स्वंगू पुस्ता, झ्वाता निर्माता
‘मनू जुयाः जन्म कायेधुंसेंलि छन्हु ला सी हे माः । यदि जिं थुपिं अत्याचारीतय्के माफी फ्वन धाःसा कन्हय् छिकपिंसं हे जितः धिक्कार धयादी’ मृत्युदण्ड सजाय फये न्ह्यः शहीद गंगालाल श्रेष्ठं थः छेँजःपिंत धयादीगु खँ खः थ्व ।
त्रूmर जहाँनिया राणा शासनया अन्त्य व इमिगु त्रूmरतां मुक्त यानाः नेपाली जनताया स्वतन्त्रता व अधिकार प्राप्त यायेगु संघर्षया झ्वलय् सहादत प्राप्त याःपिं प्यम्ह महान शहीदपिं धर्मभक्त माथेमा, शुक्रराज शास्त्री जोशी, गंगालाल श्रेष्ठ व दशरथ चन्दयात इमिगु महान बलिदानयात लुमंकाः दँय्दसं माघ १६ गते शहीद दिवस हनेगु याना वयाच्वंगु झी सकसिनं सिउगु हे खँ खः ।
देय्या निंतिं थःगु प्राण आहुति बिउपिं थुपिं महान शहीद जक मखु अधिकार प्राप्तिया मेमेगु आन्दोलनय् नं थःगु बलिदान बिउपिं शहीदयात लुमंकाः राज्यं हे विशेषकथं ज्याझ्वः यानाः शहीद दिवस हनेमाःगु सः न्हापांनिसें थ्वयाच्वंगु हे खः ।
तर केन्द्र शासित सरकारपाखें मखसे न्हापांनिसें तत्कालीन स्थानीय निकायं छगू सीमित घेरा दुने च्वनाः शहीद दिवस हनेगु ज्यायात निरन्तरता बिया वयाच्वंगु दु । दँय्दसं शहीद दिवसया अवसरय् शहीद सप्ताह धकाः छवाःयंकं प्यम्ह शहीदं सहादत प्राप्त याःगु थासय् श्रद्धाञ्जली देछायेगु व माघ १६ गते शहीद दिवस धकाः मू ज्याझ्वः यायेगु श्रद्धाञ्जली प्वंकेगु याना वयाच्वंगु दु ।
थुगुसी नं शहीद दिवस हनेगु ज्या जुल । तर थुगुसीया शहीद दिवस नं परम्परायात कायम यायेगु ल्याखं जक जूगु खःसां छता कारणं विशेष जुया बिल । व खः प्यम्ह शहीदया पूर्णकदया झ्वाता पलिस्था । थुगुसी शहीद दिवसय् प्यम्ह महान शहीदपिं धर्मभक्त माथेमा, शुक्रराज शास्त्री जोशी, गंगालाल श्रेष्ठ व दशरथ चन्दया न्हापांखुसी पूर्णकदया झ्वाता पलिस्था यायेगु ज्या जुल ।
वय्कःया बाज्या रत्नबहादुरं दयेकादीगु मांकाःद्यःया न्ह्यःने च्वंगु सैनिक अस्पतालया कःसिइ तयातःगु झ्वाता तसकं चर्चित जू ।
उकिं थुगुसीया शहीद दिवस आतक जुया वयाच्वंगु परम्परा व निरन्तरता दुने थुकिं यानाः विशेष जुयाबिल । थुपिं प्यम्ह महान शहीदया न्यागू पूर्णकदया झ्वाता दयेकाः पलिस्था यायेगु ज्या जूगु खः । थुपिं शहीदया पूर्णकदया झ्वाता पलिस्था यायेगु ज्या थुगुसी हे जक जूगु धाःसा मखु, झ्वाता पलिस्था यायेगु ज्या थगुनेया शहीद दिवसनिसें जूगु खः ।
थगुने शहीद दिवसकुन्हु दकलय् न्हापां शहीद शुक्रराज शास्त्री जोशीया पूर्णकदया झ्वाता पलिस्था यायेगु ज्या जूगु खः । शहीद शुक्रराजं सहादत प्राप्त याःगु टेकु मचलिइ दकलय् न्हापां वय्कःया पूर्णकदया झ्वाता पलिस्था यानाः थ्व ज्याया शुरुवात याःगु खः । अनं लिपा थुगुसी शहीद दिवस तकया दुने स्वम्ह शहीदया प्यंगू झ्वाता पलिस्था यायेगु ज्यां पूर्णता काल ।
प्यम्ह शहीदया न्यागू झ्वाताकथं शहीद धर्मभक्त माथेमाया निगू झ्वाता पलिस्था यायेगु ज्या जूगु खः । वय्कलं सहादत प्राप्त याःगु थाय् सिफलय् छगू व मेगु वय्कःया जन्मस्थान ओमबहाः त्वालय् यानाः निगू झ्वाता पलिस्था यायेगु ज्या जूगु खःसा मेगु झ्वाता शहीद गंगालाल श्रेष्ठ व दशरथ चन्दं सबहादत प्राप्त याःगु शोभाभगवतीइ पलिस्था याःगु खः ।
थुपिं प्यम्ह शहीदया न्यागू झ्वाता दयेकादीम्ह कलाकार खः महेश तुलाधर । वय्कलं प्यम्ह शहीदया जक झ्वाता दयेकादीगु मखसे जावलाख्यःस्थित एकान्तकुना, नेपालगंजय् तयातःगु लौहपुरुषलिसें २०४६ सालया जनआन्दोलनया सर्वोच्च कमान्डर गणेशमान सिंहया ६ फिटया झ्वाता नं दयेकादीधुंकूगु दु ।
अथे हे ख्वपया कटुन्जेय् तयातःगु गणेशमानया १२ फिट दुगु झ्वाता नं कलाकार महेशं हे दयेकादीगु खः । थ्व बाहेकं वय्कलं दयेकादीगु गणेशमानया अर्धकदया झ्वाता वीरगंज, तनहुँ, सिराहा लगायतया देय्या थीथी थासय् पलिस्था यायेधुंकूगु दुसा आतकया दुने दकलय् अप्वः झ्वाता गणेशमानयागु हे दयेकागु वय्कलं कनादिल ।
वय्कःया धापूकथं गणेशमानया जक १५ गू स्वयां अप्वः अर्धकदया झ्वाता वय्कलं दयेकादीधुंकूगु दुसा देय्या थीथी जिल्लाय् उकियात पलिस्था यानातःगु दु । रामेछापया मन्थलीइ च्वंगु महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाया झ्वाता, लमजुड्डय् विदेशी नागरिक अलेक्जेन्डरया झ्वाता, निर्माण व्यवसायी शरदकुमार गौचनया झ्वाता नं दयेकादीधुंकूम्ह कलाकार महेशं १०–१२ दँ दुबलय् हे थ्व ख्यलय् म्हितु म्हितुं ल्हाः न्ह्याकादीगु खः ।
वय्कलं धयादिल, ‘जि १०–१२ दँ दुबलय् आः थें न्ह्यइपुकेगु साधन धइगु अपाय्सकं मदु । अले ध्यबा धइगु नं बांलाक मसिउ । ज्या यात कि ध्यबा दइ, कमे याये फइ धइगु नं मसिउ । उकिं अबलय् छेँय् हे म्हितुम्हितुं जिं चखुं, बखुं, खिचा लगायतया थीथी जनावर व झंगःपछिया आकृति दयेकेगु खः ।
वय्कलं थ्व ज्या अथें सयेकादीगु वा गनं तालिम वा प्रशिक्षण कयादीगु धाःसा मखु, न त वय्कः ललितकलाया विद्यार्थी हे खः । छेँया वातावरणं हे वय्कःयात थ्व ख्यलय् सालाहःगु खः । वय्कःया बाज्या रत्नबहादुर तुलाधर व अबु बालकृष्ण तुलाधर नं नेपाःया नांदंपिं कलाकारत खः । वय्कःया बाज्या रत्नबहादुरं दयेकादीगु मांकाःद्यःया न्ह्यःने च्वंगु सैनिक अस्पतालया कःसिइ तयातःगु झ्वाता तसकं चर्चित जू ।
अथे हे शहीद गेटय् तयातःगु जुजु त्रिभुवन व प्यम्ह शहीदया अर्धकदया झ्वाता निर्माणया अर्डर रत्नबहादुरं कयादीगु खःसा उकियात पूवंकेगु ज्या कलाकार महेशया अबु बालकृष्ण तुलाधरं यानादीगु खः । जावलाख्यलय् च्वंगु जुजु वीरेन्द्र व बुटवलय् च्वंगु त्रिभुवनया झ्वाता नं वय्कःया अबु बालकृष्णं हे दयेकादीगु खः ।
मचांनिसें हे बाज्या व अबुया पलाःख्वाँय्या लिउलिउ जुजुं महेशं थः २३ दँ दुबलय् दकलय् न्हापां नेपाःया हे नांजाःम्ह कलाकारलिसें राष्ट्रिय विभूति बलबाहु नामं नं म्हसिउम्ह अरनिकोया झ्वाता दयेकादीगु खः । वय्कलं दयेकादीगु अरनिकोया झ्वाता आतक नं अरनिको राजमार्ग धौख्यलय् धस्वानाच्वंगु दु ।
थुकथंया व्यक्तित्वपिनिगु झ्वाता दयेकेबलय् म्हबां, ख्वाःया आकार वयेकेत गथे यानाः सम्भव जुइ धइगु खँय् वय्कलं धयादिल, ‘झ्वाता दयेकेत बांलाःम्ह दयेकेमाः, बांलाःम्ह ल्ययेमाः धइगु जक न्यनातयागु खः । उकिं व हे आधारय् दकलय् न्हापां सुयागु झ्वाता दयेकेमाःगु खः, वयागु स्केच तयार यायेमाः ।’
मचांनिसें हे बाज्या व अबुया पलाःख्वाँय्या लिउलिउ जुजुं महेशं थः २३ दँ दुबलय् दकलय् न्हापां नेपाःया हे नांजाःम्ह कलाकारलिसें राष्ट्रिय विभूति बलबाहु नामं नं म्हसिउम्ह अरनिकोया झ्वाता दयेकादीगु खः ।
अरनिकोया झ्वाता दयेकाबलय् नं व थें च्वंकेत दकलय् न्हापां चैत्य दयेकाच्वंम्ह अरनिको कल्पना यानाः उकिया स्केच छगू तयार यानाः मूर्तियात आकार बियागु वय्कलं कनादी । ‘झ्वाता दयेके न्ह्यः न्हापां स्केच तयार यायेगु खः, वयां लिपा उकिया म्हबां कायेगु’, वय्कलं धयादी, ‘स्केच तयार जुल कि थासा दयेकेगु, अनं लिपा सी (छताजि विशेष प्रकारया मैन)पाखें मूर्ति दयेकेगु शुरु यायेगु खः ।
थ्व हे सीइ थःत माःमाःगु आकार दयेकाः तिका कायेगु ।’ ‘थुलि ज्या सिधयेकाः मूर्तिया प्रारम्भिक आधार तयार यायेगु ज्या जुइ । थ्व आकार तयार यायेगु झ्वलय् गन गन छुं मिले मजूगु दुसा उकियात मिले यानाः थप आकार बीगु ज्या नं थन हे जुइ । थुकथं झ्वाता दयेकेत आवश्यक आकार तयार जुल कि उकिया बारे जानकारतय्त क्यनेगु जुइ ।
इमिगुपाखें दक्वं ठीक जू धइगु लिसः वल कि झ्वाता दयेकेगु लिपांगु चरणया ज्या न्ह्याइ’, महेशं धयादिल । झ्वाता दयेकेत लिपांगु चरणया ज्या न्ह्याकेत सीया मूर्तिपाखें गुगु आकार बीगु ज्या जूगु खः, उकियात थःत माःमाःगु अंगयात कुचा कुचा यानाः लिकाइ । गथेकि म्ह, छ्यं, ल्हाः, गःपः, खम्पा, तुति आदियात कुचा कुचा यानाः लिकाइ ।
अनं लिपा हाकनं थुकियात स्वायेगु निंतिं ली पाताय् तयाः धालय् यानाः झ्वातायात अन्तिम चरणया आकार बीगु ज्या जुइ । थुकथंया झ्वाता दयेकेत आवश्यक सामग्री न्हापा हे व्यवस्थापन यायेमाःगु वय्कलं धयादिल । झ्वाता दयेकेत चा, सी व ली मदयेक मगाःगु ज्वलं खः । थुपिं ज्वलंमध्ये चा पहाड तछ्यानाच्वंगु थासं कया हइगु खःसा सी गामं कस्ति मिउ वइपिंसं हया बीगु खः अले ली बजारय् हे न्याइगु खः ।
पूर्णकदया झ्वाता दयेकेबलय् आवश्यक सामग्री स्वयाः साइजकथं १५ गू लाखतक थ्यंसा अर्धकदया झ्वाता नं साइजकथं च्यागू लाख तक तू । झ्वाता दयेकेत अर्डर वयेवं फोटो स्वयेगु मखु ज्या न्ह्याके न्ह्यः सःसिउपिंके नं न्यनेकने यायेगु वय्कःया बानी दु । गज्याःगु वसः, ख्वालय् छुं अज्याःगु चिं दु वा मदु, ल्हातय् छुं ज्वंसा ज्वनातःगु दु, मदु आदि जानकारी काये धुंकाः स्केच तयार याकेबीगु खः ।
कलाकार महेशं थः अबु बालकृष्णनाप जानाः नेपाःया न्हापांम्ह मिसा पर्वतारोही पासाङ ल्हामु शेर्पा, जुजु वीरेन्द्र, चम्पादेवीइ च्वंगु पुष्पलाल श्रेष्ठ, दासढुंगाय् च्वंगु मदन भण्डारी व जीवराज आश्रित, मनमोहन अधिकारीया झ्वाता दयेकाः पलिस्था यानादीधुंकूगु दु ।
कलाकार महेशं थौंकन्हय् रामेछापया भंगेरीइ पलिस्था यायेत्यंगु नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीया संस्थापकपिं नरबहादुर कर्माचार्य, नारायणविलास जोशी, पुष्पलाल श्रेष्ठ, कृष्णलाल अधिकारी, निरञ्जनगोविन्द वैद्य व मोतीदेवी श्रेष्ठया पूर्णकदया झ्वाता दयेकाच्वनादीगु दु । अथे हे वय्कलं नेपाल संवत्या प्रणेता राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाः व नेपाल संवत् आन्दोलनया न्ह्यलुवा पद्मरत्न तुलाधरया पूर्णकदया झ्वाता नं दयेका च्वनादीगु दु ।
LEAVE YOUR COMMENTS