘कसाला नबू छोबखाब’ धाइगु। थ्व कुथिइ नबूया हे जक व्यापार जुइगु। निक्खर तुयु ऊनी कां थानातःगु नबू धयागु चिब्यागु कापः थानया उत्पादन संदेशया हे उद्योग खः, अझ घरेलु उद्योग धाःसां जिउ ।
नबू थानका थान जिमिसं ल्हासाया गांगामय् वनाः न्याना हयेगु। चितिसो, धोम्बो, ग्यालिब धयागु समिं गांपातय् थज्याःगु नबूया थाज्या जुयाच्वनी । थ्व तुयू कापःया थान जुयाः हाकनं थ्वयात रंगीन यानाः बांलाक छिकेमाः । थथे कापः छीपिं सँय् छिपात नं ल्हासाय् दु। थुमित हे ज्यालां कापः छिकेगु नं जिमिगु हे कुथिया ज्या जुल । सँय्तय् मूवंगु वसः, बक्खु सुइत थ्व हे नबू माः । अथे हे मिसातय् पान्देन दयेकेत नं थ्व हे रंगीन नबूया माग अप्वः जुइगु खः ।
जिमि अबु हर्षवीर सिंह कसाः थः पाजुपिनि नबू कुथिइ च्वंबलय् घोरस्याः पाःलाःया दुजः कथं ज्या संगु खः । लिपा वहे कुथि त्वःताः थःगु हे बिस्कं कुथि थापना याःबलय् ल्हाकं पालाय् दुहां वन । अथे जुयाः जिमिगु गन्दे ताप्चे कुथि ल्हाकं पाःलाःया दुजलय् लात । थ्व पाःलाःया आजु नागराज खनि । उकिं जिमि पाःलाय् नागपंचमि तसकं बांलाक माने यायेमाः । थ्व पाःलाः आजुया बाजंत धाः, दाफा, नाय्खिं, भुस्याः, छुस्याः, ताः आदि दुगुलिं थुपिं बाजंत थाइबलय् साप हे न्ह्यइपु ।
जिमिगु गन्दे ताप्चे कुथिं ल्हासाया पिने दँय्दसं वनेमाःगु छगू व्यापार मेला हे दु। ल्हासां तापाक हे झ्याम्पालिब धयाथाय् थ्व मेला जुइगु खः । थन मैत्री वोधिसत्वया नामं दयेकातःगु चैत्यया हुनिं थ्व थाय् नां जायाच्वन । समिं पात्रो कथं दावा थुवा, झीथाय् गुंलाया पारुनिसें च्यान्हुयंकं हे थुगु मेला न्ह्यानाच्वनी । थन झ्याम्पालिब चैत्य प्रसिद्ध नेवाःतसें सिंहसार्थ आजुया पालय् दयेकातःगु धकाः धाइ । ल्हासांनिसें वयाः नेवाः व्यापारीतय्सं थन पुजा यानाः पताः छायेवं तिनि थनया व्यापार मेला शुरु जुइगु बिस्कं प्रथा हे कायम जुयाच्वन ।
नेपालय् सिंहसार्थवाहयात चकंद्यःया नामं दँय्दसं जात्रा न्यायेकाच्वनी । ‘चंक्रमण’ संस्कृत खँग्वःयात क्वकयाः नेपालय् खास यानाः येँ थँबहीपाखें थ्व जात्रा न्ह्यानाच्वन । थुकिया ऐतिहासिक अध्ययन ल्हासाय् हे च्वनाः यायेमाःगु अवस्था ब्वलनाच्वंगु दहे दनि ।
पूर्णवीर सिंह कसाःजुया धापूयात थन च्वयागुलिं थ्वया हुनियात नेपाःया मध्यकालिक आर्थिक इतिहास लिसे स्वापू दयेमाः धयागु च्वमिया मंतुना खः । वय्कःया लुमंति छत्वाःचा ल्यंदनि – थ्व झ्याम्पालिबया मेलाय् नं नबू धयागु ऊनी कापः थानथान हे मीत हइ । जिमिसं न्याना कायेगु। उकियात जिमिगु कुथिइ यंकाः लिपा रंग छीगु ज्या धुंकाःलि हाकनं समिंतय्त हे मीगु खः थ्व कापः ।
खास ला खाम्बात व आम्दूतय्सं थ्व कापः जिमिथासं न्याना यंकीगु खः । अथेहे पश्चिम तिब्बतलिसे स्वापू तयाः काश्मीर लद्दाखीतय्सं नं थ्व नबूया माग यानाच्वनीगु जिं सिउ । गंदे ताप्चे छोबखाब आः हाकनं जिमि कुथिया खँ : जि ल्हासा थ्यँसेंलि जिमि दाजु रत्नवीर सिंहयात नेपालय् लित छ्वया । तर निदँ ति जक नेपालय् च्वनाः व ला हाकनं ल्हासाय् तुं थ्यंकः वल । २०१५ सालं । जिं ला थुइके हे मफुत छाय् थुलि याकनं व ल्हासाय् वल । थुबलय् हे अन नेवाःतय्त परिस्थिति अःखः जुइधुंकल, हिलावं च्वन । थुगु हे २०१५ सालं (इ. १९५९) सँदेय्या राजधानी ल्हासाय् मुख्य बजार भाकोरय् हे ग्वःन्हु तक गोला बारुद मुइकाः सँय्तय्सं चिनियात लिसे ल्वापु थ्वल । थ्व विद्रोह याःपिं अन खास यानाः खाम्बात व आम्दूत हे खः ।
चिनियातसें थुमिगु विद्रोहयात याकनं हे दबय् यात, तर दलाई लामा हे भारतय् वना बिसेंलि अनया राजनीति हे हिलावन । थुकिं यानाः जिमिथाय् वइपिं खाम्बा आम्दू गाहकीत कम्ति जुजुं वन । हाकनं सँय् गांगामय् वनाः जिमिसं नबू न्याः जुइत नं थाकुया वल । अथे जुयाः जिमि कका चित्रवीर सिंहया अन ग्यालिंग धयागु गामय्याम्ह मिसा कलाः दुगुलिं वयात हे कुथिया दक्व जिम्मा बियाः जिपिं दाजुकिजा निम्हं लिहां वया २०१६ सालं । लिपा २०१८ सालय् कका चित्रवीर सिंह नं कुथि हे बन्द यानाः नेपालय् थ्यंकः वल । आः व नं मदयेधुंकल ।
थनिं झिंनिदँ न्हापा पूर्णवीर सिंह कसाःजुया ककंचो छाउनीया छेँय् च्वनाः थुगु लुमंति च्वयागु खः (सं. २०६३) । उकिं वय्कःयात हे थ्व आलेख नं देछायाच्वना ।
LEAVE YOUR COMMENTS