३ नं. प्रदेश नेपालमण्डल कि बागमति ?

अमररत्न वज्राचार्य

२०७२ असोज ३ गते जारी याःगु नेपाःया संविधानया अनुसूची ४ पाखें नेपाःयात सात प्रदेशय् विभाजन यात । थुकी मध्ये येँ, यल, ख्वप, काभ्रेपलाञ्चोक, सिन्धुली, रामेछाप, दोलखा, सिन्धुपाल्चोक, नुवाकोट, रसुवा, धादिङ, मकनवानपुर व चितवन यानाः १३ गू जिल्ला कःघानाः ३ नं. प्रदेश दयेका तःगु दु । २०४८ सालया जनगणना कथं ३ नं. प्रदेशय् मुक्कं ५५,२९,४५३ जनसंख्या दुसा, उकी नेवाः ९,३५,३१२, तामाङ ११,२९,३२३, ब्राम्हण १०,१०,९०६, क्षेत्री ९,५४,५८० दुसा ल्यंदुगु मेमेगु जात दु । थ्व ३ नं. प्रदेशय् जनसंख्याया ल्याखं स्वःसा नेवाः व तामाङ जातिया बाहुल्यता दु ।

३ नं. प्रदेश बहुजातीय, बहुभाषिक व बहुधार्मिक प्रदेश खः । उकी मध्ये छगू महत्वपूर्ण जाति नेवाः खःसा उमिसं ल्हाइगु भाय् नेपालभाषा खः । नेपाल भाषा नेवाःतय्गु जक भाषा मखसे न्हापा न्हापा उपत्यका राज्यय् प्रचलन वयाच्वंगु राष्ट्रिय भाषा नं खः । नेपाःगालय् आदिकालंनिसें स्थापित जुयाः वयाच्वंगु नेवाः जाति नाप स्वानाः हे देया नां नेपाः अथवा नेपाल जुयाच्वंगु खः । न्हापा न्हापा राजधानीं पिनेयापिं सुं येँय् वने माःसा नेपालय् वनेगु धायेगु यानाच्वंगु खँ सकस्यां सिउ । उकिं नेपाः धयागु हे नेवाः खः । नेवाःतय् भाषा, संस्कृति, कलाकौशलं यानाः नेपाः देय् धनी जूगु दु । आतक नं नेपाःया संस्कृति धयागु हे नेवाःतय्गु संस्कृति खः । नेपाःयात सकल देश विदेशं म्हसिका च्वंगु धयागु हे नेवाःतय्गु भाषा, संस्कृतिं यानाः खः ।

सरकारं हःगु गलत नीति पाखें फुक्क मनूत येँय् मुंकेगु ज्या याःगुलिं थथे आदिकालं निसें व्यवस्थित रुपय् च्वनाच्वंपिं नेवाःत आः वयाः अल्पमतय लाये धुंकल । थथे अल्पमतय् लात धायेवं प्रदेशया पहिचानयात फरक याये मजिउ । फुक्कसिगु भाषा, संस्कृति जोगे यायेमाः, सुयातं नं विभेद याये मजिउ । सुयागु नं पहिचान हुयाछ्वये मजिउ ।

देशय् संघीयता वये धुंकूसां आःतक नं पञ्चायत व्यवस्था हे नवयाच्वन तिनि । छाय्धाःसा नेपाःया चौध अञ्चल याःगु थासय् सात प्रदेश जुइ धुंकल । तर त्याना वःपिं सांसदतय् ध्यान व हे गण्डकी, कर्णाली, सगरमाथा, बागमति आदिइ जक न्ह्यपुइ दुहां वना च्वन तिनि ।

थ्व ३ नं प्रदेशया नेवाःत गुलि तक विकसित रुपं च्वनाच्वंगु धयागु खँ स्वयेगु खःसा आदिकालंनिसें हे येँ देयात प्यंगू महानगरय् विकसित यानातःगु खनेदु । उत्तरपाखे थँहिति क्वाःबाहाः निसें असंया न्याल्वहं तकया लागायात सुवर्ण प्रणाली महानगर, असंया न्याल्वहं निसें मखंया तारिणीबहाःया लिकसं च्वंगु सिंहध्वाका तकया लागायात अशोक मण्डप महानगर, अथेहे मखंया तारिणीबहाःया सिंह ध्वाकानिसें कयाः चिकंमू तकया लागायात कान्तिपुर महानगर व चिकंमू निसें दक्षिण लागाया मुसुंबहाःतकयात मञ्जुपटन महानगर । अथेहे यलयात ललितपुर महानगर व ख्वपयात भक्तपुर महानगर धकाः व्यवस्थित कथं महानगर दयेका तःगु दु ।

ऐतिहासिक पृष्ठभूमि वा इतिहास स्वल धाःसा झीगु थ्व प्रदेशयात न्हापां निसें नेपालमण्डल धाइगु खः । नेपालमण्डल धयागु नां गुलि पुलां धकाः दुवाला स्वयेबलय् नेपाःया बौद्ध जगतय् तसकं हे तःधंगु व प्रसिद्ध जुयाच्वंगु बौद्ध स्तोत्रय् दुथ्याका तःगु “इन्द्रादिदेव” बौद्ध स्तोत्रय् नं नेपाल मण्डलया बारे वर्णन याना तःगु दु । “…हेमालयं बिमलसं स्थिलबालरूपी नेपालमण्डल बलो त्तमतारूणीभि श्री काश्मिरंच भुवनेश्वरबृद्धरूपी तेसारदा…” (अर्थात् बालरूपबलय् निर्मलगु हिमालय् च्वनाबिज्याःम्ह, ल्यासेबलय् उत्तमगु नेपालमण्डलय् च्वनाबिज्याःम्ह, बृद्ध रूपबलय् बांलासे च्वंगु काश्मीरय् च्वना बिज्याःम्ह भुवनेश्वरी, सकल सिद्धि बियाबिज्याःम्ह छलपोल सारदायात न्ह्याबलें अनि याये ।)

अथेहे नेवाः बौद्ध समाजय् बुसांनिसें सी धुंकाः तकया संस्कार वा तःतःधंगु देवी देवताया पूजा यायेबलय् गुरुजुं (पुरोहित) कया बिज्याइगु अद्य “ओँ अद्य श्रीमतश्री शाक्यसिंह तथागतस्य …… दानपति यजमान नेपालमण्डले ….. महानगरे ….. बिहारे÷स्थान टोल वस्थित ….. यजमान प्रभति सकल परिवारणां रक्षा उद्धार कामनार्थ…” धकाः अद्य काइ ।

उकिं नेपालमण्डल धयागु गुलि पुलां धयागु अथें हे सिइ दु । थ्व ‘अद्य’ येँ, यल व ख्वपय् जक मखसें स्वनिगः पिनेया बस्ती धुलिखेल, बनेपा, नुवाकोट, बत्तार, पलाञ्चोक, मनकामना, नाला, तानसेन, पाल्पा आदि गन गन बज्राचार्यपिंसं द्यः पुज्याः वनेमा वा गन गन नेवाः बस्तीत दु, अन अन फुक्क बस्तीयात नेपालमण्डल धकाः धयातःगु दु । उकिं झीगु प्रदेशया पहिचान धयागु हे नेपालमण्डल खः । तर झीसं थ्व प्रदेशया नां छाय् नेपालमण्डल तयेमाःगु धयागु बारे नेतातय्त ध्वाथुइके मफयाच्वन ।

देशय् संघीयता वये धुंकूसां आःतक नं पञ्चायत व्यवस्था हे नवयाच्वन तिनि । छाय्धाःसा नेपाःया चौध अञ्चल याःगु थासय् सात प्रदेश जुइ धुंकल । तर त्याना वःपिं सांसदतय् ध्यान व हे गण्डकी, कर्णाली, सगरमाथा, बागमति आदिइ जक न्ह्यपुइ दुहां वना च्वन तिनि । थुकिया उदाहरण ४ नं. प्रदेशयात गण्डकी प्रदेश, ६ नं. प्रदेशयात कर्णाली प्रदेश व ७ नं. प्रदेशयात सुदूरपश्चिम प्रदेश धकाः नामांकन याःगु खः । आः वयाः ३ नं. प्रदेशयात नं बागमति प्रदेश तयेकेगु कुतः यानाच्वन । पुलां घाःयात छाय् कुत्तुकुलाच्वंगु ? थज्याःगु हे कारणं यानाः नं पुलांम्ह जुजु व वया आसेपासे पञ्चतय्सं ल्हाः ल्ह्वना च्वंगु खः ।

२०६२÷६३ या जनआन्दोलन छाय् याये माःगु ? छम्ह जुजु लिकयाः मेम्ह जुजु जन्मे यायेत जक खःला ? माओवादीं १० वर्षे जनयुद्ध छाय् याये माल ? जनतायात जातीय, भाषिक, लैगिंक उत्पीडन पाखें मुक्ति यायेत मखुला ? थःथःगु थासय् थःथःगु अधिकार सुनिश्चित यायेत मखुला ? ग्व जनताया अधिकार सुनिश्चित जूगु, ग्व जनतायात मुक्ति जूगु ? गबले तक जनतायात थःगु जातीय अधिकार, भाषिक अधिकार प्राप्त जुइमखु, अबले तक थ्व आन्दोलनया छुं सार्थकता दइ मखु । हानं हानं थथे हे तःतःधंगु आन्दोलन जुया हे तुं वनाच्वनी ।

थः सत्ताय् मथ्यंतले सिंहदरवार गां–गामय् थ्यनी धकाः जनतायात आश्वासन बिइगु, तर सिंहदरवार धाःसा आःतकः नं ब्रम्हुतय्गु कब्जाय् लानाच्वन तिनि । थ्वः नेपाःया जनताया अपमान मखुला ? गुबले नेपाःया उत्पीडित जनजाति सिंहदरवारय् थ्यनी ? संघीय गणतन्त्र वये धुंकाः नं व हे पञ्चायती व्यवस्थाया किचः ल्यनाच्वंगु दनि । थ्व नेपाली जनतां थुइके म्वाः ला ? झी गुबले न्ह्यलं चायेकेगु ? अझ ग्यानापुगु खँ ला नेपाःया जनजातितय्त अन्याय जुल धकाः थूपिं जनजातितय्सं हे मथू पहः यानाः बुझ पचे याना च्वंगु दु ।

३ नं. प्रदेशया नां छु तयेगु धइगु सवालय नं थीथी पार्टी दुने नं थीथी मत पिहां वयाच्वंगु दु । थ्व प्रदेशय् नेवाः व तामाङ जातिया बाहुल्यता दुगु जुयाः नेवा–ताम्सालिङ प्रदेश तयेमाः धकाः लबिङ नं जुया च्वंगु दु । तर सत्ताधारीतय्त जातीय नां काल कि बुरांपतिं निसें तं पिहां वइगु जूगुलिं नेवाः–ताम्सालिङ प्रदेश तयेगु धयागु सम्भावना एकदम कम जक दु । उकी माथि नेवाः–तामाङ सांसदय्गु ल्याः संसदय् तसकं म्हो जक । नेवाः देय दबू नं ३ नं. प्रदेशय् नेवाः व तामाङया बाहुल्यता अप्वः दुगुलिं निगुलिं जाति मिले जुयाः नेवाः–ताम्सालिङ प्रदेश हे तयेमाः धकाः अभियान ज्वनाः न्ह्याः वनाच्वंगु दु । थुकिया लागि जिल्ला जिल्लाय् नेवाः–ताम्सालिङ समन्वय समिति गठन यायेगु ज्या नं न्ह्याकूगु दु । नांया विषययात कयाः नेवाः खलः पुचःतय् दथुइ हे विवाद नं पिहां वःगु खनेदु । थज्याःगु विवादं यानाः झन सत्तापक्षय् च्वंपिंत अःपुया च्वन । गुबले तकः नेपाःया जातजातितय्त मुक्ति जुइमखु अबले तक थ्व ल्वापु जुयां तुं च्वनी । उकिं सत्ताय् च्वंपिंसं आः हे बिचाः यानाः प्रदेशया नामांकन याःसा बांलाः जुइ ।