मातृभाषा दिवस हनेगु झ्वलय्

मातृभाषाप्रतिया प्रेम धयादिसँ वा अनुराग हे धयादिसँ । थ्व खँ नं गजब हे जुयाच्वन । छम्ह मनुखं मेम्हलिसे संवाद वा संचार यायेत भाय् मदयेकं मगाः । भाय् मनूतय्गु निंतिं तःधंगु हे आविष्कार खः । थ्व न्ह्यागु नं जुइफु । सकलें सःपिं जुयाः छम्ह नेवाःया छेँय् अंग्रेजी भाय् छ्यलीगु खःसा नं व छेँया ज्याखँ चले मजू धइगु जुइमखु ।

ज्ञान, विज्ञान, मनोरञ्जन नं थुकी हे दु । मचांनिसें स्यनाः सयेकल धाःसा ला थ्व हे मातृभाषा जुल । अंग्रेजी माध्यममा स्कुलय् तयाबिल धाःसा ला व मचां सयेकेमाःगु खँ अःपुक हे सयेका काइ । खतुं पुस्तौंपुस्ता जुयाः मनूतय्गु संस्कार, संस्कृति व व्यवहार जक मखु आस्था व विचारया नं आधारशिला धर्म जुया वयाच्वंगु खनेदु ।

धर्मया पुचः नं तसकं तःधं । थाय्थासय् देगः, चैत्य, गुम्बा, मस्जिद, गिर्जा चायेकाः मनूत न्हियान्हिथं अभ्यस्त जुयाच्वनीगु नं धर्म हे खः । धर्म धइगु हाकनं भाय् थें चले जुयाः ल्हात, ज्या काल जुयाः अटोमेटिक रोलिङ जुयाच्वनीगु खँ नं मखु । मनूतय्गु आचरण व व्यवहारयात दाना स्वइगु दासु वा मापदण्ड नं खः ।

आधुनिक कानून वये स्वयां न्ह्यः धर्मशास्त्रया आधारय् हे राज्यं दण्डसजाय न्यंकीगु खः । थुज्वःगु शक्तिशालीगु विषयवस्तु जुयाः हे खइ, राज यायेगु नीतिइ अतिकं सःसिउपिं अंग्रेजतय्सं भारत त्वःता वने न्ह्यः मोहम्मद अली जिन्नायात थनाः मुस्मांतय् निंतिं अलग देय् फ्वंकेबिल । भारतया संविधानसभाय् दुथ्यानाच्वंपिं मुस्मां प्रतिनिधित ब्यागः हे च्वन अले पाकिस्तान धइगु देय् दयेकल ।

मूलगु पाकिस्तान धइगु देय् ला पश्चिमय् दयेकल तर अनं ३००० किलोमिटरं मल्याक तापाकच्वंगु बंगालीतय्गु मुस्मां बहुल थाय् नं इमिगु हे अधिनय् तयाबिल । तर अंग्रेजतय्गु बुद्धिं जक ज्या मबिल, बंगालीतय्सं भाय्या आधारय् देय् फ्वन । पाकिस्तानलिसे विद्रोह यात । अन्ततः सन् १९७१ स बंगलादेश धइगु न्हूगु देय् विश्व मानचित्रय् खनेदत ।

लुमंकेबहगु खँ थ्व हे खः कि बंगालीतय्गु भाषा आन्दोलन गुगुं स्वतन्त्र देय् माल धकाः जूगु आन्दोलन मखु, थुकियात इमिसं नं झीथाय् थें तुं भाषा आन्दोलन धकाः हे धाल । सन् १९४८ स पाकिस्तानं उर्दू भाय् व अरबी लिपियात जक राष्ट्रभाषा धकाः धाःगु विरुद्धया विद्रोह खः ।

अले बंगाली भाय्यात बंगालय् सरकारी कामकाजय् छ्यलेगु यानाः आधिकारिक भाय्या दर्जा बीमाःगु, बंगाली माध्यमं शिक्षण संस्थाय् आखः ब्वंकेमाःगु, संचारमाध्यम, सरकारी हुलाक टिकट व मुद्राय् नं छ्यले दयेमाःगु व बंगाली भाय् बंगाली लिपिं हे छ्यले दयेमाःगु माग याःगु खः । आन्दोलन तच्वया वसेंलि सरकारं जुलुस, सभा यायेत प्रतिबन्ध तल ।

बंगालीतय्गु भाषा आन्दोलन गुगुं स्वतन्त्र देय् माल धकाः जूगु आन्दोलन मखु, थुकियात इमिसं नं झीथाय् थें तुं भाषा आन्दोलन धकाः हे धाल । सन् १९४८ स पाकिस्तानं उर्दू भाय् व अरबी लिपियात जक राष्ट्रभाषा धकाः धाःगु विरुद्धया विद्रोह खः ।

थुकियात अवज्ञा यासें ढाका विश्वविद्यालयया विद्यार्थीतय्सं २१ फरवरी १९५२ य् तःधंगु प्रदर्शन यात । थुगु प्रदर्शनय् पुलिसतसें गोलिं कयेकूबलय् विद्यार्थीत सित । अले ला आन्दोलन झन् तच्वल व अन्ततः सन् १९५६ य् वयाः बंगाली भाय्यात आधिकारिक भाय्या दर्जा बीत सरकार बाध्य जुल । थ्व हे इलय् सरकारं मेगु छगू चटक यात ।

आःया बंगालादेशया भूगोलयात न्हापा पूर्वी बंगाल धकाः धयाः प्रदेशस्तरया अधिकार बियातःगु थासय् थुगु प्रदेशया नां पूर्वी पाकिस्तान धयाबिल । सन् १९५२ या २१ फरवरी कुन्हु सुथय् ढाका विश्वविद्यालयया विद्यार्थीत मुनाः प्रदर्शन यायेत्यंबलय् पुलिसं टियरग्याँस कयेकेगु व धरपकड यायेगु ज्या याःगु खः ।

न्हिनय् विद्यार्थीत विधानसभाया भवन पिने मुनाः विधायकतय्त जुइके मबिउ व विधानसभाय् भाषिक अधिकारया सः थ्वयेके माःगु माग यात । थुकथं प्रदर्शन जुयाच्वंगु इलय् पुलिसं गोली चले याःगु खः । थुगु गोली प्रहारय् लानाः अब्दुस सलाम, रफिकउद्दीन अहमद, सोफिउर रहमान, अबुल बर्कत व अब्दुल जब्बर यानाः ५म्ह विद्यार्थी सित ।

आपालं घाःपाः जुल । थुकथं विद्यार्थी सीगु व घाःपाः जूगु खबर न्यनेवं ढाका व मेमेगु शहरय् नं थाय्थासय् पसः तिकेगु व लँ पनाः आन्दोलन न्यंकेगु ज्या जुल । पूर्वी बंगाल बन्द ज्याझ्वः तल । विधानसभा (प्रदेशसभा) य् नं खुम्ह प्रदेश सांसद्तयसं थ्व खँ उठे यात, शोकया निंतिं सभा स्थगित यायेमाःगु व मुख्यमन्त्री नुरुल अमिनं सीपिं व घाःपाः जूपिं स्वः वनेमाःगु माग यात ।

थुकथं २१ फरवरी विश्वया इतिहासय् हे छगू अभूतपूर्व दिंया रूपय् अंकित जूवन । अबलय्या पूर्वी बंगाल दुनेया आन्दोलनकारी व भाषा आन्दोलनया पक्षधरतसें सन् १९५५ निसें २१ फरवरीयात भाषा आन्दोलन दिवसया रूपय् हनेगु सुरु याःगु खः । सन् १९९८ या ९ जनवरीकुन्हु क्यानाडाया भ्यान्कुभरय् च्वंम्ह रफिक इस्लाम नांयाम्ह बंगालीं संयुक्त राष्ट्र संघया अबलय्या महासचिव कोफी अन्नानया पौ छपु च्वत ।

पती संसारय् आपालं भाय्त लोप जुया वनेत्यंगु दु, थुपिं भाय्यात ल्यंकेत चेतना थनेत विश्व मातृभाषा दिवस हनेमाःगु जरुरी जूगु व सन् १९५२ फरवरी २१ या घटनायात लुमंकाः फरवरी २१ कुन्हु हे थ्व दिवस हनेगु पाय्छि जुइगु सुझाव न्ह्यथन । रफिक इस्लामया प्रस्ताव बंगलादेशया संसदय् नं पेश जुल व बंगलादेशया सरकारं आधिकारिक प्रस्ताव युनेस्कोय् छ्वयाबिल ।

अले १७ नोभेम्बर १९९९ कुन्हु फरवरी २१ या दिंयात ‘अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस’कथं हनेगु प्रस्ताव पारित यात । अले सन् २००० निसें थ्व परम्परा सुरु जुल । संसारन्यंकंया मनूत धइपिं मनू हे खः । इपिं सभ्यताया थीथी स्थितिइ दु । सभ्यता धकाः धायेबलय् भाय्, लिपि, कला, साहित्य, संस्कृति दइ ।

थ्व हे मनूतय्गु म्हसीका नं खः, समाजय् जक मखु, न्ह्याथाय् वनाः नं धस्वानाः म्वायेगु आधार नं खः । अथे जुयाः बंगालीतय्सं मातृभाषाया सम्बन्धय् गुगु अनुभूत यात, उकथंया हे अनुभूत यानाः झी अग्रजपिं नं पिहां वःगु हे खः ।

नेपालभाषाया प्यंगःथांकथं म्हसिउपिं पं. निष्ठानन्द वज्राचार्य, महाकवि सिद्धिदास महाजु, मास्टर जगत सुन्दर मल्ल अले कवि योगवीरसिं कसाः हाकनं मातृभाषाया न्हापांम्ह पत्रकार धर्मादित्य धर्माचार्य, भाय् वँय् धायेका जुइम्ह कविकेशरी चित्तधर हृदय, भाय्या थपुया निंतिं थःत पाःम्ह प्रेमबहादुर कसाः व २०२२ सालया आन्दोलनया झ्वलय् पिलूवःपिं पद्मरत्न तुलाधरनिसें आपालं झी दथुइ मदया वनेधुंकल धाःसा गुलिखे झीसं खनाच्वनागु हे दनि । उकिं थ्व च्वसुया सुरुइ छुनागु न्ह्यसःया लिसः बीत ताःहाकः खँ ल्हाना च्वनेमाःगु दु ।