ल्हासाय् नेपाली मुस्मां रम्जानजूया सुज्याकुथि

ल्हासा नेवाःतय् पुचलय् छथ्वः थज्याःपिं मुस्मांत लानाच्वंगु दु, गुम्हेसिया राष्ट्रियता नेवाःत नापनापं नेपाललिसे स्वानाच्वंगु दु । खय्त ला न्हापा नेपाल मण्डलया अन्तिम अधिराज रत्न मल्लया पालं (ने.सं. ६०२–४०) ‘यवन’ धयापिं मुस्मांत नेपालय् प्रवेश जूगु संकेत भाषा वंशावलीकारं लुमंका बीगु दु । थ्व धयागु सँदेश लिसे वनेज्याया प्रसंगय् हे थन मुस्मांतय्गु प्रवेश सम्भव जुइ ।

नेपालया श्री ३ जंगबहादुर राणां संदेश लिसे हःताः यानाः बुके धुसेंलि सँय् सरकारया प्रतिनिधिमण्डल नेपालय् वयाः सं. १९१२ सालं याःगु कुलिपौखय् ‘गोर्षाया महाजन रैयत नेपालया कस्मेरि गै¥हया ल्वापुख्यापु संदेशया सरकारं मस्वयेगु’ धकाः नं शर्त यानातःगु दु । थुकिं नेपालया व्यापारीतय् पुचलय् ‘कस्मेरि’ धयापिं मुस्मांत छथि दु धयागु दसि बियातल ।

अनंलि थ्व हे कुलिपौया लिच्वः कथं ल्हासाया लागि नियुक्त नेपालया न्हापांम्ह वकिल युद्धगंभीरसिंह थापाया नामय् सं. १९१२ सालं हे जारी याःगु ‘सवाल’या छगू दफाय् ‘नेपालया नेवाः पर्वत्या नापनापं कस्मेरितय्के नं संदेशया सरकारं भंसाः काय् मदु’ धयातल ।
थ्वहे दसियात ज्वनाः ल्हासाय् नेवाः कुथिया दुजः म्हतिं म्हतिं कथं नेपाल सरकारं ‘ग्यानापंजि’ रकम काय्गु झ्वलय् नेवाः व्यापारीतय् पाला सरह छथ्वः मुस्मांतय्के नं थुगु रकम ‘गोर्षा वकिल अड्डां’ कयाच्वंगु लगतं खनेदु ।

ल्हासाया ‘गोर्खा अड्डा’ य् मौजन् धयाम्ह मुस्मां नं दोभासे ज्या याना वयाच्वंगु ला ल्हासा नेवाःत फुकसिनं धयाथें सिउगु हे खः । थुगु विषययात कयाः नेवाः अध्ययन आःतकं हे जुइमफुनि । थुखेर नं झीसं थःपिनि अनुसन्धान न्ह्याकेबह जू खँ दु धकाः क्यनेगु निंतिं नं थन झी रम्जानजुया लुमंतिं ग्वाहालि बीगु जिं तायाच्वना ।

रम्जानजु थौंकन्हय् येँ दरवार मार्गया लागाय् (कमलादी) थःगु हे छेँ दयेकाः च्वनादीगु दु । थ्व छेँ वय्कःपिंसं गथे यानाः दयेकागु धकाः न्यनाबलय् वय्कःया लिसः –
‘जिपिंल्हासां थन नेपालय् कुहां वयागु झिदँ लिपा सं. २०२६ सालं नेपालया नांदंम्ह राजनीतिज्ञ हृषिकेश शाहजुयाके थ्व जग्गा स्वपि न्याना कयागु खः । उबलय् जिमि अबु अब्दुल्लाया नामय् थ्व जग्गा जिमिसं न्यानागु खः । उकिं जिमि दाजुकिजा जः भ्वछिसियां थन हे छेँ दयेकागु खँ धायेमाल ।’

ल्हासाय् छिकपिनि ग्वःगू पुस्ता जुल ?
‘जिपिं ल्हासाय् नेवाःत सरह च्वनाच्वंगु गुलि वर्ष थ्यन धयागु न्ह्यसखँय् जिं अप्वः खँ मस्यू । जितः सुनानं कनातःगु मदुगुलिं धायेमफु । अथे नं जिमि बाज्यां निसें ल्हासाय् व्यापारीकथं (त्चबमभकmबल) च्वनावःगु खँ ला जिं धायेफु । अथे जुया जिमि स्वंगू पुस्ता ल्हासाय् च्वनागु खँया तालिका थन क्यनेफु–
तामदिन् – अब्दुल्हा- अब्दुल हलिम, रम्जान, चमालुद्दीन, फैजुला

जिमि बाज्यायात ल्हासाय् तामदिन् धाइगु खः । अन जिमि अबु अब्दुल्लाया कायपिं प्यम्ह फुकित जुल । जियां थम्हं अब्दुल हलिम मदयेधुंकल । जि दातिम्ह खः । जियां क्वम्ह किजा चमालुद्दीन नं मदयेधुंकल । दकलय् चिधिम्ह किजा फैजुला दनि । व नं थ्व हे छेँया देछि तल्लाय् च्वनाच्वंगु दु ।

छिकपिनि तःकेहेँ सुं मदुला ?
दु, जिमि तताकेहेँपिं नं प्यम्ह हे दु । जिमि ततापिं झिनाला, आसिला धयापिं निम्हेसिनं थौंकन्हय् नं नेपालया व्यापारी कथं ल्हासाय् च्वनाः थःपिनि व्यापार न्ह्याकाच्वंगु दु । जिमि केहेँपिं निम्ह सलिमा व मारियम धाःसा थन येँय् दु । इपिं नं थन पसः तयाः व्यापार व्यवसाय यानाच्वंगु दु । इमिगु छेँ नं थन हे थःथःपिंसं माक्व थीथी दयेकातःगु दु ।

ल्हासाय् छिकपिनि व्यापार अथवा लजगाः गुकथं जुल ?
ल्हासाय् जिमिसं यायेगु लजगा खास यानाः सँय् तपुलि स्यामो दयेकेगु खः । तपुलिया माःमाःगु कापः व मेगु सरसामान न भारतं खास यानाः वनारसं झिके यायेगु खः । तपुलिइ बत्तु तयालि भुत्ला समेत दुने स्वथनाः दयेकेगु ज्या ताःहाकः जू । चिकु थाय् छ्यनय् पुइगु तपुलि बाहेकं तुतीइ न्ह्याइगु समिं लाकां ‘दोचा’ नं जिमिसं हे दयेकाः मीगु याना । दाेंचा धयागु खँग्वः सँय् भासं मखु । समितसें थ्वयात ‘हाङ सोंवा’ धकाः धाइ । सोंवा धयागु ला छगू कथं ढाँचायात धाइ । हाङगो खँग्वलं लाकांयात थुइके माल ।
जिमि अबु अब्दुल्ला भारतय् कलकत्ता वनारसय् वनाः थःपिनि लजगायात माःमाःगु सरसामानया बकु ल्हासाय् थ्यंके हयाच्वंगु खः ।

लाकां व तपुलि बाहेक मेमेगु छु ज्या ल्हासाय् मुस्मांतसें याना वयाच्वंगु दु ले ?
रमजानजुयात हे जिगु थ्व न्ह्यसः–
जिमिसं ला थ्व हे तपुलि व लाकां जक सुयाः ल्हासाय् समितय्त मीगु खः । जिमि मांया अबु, जिं ला पाजुबाज्या धाये माल, मौजन धाःसा गोर्खा अड्डाय् दोभासेया ज्या यानाः जागीर हे नयाच्वंगु खः । अले जिमि मांया ततापिंसं ल्हासाय् थीथी कथंया विस्कुट दयेकाः चाकुच्याया ‘सा खाङ’ व्यवसाय नं यानाच्वन । कलकत्ता वनाः न्हापा जिमि तरिमांपिंसं विस्कुट दयेकेगु ज्या स्यनावःगु जुयाच्वन । अनंलि ल्हासाय् थ्व नं छगू लजगाः हे जुल ।
भारतया काश्मिर लद्दाखपाखें वयाच्वंपिं छथ्वः मुस्मांत नं ल्हासाय् दु । अथे हे चिनियाँ मुस्मांत नं अन दु । इमिसं धाःसा समिं लँपाःया सुज्या यानाच्वनीगु खना । थुकथं समिं समिनीतय्सं फीगु लँपा बक्खु समेतया सुज्या ल्हासाय् मुस्मांतसें यानाच्वन ।
विषय पाकाः हाकनं थ्व न्ह्यसः रम्जानजुयात हे –

अले ल्हासाय् थःपिनि मजहब (धर्म) गथे चलय् जुल ?
जिमिसं अन कुरान कथं धर्म मानय् याना हे च्वनागु खः । नमाज ब्वनेगु, अजान हालेगु ज्या अन नं जु हे जू । ल्हासाय् च्वंपिं मुस्मांत दक्वं सुन्नी सम्प्रदायया खः । अन सिया मुस्मांत मदु। ल्हासाय् जिमिगु धर्म यायेत मस्जिद नं दयेकातःगु दु ।
अथे नं अन मुस्मांत मजहवया खँय् कट्टर मजू । हाकुगु बुर्का फिनाः मिसात मजू । हाकु कापतं कपा छगः जक त्वपुया मिसात अन जुइगु । अले अनया समिनीत नं जिमिसं ब्याहा याना । अथे ब्याहा यानाः हयेधुसेलिं उपिं नं मुस्मां जुइगु ला स्वाभाविक हे जुल ।
अन जिमि छेँखाय् धाःसा उर्दू भाय् व सँय् भाय् नितां चलय् जू ।

ल्हासाय् खाम्बातसें विद्रोह याःबलय् छि गन ?
ल्हासाय् चिनियाँत मययेका समितसें हतियार ल्ह्वनाः ल्वाना ज ुल । ल्हासाया भार्कार बजार फुक्कं बन्द जुल । ‘थोम्’ धयागु बँ पसः नं चलय् मजुल । गोलि धाःसा अप्वः हे चलय् जुल । जिपिं ला ग्यानाः गोर्खा अड्डाय् च्वं वनागु खँ आः नं जितः लुमंनि ।

चिधिकःबलय् ल्हासाय् गोर्खा पाठशालाय् नेपाली भाय् व सँय् भाय् ब्वंवनेगु खः । अन नेपाली भाषा स्यनीम्ह पण्डित छम्ह दु । खचरा समिं छम्हेस्यां अन सँय्भाय् नं च्वयेगु ब्वनेगु सामान्य खँ स्यनाच्वनीगु खः ।

समिंतसें ल्हासाय् जिमित ‘खा जि’ धाइगु जुयाच्वन । थुकिया अर्थ धाःसा जिं मथूनि ।

ल्हासा त्वःता छिकपिं थन नेपालय् गुबलय् झाया ?
ल्हासाय् समितसें विद्रोह यायेधुंकाः दलाइ लामाजु हे भारतय् च्वं वन । भारतं दलाई लामाजुयात शरण बिसेलिं चिनिया सरकार व भारतया दथुइ वैमनश्य हे जुल । अले कालिम्पाङ पाखेरं जुयाच्वंगु भारत िलसेया व्यापार चलय् मजुल । अप्वाः धयाथें नेवाःत ल्हासा त्वःताः नेपालय् कुहांवल । जिपिं नं उपिं लिसें हे सं. २०१६ सालं (ई. १९५९) फारीया लँपु जुकाः भारतया कालिम्पोङ थ्यंकः वया ।

अन कालिम्पोङय्सं जिगु निकाह (इहिपा) नं जुल । जिपिं ला उबलय् चिचिधिकःनि । जिमि अबु अब्दुल्लां जिमित नेपालय् ब्वना हल । तःधिम्ह दाजु अब्दुल हलिमयात धाःसा कालिम्पोङय् तुं त्वःताथकल । जिमि अबु अब्दुल्ला थन वयाः झिदँति लिपा थन येँस जग्गा न्यानाः सं. २०२६ साल पाखेर जिमि नं छेँ दनागु जुल ।

थन नेपालय् छिकपिंसं रोजगार छु ज्वना च्वनागु दु ?
जिपिं थन वयाः नं ल्हासाय आकर्षण जिमिके द हे दनि धाःसां ज्यू । जिमिसं थन नेपालया नागरिकता कयाः हाकनं ल्हासाय् तुं वनाः व्यापार यायेगु स्वया । अन जिमिगु ल्हासाया लजगाः समिं तपुलि लाकां सुइगु ज्या आतक नं जिमि ततापिंसं न्ह्याकाः ल्हासाय् तुं च्वनाच्वंगु दनि । इमिसं थन नेपालं श्रृंगार प्रशासनत (ऋयकmभतष्अक) यंकाः पसलय् तयाः मियाच्वंगु दु ।

जिं नं ला लिपा थनं वासः दयेकेगु जडिबुटित ल्हासाय् यंकाः अनं तँय्या बकु दयेकाः कुतिया लँपु जुकाः वय्वने यानागु खः । आः जक थ्व व्यापार उस्त चलय् मजुल ।

जिगु अन्तिम न्ह्यस थनिं १५ दँ न्ह्यः
छिगु वैंश गथे खः थौंकन्हय् ?
जि थौंकन्हय् खुइन्यादँया (६५ वर्ष) वैंस थ्यनेधुंकल । उकिं शरीरय् बुरासू नं वयेधुंकल । आः व्यापार धकाः उस्त ज्याखँ सना मजुया ।

थुकथं लिसः बियादीम्ह रम्जानजुलिसे थौंकन्हय् झिंन्यादँ लिपा हाकनं खँल्हाबल्हा याये खनाः जि नं थःथम्हं अजू चायाच्वना । थुलि ईया बिचय् वय्कःया दाजु अब्दुल हलिम नं कालिम्पोङं नेपालय् कुहां वयाः बागबजारय् थःगु हे छेँ समेत दयेकाच्वंगु नं सीदत । थन च्वंगु सर्दार सोमप्रसाद उपाध्यायया छेँ नापं वय्कलं न्यानाकाःगु जुयाच्वन । वय्कःया इन्तकाल धाःसा सं. २०४५ सालं हे जुल । वय्कःया कायभाजु सौकत अलिजुलिसे नं खँल्हाबल्हा जुयालिं रम्जानजुयागु थ् व लुमंति हाकनं छक्वः थुइकेथें जुल ।