ने. सं. ११४४ कौलाथ्व चौथी -

संविधान दयेकूगु ईया प्रतिगमन भिंकेगु गुबले ?

येँ महानगरपालिकां नेपालभाषायात आधिकारिक भाषाया मान्यता बिउगुया विरुद्ध मुद्दा जुयाच्वंगु इलय् न्यायाधीशतसें धाःगु खः – ‘संविधानय् हे देवनागरी लिपिइ नेपाली भाषा सरकारी कामकाजया भाषा जुइ धकाः च्वयातसेंलि जिमिसं ला व हे स्वयाः फैसला बीगु खः । मेगु खँ जिमिसं मसिउ।’ थुकिया मतलब नेवाःतसें थःगु अधिकार कायेगु खःसा राज्ययात हे धायेमाल, अले संविधानय् हे च्वकेमाल । आः संसद विघटन विरुद्धया मुद्दाय् नं संविधानय् गथे च्वयातल अथे हे जक स्वयेगु धइगु सिद्धान्त आःयापिं प्रधानन्यायाधीशलिसें संवैधानिक इजलासया न्याम्ह न्यायाधीशतसें शतप्रतिशत पालना याःगु दु। पालना याःगु जक मखु, सरकारपक्षया वकिलतसें न्ह्यसः थंगु खँयात नं उकथं हे लिसः बिउगु नं दु। गथेकि संविधानया धारा ८५ स ‘थुगु संविधानकथं न्ह्यः हे विघटन जूसा बाहेक संसदया म्याद न्यादँया जुइ’ धकाः च्वयातःगु दु। थ्व खँपुयात सालाः सरकारपक्षया वकिलतसें संविधानय् ला संसद विघटन जुइफुगु परिकल्पना यानातःगु दु, विघटन प्रधानमन्त्रीं हे याइगु खः धकाः धाल । धारा ८५ का जिक्र ला राष्ट्रपतिया संसद विघटन सम्बन्धी सुचनय् नं धयातःगु खः । तर खय्तसें ‘कुरो र कुलो जता लगे नि हुन्छ’ धकाः धाःथें च्वः छगू दत धकाः सालायंकां जीमखु। संसद विघटन जुइफु धकाः थुकी क्यनातःगु मतलब ला धारा ७६(७) कथं विघटन जुइगु खः, संविधानकथं धाःगु नं थ्व हे खः धकाः धयाबिल । थुकिं सरकार पक्षीय वकिलतसें संविधानकथं धयातःगु मतलब धारा ७६ (७) कथं जक सीमित मखु धइगु तर्क नं मान्य मजुल । संक्षिप्त फैसलाय् धयातःगु दु- अथे जूगुलिं धारा ८५ (१) स थुगु संविधानकथं न्ह्यः हे विघटन जूसा बाहेक धइगु खँपुं प्रतिनिधिसभाया निर्वाचन धुंकाः धारा ७६ या उपधारा (१), (२), (३), (५) कथं प्रधानमन्त्री नियुक्त जुइमफुत धाःसा वा नियुक्त जूम्ह प्रधानमन्त्रीं विश्वासया मत कायेमफुत धाःसा प्रतिनिधिसभाया मेपिं गुम्हं दुजः प्रधानमन्त्री जुइगु विकल्प सिधये धुंकाः धारा ७६ या उपधारा (७) कथं प्रतिनिधिसभा विघटन जुइगु संवैधानिक प्रावधान दयाच्वंगु धइगु अर्थ थुइकी ।

थुकथं हे २०४७ सालया संविधानय् मेमेगु संसदीय व्यवस्थाकथं अबलय्या संविधानया धारा ५३ (४) स संसद विघटन यायेगु अधिकार बियातःगु खः, तर थुकिया अभ्यास जुयावंबलय् सयेकूगु सीकूगु पाठ स्वयाः वर्तमान संविधानया निर्मातातसें प्रतिनिधिसभा विघटन सम्बन्धी व्यवस्थायात संविधानय् निःशर्त रूपय् खुला त्वःतातःगु मदु धकाः नं धाःगु दु। नापं मजिमगाःगु अवस्था वःगुलिइ बाहेक जनतायात आर्थिक भार जुइकथं चुनाव नं याकेमजिउ धाःगु दु। न्यायाधीशतसें थुकथं फैसला याःगु धइगु संविधानया आखःग्वलय् टिके जुयाः खः, सुनां नं च्वः छगू ज्वनाः प्वः पिकायेत स्वःगु खँय् अदालत माने मजू । अझ इमित न्यायाधीशतय्सं खँ ध्वाथुक हे लिसः नं बियाबिल । अझ म्हुतु जायेक हे लिसः बिल । थुकिं यानाः प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीं याःगु प्रतिगमन सचे जुल धइगु खँ पिहां वःगु दु। प्रतिगमनया अर्थ संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हे खतराय्ला इगु अवस्थाय् वनेफु धइगु अर्थय् छ्यलाच्वंगु खः । धर्मनिरपेक्षता हे खतराय् लाइगु अर्थय् धयाच्वंगु खः, थुगु संविधान हे धरापय् लाइगु अर्थय्ध याच्वंगु खः । सर्वोच्चया फैसलां आः संविधानयात बांलाक तुतिं चुइका बिउगु दु। संविधानवाद अर्थात् संविधान हे सर्वोच्च खः धइगु सिद्धान्तयात नं नालाकाःगु दु ।

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीं याःगु प्रतिगमन सचे जुल धइगु खँ पिहां वःगु दु। प्रतिगमनया अर्थ संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हे खतराय्ला इगु अवस्थाय् वनेफु धइगु अर्थय् छ्यलाच्वंगु खः । धर्मनिरपेक्षता हे खतराय् लाइगु अर्थय्ध याच्वंगु खः, थुगु संविधान हे धरापय् लाइगु अर्थय् धयाच्वंगु खः । सर्वोच्चया फैसलां आः संविधानयात बांलाक तुतिं चुइका बिउगु दु ।

थुलिं मगाः । संविधान दयेकूबलय् पहिचानया मुद्दायात संबोधन यानाः न्ह्याः वनेमाःगु खँ ल्यं हे दनि। डा. बाबुराम भट्टराईं सरकार दयेकूबलय्निसें वर्तमान केपी ओलीया सरकार गठन जूबलय् स्वब्वय् निब्वया सरकार दयेकेगु निंतिं तत्कालीन संघीय समाजवादीया ११म्ह सांसदतय्गु समर्थन कायेत जूगु संविधान संशोधन यायेगु सम्झौता नं दुथ्यानाच्वंगु दु। वर्तमान नेकपाया सरकारय् उपेन्द्र यादव स्वास्थ्य मन्त्री जूगु इलय् केपी शर्मा ओली अर्थात् नेकपाया नेतृत्वनाप संविधान संशोधन यानाः पहिचानया मुद्दायात संबोधन यायेगु धाःगु खः । न्हापा ला आपालं कानून दयेकेगु ज्या दनि धकाः दयेकेगु ज्या जुल । वयांलिउ संविधान संशोधनया मुद्दा पेश यात धकाः यादवयात स्वास्थ्य मन्त्रीं कानून मन्त्रीइ वांछ्वया बिल । थ्व खँ नं थुथाय् लुमंकेबहजू । अथे जूगुलिं सतकय् आन्दोलन मजुल धकाः पहिचानया मुद्दा सिधःगु मखुनि। थ्व सवालय् आः सर्वदलीय सहमतिया आधारय् हे सरकार दयेकेगु धइगु सवाल पिहां वयाच्वंगु इलय् थ्व खँ नं पिहां वयेमाःगु दु, वःगु दु ।

सरकार दयेकेत संसदया बहुमत खाकेमाः । थुकिया निंतिं सांसदतय्गु छ्यंग्वः जक खाकेगु मखु, इपिं सांसदतय् भोट बियाः त्याकाहःपिं जनताया माग नं संबोधन जुइमाः । भोट कायेबलय् थीथी एजेन्डा न्ह्यब्वयेगु, उकिया आधारय् हे जनताया प्रतिनिधित्व यायेगु अले अंकगणितया ल्याखय् नेपाःया सांसद धइपिं छगः छ्यं जक जुइगु गुगुं लोकतन्त्र सम्मत खँ जुइमखु। पहिचानया सवालय् जक मखु, नेवाः जनताया भोट काःपिं जनप्रतिनिधि धाःपिंसं गुथि विधेयक थुज्वःगु विधेयक पनेगु निंतिं नं निर्णायक भूमिका म्हिते फयेके माः । विधेयक धइगु संसदया हे सम्बन्धित समितिइ सहलह जुयाः तयार जुइ, सांसदतसें हे पारित याइ, तर सांसद धइम्ह पार्टीया नामं अंकगणितया ल्याखं छ्यंग्वः जक जुल धाःसा लोकतन्त्रया हे उपहास जू वनी ।

वंगु मंगलवाः एकादशिकुन्हु सर्वोच्च अदालतं न्यंकूगु फैसलां प्रधानमन्त्रीयात स्वयां संसदयात हे बल्लाका बिउगु दु। भिंसा मभिंसां प्रधानमन्त्री दयेकीगु संसद हे प्रधानमन्त्रीं कचिकं नयाबी फुगु स्थितियात पनाबिउगु दु। सरकार धइगु संसदं पास याःगु बजेटं चले याइगु कार्यकारी समिति जक खः । संसदं पास याःगु कानूनकथं ज्या याइगु कार्यकारी समिति जक खः धकाः वनेगु लँपु चायेका बिउगु दु। थुगु इलय् जनताया सार्वभौमसत्ता छ्यलेगु अंग खः धइगु मान्यता नं कायम यायेमाःगु दु। थुकिया नापनापं संसदया स्वब्वय् निब्व बहुमत दत धाःसा संविधान संशोधन नं जुइफु । थ्व सरकारयात माःबलय् जक मखु, मेबलय् नं लागू जुइमाल । दलतय्गु दथुइ सम्झौता जुइधुंकूगु खँ नं लागू जुइमाल । उकिं आःया सवाल थ्व हे खः कि ओलीं याःगु प्रतिगमन ला सचे जुल, तर संविधान दयेकूबलय्या ईया प्रतिगमन वा अग्रगमनयात तयातःगु पंगः गुबले चीकेगु ?