नेवाः आन्दोलन व नेतृत्वया सवाल

२०२२ सालया आन्दोलनया ल्याखं जक धायेगु खःसां नेपालभाषा आन्दोलनं बागू शताब्दी पुलेधुंकल । वयांन्ह्यः निष्ठानन्द वज्राचार्यं नेपालभाषां ललितविस्तर सफू ध्वानाः पिथना बिज्याःगु (ने.सं. १०३४) ईयात कायेगु खःसा भाषाया अभियान छगू शताब्दी पुलेधुंकल । तर नेपालभाषाया आन्दोलनं उपलब्धिमूलक मजू ।

भाय् ल्हाइपिं झं झं हे म्हो जुयावनाच्वंगु दु । थ्व न्ह्यसः भाषा आन्दोलनया न्ह्यलुवा मल्ल के. सुन्दरं थौंकन्हय् न्ह्यथनादीगु याः । धात्थें ला मल्ल के. सुन्दर स्वयंहे बासः दँनिसें मल्याक्क मद्दीक सनाच्वनादीम्ह खः । उलि मछि संगु, उलिमछि लिमलाः फमलाः ब्वाँय् ब्वाँय् जूगुया उपलब्धि छु ?

छम्ह साहित्यकार जुयाः, छम्ह उपन्यासकार जुयाः, छम्ह पत्रकार जुयाः वय्कलं भाषासाहित्यय् तँसा तनादीगु दु, पत्रकार जुयाः इनाप वाःपौ नं पिथनादिल । वय्कःया बारे छम्ह साहित्यकारयात वर्णन याकल धाःसा वर्णन यायेगु खँ आपालं दइ । तर वय्कलं छुकिया नितिं च्वयादीगु खः, अले सनाझायाच्वनादीगु खः, व गन दु?

वय्कःया सफू ब्वनीपिं ब्वनामिपिं नसला उपन्यास निसें शंखधर उपन्यास तक थ्यंबलय् उप्वल कि म्हो जुल? गुगुं इलय् नेवाः भाय्या सफू ब्वनीपिं सर्वसाधारण नेवाःत नं दुगु खः, गुम्ह भाषाह्यःमि, साहित्यह्यःमि जुयाच्वनेम्वाः । तर आः अथे मजुइधुंकल । छेँय्छेँय् मांभाय् ल्हाइपिं ला आः वइगु पुस्ताय् तनाहे वनीला धइथें ज्वःगु खतरा खनेदया च्वंगु दु ।

सिद्धिदासं न्ह्याक्वहे यानावंगु जूसां, चित्तधरं न्ह्याक्वहे यानावंगु जूसां, प्रेम बहादुर कंसकारं न्ह्याक्वहे यानाथकूगु जूसां वय्कःपिन्त म्हस्यूपिं नेवाःत हे मन्त धाःसा छु उपादेयता जुल? थ्व न्ह्यसः आः पिदनेधुंकूगु दु । अथे जूगुलिं भाजु मल्ल के. सुन्दरया न्ह्यसः व चिउताः जायज जू ।

खतुं आः भाषाया आन्दोलन सिकं सडकपीडित, आदिभूमिइ थःगु अधिकार, सम्पदा व संस्कृतिया संरक्षण, समावेशिताया ग्यारेन्टी आदि थीथी मुद्दाय् आधारित आन्दोलन आः न्ह्यानाच्वंगु दु । थुकी नेवाः युवा पुस्ता सक्रिय जुयाः सनाजूगु नं दु । संविधान वयेसिकं न्ह्यः नेवाः स्वायत्त राज्यया निम्तिं जूगु आन्दोलनया बुलुमि नं नेवाःतय्गु नुगलय् गुनुगुनु न्वयाच्वंगु हे दनि ।

नेवाः नेतृत्व धइगु विशुद्ध नेवाः नेतृत्व जुइमाल । थारु कल्याणकारी समाज धाल धायेवं सरकार नाप ल्वायेमाःसा फु, वार्ता यायेमाःसां दु धाःथें उलि हैसियत नं दयेमाल । उलि जक ग्यंगु जूसां सांगठनिक शक्ति दयेमाल । उकिया नेतृत्वयात बहुसंख्यक नेवाः समुदायं स्वीकार यायेगु जुइमाल ।

अथे जूगुलिं नेवाःतसें आन्दोलन दीगु मदुनि । गन दमन जुइ, अन प्रतिकार जुइ । थ्व स्वाभाविक खः । थुथाय् लाक्क झी झसंग वनेमाः छाय्कि झीसं गुकियात आन्दोलन धयाच्वना, व वास्तवय् दमनया प्रतिकार वा प्रतिरोध जक मखुला? आन्दोलन दुने नं प्रतिरोध व प्रतिकार ला जुइ ।

नेपालभाषां च्वकेहे मबिउगु इलय् भासं च्वया क्यनेगु नं प्रतिकार खः धाःसा गुथि विधेयकयात खारेज यायेमाः धकाः दनावःगुृ सः नं प्रतिकारया सःहे धायेमाः । थौंतकया कर्तुत याइपिं कर्ता ला मेपिं अले उकिया प्रतिक्रियाय् याकेमबीपिं झीपिं । अन्याय याइपिं मेपिं अले अन्यायविरुद्ध सः थ्वयेकीपिं झीपिं ।

मातृभाषा ल्हायेगु ल्हाकेबीगु सवालय् नं थथेहे जूगु दु । छगू जक भाय् छ्यलाः झीगु भाय् न्हंकेत स्वःगुया प्रतिकार जक झीसं याना ।
झीसं झीथाय्या .हे राजनीतिक आन्दोलनयात स्वयेगु खःसा उकिया निश्चित लक्ष्य व उद्देश्य खनेदु । राणा शासन न्हंकाः प्रजातन्त्र हयेगु । पञ्चायत क्वःथलाः बहुदलीय व्यवस्था हयेगु ।

गणतन्त्र हयेगु । इमित हायेकः वःगुलिं इपिं ल्वाःवंपिं मखु । झीपिं धाःसा हायेकः वःगुलिं ल्वाः वनापिं जुल । निगूगु खँ, इमिगु नेतृत्व व कर्ता इपिंहे खः, मेपिं मित्रशक्ति व शत्रु शक्ति खः । झीपिं विद्रोही शक्तिं यानाबी धकाः विद्रोही शक्तियात माने यानाः इमिगु नेतृत्व वयेकेत सनीपिं इमि ग्वाहालिमि जक खः ।

स्वंगूगु खँ, झीके वस्तुगत विश्लेषण व स्थायी संगठन मदु, भावनात्मक रूपं आपाः परिचालित जुया । प्यंगूगु झीके आन्दोलनया वस्तुगत व सैद्धान्तिक पक्ष, शक्ति सन्तुलनया विश्लेषण आदि नं मदु । कार्ल माक्र्स, लेनिन जक मखु, माओत्सेतुङ्ग तकया च्वसु स्वत धाःसां उगु इलय् अन सत्ता पक्ष व क्रान्तिकारी पक्ष निथी जक जुयाः क्रान्तिकारी पक्ष एक छत्र विचार व एक छत्र नेतृत्वय् लानाः न्ह्यानाच्वंगु खनेमदु ।

बरु क्रान्ति पक्ष दुनेहे दक्कय् तच्वःगु विचारधारात्मक संघर्ष व नेतृत्वया होड जूगु खनेदइ । क्रान्तिकारी पक्षय् दुने वःगु थीथी कथंया विचार व क्रियालिसेया सघर्षय् हे उत्कृष्ट क्रान्तिकारीत पिहाँ वःगु झीसं खनेदयेके फइ । अथे जूगुलिं झीदुने थीथी विचार व प्रवृत्ति खनेदत धायेवं तुं छगुलिं मेगुयात निषेध व नकार यानाः न्ह्याः वनेगु पाय्छि जुइमखु, बरु विचारधारात्मक संघर्ष यायेगुहे पाय्छि जुइ ।

तर पद्मरत्नया नेतृत्व पिहाँ वइगु जुल धकाः ग्यानाः जनजाति महासंघं नेपाल बन्द यायेगु थुज्वःगु ज्या नं पाय्छि मखु । मूलभूत सवाल जनजातिया हित वा आन्दोलनया मूल कजया सवालय् न्ह्याःवनेगुलीहे प्रतिस्पर्धा जुइमाः । न्ह्यागु नं आन्दोलनय् उग्रवादी व सुधारात्मक प्रवृत्ति दयाहे च्वनी ।

गुलिं उग्रवादीतसें विपक्षीया शक्तियात कमजोर आँकलन याइ धाःसा सुधारवादी प्रवृत्ति सम्झौता परस्त जुइ, गुलिं अवस्थाय् विसर्जनवादी नं जुइ । नेवाः आन्दोलनय् थुकथंया राजनीतिक खँग्वःया आपाः छ्यलाबुला पचे मजुइफु, तर थीथी प्रवृत्तियात थुकथंहे राजनीतिक रूपय् थुइकेगु व व्याख्या यानाः न्ह्याः वनेमफुगु नं नेवाः आन्दोलनया कमजोरीहे खः दक्कय् न्हापां ला झीपिं नेवाःतहे खः, अले तिनि थीथी दलयापिं खः धकाः धयाजुया ।

तर धात्थें ला झीपिं व्यावहारिक रूपं थ्व साकार जुयाच्वंगु मदु । थुकिं नं वस्तुगत सिकं भावानात्मक पहः झीसं क्यनाच्वना । न्ह्याग्गु न्ह्याथाय् दुसां न्ह्याग्गुहे ख्वापालं पुनातःगु जूसां नेवाः हकहित विरुद्ध सुयां नापं सम्झौता मयायेगु । न्ह्याथाय् च्वंसां नेवाःतय्गु हक हितया निम्तिं ज्या यायेगु, मफुत धाःसा बरु सुम्क च्वनेगु तर नेवाः हितय् घाः लाइकथं छुं मयायेगु धइगु कथंया सूत्र व्यावहारिक, वस्तुगत व राजनीतिक पहःया जुइ ।

मूलभूत खँ ला नेवाःत राजनीतिक रूपंहे प्रशिक्षित जुइमाः । आन्दोलन व अभियान धइगु राजनीतिहे खः । दक्कय् न्हापां ला नेवाः नेतृत्व धइगु विशुद्ध नेवाः नेतृत्व जुइमाल ।

थारु कल्याणकारी समाज धाल धायेवं सरकार नाप ल्वायेमाःसा फु, वार्ता यायेमाःसां दु धाःथें उलि हैसियत नं दयेमाल । उलि जक ग्यंगु जूसां सांगठनिक शक्ति दयेमाल । उकिया नेतृत्वयात बहुसंख्यक नेवाः समुदायं स्वीकार यायेगु जुइमाल । अले तिनि झी न्ह्यायेफइ । ल्यं दुगु खँ बुलुहुँ सहलहया विषय जुइ, जुयां तुं वनेमाः ।

विजयकृष्ण श्रेष्ठ

च्वमिया मेमेगु

• कम्युनिस्टतय्गु एकता व विभाजन न्हूगु खँ मखु
• नेपाः पार्टी व नेवाः राजनीति
• कम्युनिस्ट आन्दोलनया नं समीक्षा जुइमाल
• कानूनया कि अदालतया राज ?
• संविधान दयेकूगु ईया प्रतिगमन भिंकेगु गुबले ?