ने. सं. ११४४ कौलाथ्व पञ्चमी -

छु जुयाच्वन अफगानिस्तानय् ?

अफगानिस्तान थौंकन्हय् तःधंगु युद्धया ध्वपँय् दुना वनाच्वंगु दु । तालिवानतय्सं धमाधम अफगानिस्तानया प्रान्तीय राजधानीत थःपिनि कब्जाय् कया वनाच्वंगु दुसा सरकारी सेना निरीह जुया वनाच्वंगु दु । शुक्रवाः तकया दुने तालिबानतय्सं अफगानिस्तानया ३५ गू प्रान्त मध्ये झिंछगू थःपिनिगु कब्जाय् कायेधुंकूगु दु । आः गुगु रफ्तारं तालिबानत न्ह्याः वनाच्वंगु थ्व स्वयेबलय् निवाः स्ववाः दुने हे तालिबानतय्सं संघीय राजधानी काबुल हे कब्जा काइगु अवस्था थ्यनाच्वंगु दु ।

तालिबानत छाय् बल्लाना वयाच्वन
तालिबानत थुकथं न्ह्याः वयेफुगु मू कारण धयागु अमेरिकी नेतृत्वया सेना लिहां वनेगु सुरु याःगुलिं खः । अमेरिकां थ्व हे अगस्टया अन्त तकया दुने थःपिनि पूवंक सेना अफगानिस्तानं लित यंकेगु धयातःगु दुसा धमाधम लित यंकेगु ज्या नं यानाच्वंगु दु । आःतक ९० प्रतिशत धयाथें अमेरिकी सेना अफगानिस्तानं लिहां वनेधुंकूगु दु ।

अन्तर्राष्ट्रिय सेनाया नेतृत्व यानाः नीदँ न्ह्यवंनिसें अफगानिस्तानय् तालिबानत लिसे ल्वाना च्वंपिं अमेरिकी सेना लिहां वनेगु सुरु यायेवं तालिबानं थःपिनिगु आक्रमण तच्वयेका हःगु खः । अमेरिकी नेतृत्वया गठबन्धन सेनाया साथ मदयेवं अफगानिस्तानया सरकारी सेना कमजोर जूवंगु दु । अफगानिस्तानया प्रमुख राजमार्गय् सरकारी सेनाया ल्हातं त्वःफिना वनाच्वंगु दु । थुकिं यानाः नं तालिबानतय्त रणनीतिक रुपं बल्लाका बिउगु दु ।

मेखे कान्दाहार थेंज्याःगु रणनीतिक शहर कब्जा यायेगु निंतिं पाकिस्तानं तालिबानयात ग्वाहालि याःगु द्वपं अफगान सरकारं बियाच्वंगु दु । अथेहे प्रान्तीय गभर्नरतय्सं तालिबान लिसे ल्वाः हे मल्वासे आत्मसमर्पण यानाच्वंगु दु । गुकिं यानाः तालिबान झन् झन् बल्लानाच्वंगु दुसा तालिबान लडाकुत धमाधम प्रमुख शहरत कब्जा यानाः न्ह्याः वनाच्वंगु दु ।

कान्धार सहर ला तालिबानतय्सं ल्वाः हे मल्वासे नियन्त्रणय् काःगु धाइ । थनया वरिष्ठ कबायली नेता व स्थानीय प्रभावशाली नेतातय्सं सरकारी सेनायात आममाफी बीगु शर्तय् तालिबानय् थःपिनि क्षेत्र लःल्हानाबिउगु खः । थनया गभर्नर रोहुल्लाह खानजादं स्थानीय नेतातय्सं हे सैनिकतय्त मल्वायेत इनाप याःगु खँ धयादीगु दु ।

सरकारी सेना बमलागु छगू कारण धयागु अफगानिस्तानय् थीथी प्रान्तय् शासन न्ह्याकाच्वंपिनि दथुइ हे थःथवय् स्वापू बांमलाःगुलिं नं खः । थीथी प्रान्तय् सत्ताय् दुपिं थीथी जातिया कबालिय नेतातय् दथुइ मेलमिलाप मदु, गुकिं यानाः तालिबान विरुद्ध उपिं एकजुट जुइफयाच्वंगु मदु ।

तालिबानत मुक्कं १ लाख ५० हजार लडाकु दु धाइ, मेखे अमेरिकां प्रशिक्षण बियातःपिं सरकारी सेना २ लाख ९० हजार दु । अथे खःसां तालिबान लडाकुतय्सं सरकारी सेनायात चातुवानाच्वंगु कारण प्रहरी व सेनाय् दुगु तःधंगु भ्रष्टाचार नं खः ।

अफगानिस्तानया राष्ट्रिय सुरक्षा निर्देशनलायया पुलांम्ह प्रमुह रहमतुल्ला नबीलं फेसबुकय् छगू पोस्ट यानाः धाःगु दु, सरकारं द्वःछिम्ह मिलिसियाया निंतिं खर्च जूगु धाःसां अन निसःम्ह जक दइ, मेगु ध्यबा दक्व दुरुपयोग जुइ ।

सरकारया थज्याःगु हे अक्षमतायात तालिबानतय्सं तसकं प्रचार नं यानाच्वंगु दु । गुकिं यानाः आम जनताया सरकारी प्रति विश्वास म्हो जुयावन, अले उमिसं तालिबानतय्त हे साथ बियाच्वन । थज्याः थज्याःगु कारणं नं तालिबानतय्सं छवाःया हे दुने झिंछगू प्रान्तीय राजधानी कब्जा यायेत ताःलाःगु दु ।

अमेरिकां छु धाल
अफगानिस्तानय् शान्ति कायम यायेगु निंतिं अमेरिका व तालिबानतय् दथुइ कतारया दोहाय् जुयाच्वंगु वार्ताया झ्वलय् अमेरिकी सेना लित यंकेगु सहमति जूगु खः । थ्व सहमति कथं अमेरिकी सेना लितयंकेगु सुरु जुइवं तालिबानतय्सं अफगानिस्तानय् आक्रमण तच्वयेका हलसा थीथी थाय् धमाधम थःपिनि कब्जाय् कयाहल । थ्व ल्वापुं यानाः अफगानी जनतां तच्वःगु सास्ती नयेमालाच्वंगु दु । कट्टरपन्थी तालिबान दुहां वयेवं थीथी प्रान्तया जनता बिसिउँ वनाः मेथाय् शरण काः वनेमालाच्वंगु दुसा कब्जा काःगु थासय् तालिबानतय्सं थःपिनिगु कट्टर धार्मिक नियम लागू याना हयेधुंकूगु दु ।

अमेरिकी सेना लिहां वनेगु सुरु जुइवं हे तालिबानतय् आक्रमण तच्वया वयेवं अमेरिकाया निर्णयया विश्वन्यंकं हे तःधंगु आलोचना जुयाच्वंगु दु । अमेरिकां अफगानिस्तानयात दथुइ त्वःताथकल धकाः सकसिनं कुंखिनाच्वंगु दु । अथेसां अमेरिकां थःपिनि सेना लित यंकेगु निर्णय धाःसा लित मकायेगु खँ धाःगु दु । अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनं अमेरिकां थःपिनिगु निर्णय कथं अगस्त ३१ तकया दुने अफगानिस्तानय् दुपिं फुक्क अमेरिकी सेना लित यंकेगु जुइ धाःगु दु । बाइडेनं धाःगु दु, ‘अमेरिकां थःगु निर्णय हिली मखु, तर अफगानिस्तानय् शान्ति कायम यायेगु निंतिं माःगु ग्वाहालि याइ व यानाच्वनागु नं दु । आः तालिबानयात पनेगु खःसा अफगानिस्तान थःपिंसं हे कुतः यायेमाः, थःपिं हे ल्वायेमाः । उकिं निंतिं सकलें छप्पँ जुइमाः । अमेरिकां अफगान सेनायात बिया वयाच्वंगु तलब खर्च, नयेत्वनेगु खर्च फुक्कं बिया हे च्वनी ।’

टर्कि व तालिबान आमने सामने
अमेरिकी सेना लिहां वनीगु जुइवं टर्कि अफगानिस्तानयात मेगु देय्लिसे स्वाइगु राजधानी काबुलया अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलयात थःपिंसं रक्षा यायेगु धाःगु दु । अमेरिकी सेना लिहां वनीगु जुइवं हे टर्किं काबुलया विमानस्थलया रक्षा थःपिंसं यायेगु प्रस्ताव तःगु खः ।

टर्किया रक्षामन्त्री हुलुसी अकरं पाकिस्तान स्थित थःपिनि दूतावासय् जूगु छगू ज्याझ्वलय् न्ववायेगु झ्वलय् काबुल विमानस्थल टर्किं स्वयेगु कथं खँल्हाबल्हा न्ह्यानाच्वंगु दु धयादीगु खः । वय्कलं काबुलया विमानस्थल खुल्ला जुइमाः धासें यदि थ्व विमानस्थल नं बन्द जुल धाःसा अफगानिस्तानय् छुं नं कुटनीतिक अभियान नं न्ह्याकेफइमखु धाःगु दु ।

टर्किया थ्व प्रस्तावयात कयाः धाःसा तालिबानत तम्वयाच्वंगु दु । तालिबानं अफगानी भूमिइ टर्किस सेना क्वमकायेत धम्की बीधुंकूगु दु । तालिबानया छम्ह प्रवक्तां अमेरिकी ब्लुम्बर्ग न्यूजलिसे खँ ल्हासें टर्किस सेना दुहां वयेगु थःपिनिगु सम्प्रभुता, क्षेत्रीय अखण्डता व राष्ट्रिय हितया अःखः खः धासें यदि वल धाःसा उकिं गम्भीर परिणाम फयेमाली धाःगुदु ।

अफगान सरकारं धाःसा टर्किस सेनायात थःपिंसं लसकुस यायेगु धाःगु दु । अफगान सरकारं धाःगु दु, ‘खय्त ला विमानस्थलया रक्षा यायेगु ज्या अफगान सेनाया खः, अथे खःसां सुनां जिमित ग्वाहालि याये धाल धाःसा उकियात जिमिसं लसकुस हे यायेगु जुइ ।’

टर्कियात विमानस्थल छाय् माःगु ?

अफगानिस्तानया राष्ट्रिपति भवन लिसें अप्वःथें दूतावासया लिक्क लाःगु काबुल विमानस्थल रणनीतिक रुपं तसकं हे महत्वपूर्ण खः । थ्व एयरपोर्ट हे अफगानिस्तानयात विश्वलिसे स्वानातःगु दु । अफगानिस्तानय् जुयाच्वंगु युद्धया झ्वलय् अन मानवीय ग्वाहालि छ्वयेगु छपु जक लँ धयागु नं थ्व हे विमानस्थल खः । यदि थ्व विमानस्थलय् नं तालिबान लडाकुतय् कब्जा जुल धाःसा छगू कथं अफगानिस्तानया विश्वलिसेया स्वापू नं त्वाःदः वनी ।

टर्किया निंतिं अफगान शरणार्थी थःपिंथाय् वयेके मबिइगु निंतिं नं थ्व विमानस्थल महत्वपूर्ण जू । यदि विमानस्थल चालाच्वन धाःसा मानवीय ग्वाहालि यंकाच्वने फइ, अथे जुल धाःसा यक्व मनूत बिसिउँ वयेमालीगु अवस्था जुइमखु । गुकिं यानाः टर्किइ शरणार्थी समस्या तच्वइमखु । शरणार्थी समस्यापाखें बचे जुइगु निंतिं नं टर्किं थ्व विमानस्थल संचालन जुयाच्वनेमाः धया वयाच्वंगु खः ।

संयुक्त राष्ट्र संघया कथं थ्व इलय् अफगानया बछि जनसंख्या अर्थात १ करोड ८० लाख मनूतय्त ग्वाहालिया आवश्यक दु । न्यादँ स्वयां क्वय्यापिं मस्त कुपोषित जुयाच्वंगु दु । यदि थज्याःगु हे अवस्था जुयाच्वन धाःसा अफगानिस्तानं यक्व मनूत शरणार्थीया रुपय् टर्किइ दुहां वनेगु कुतः यायेफु । अफगानी जनतायात थःपिनिगु हे देशय् तयातयेगु खःसा अन निरन्तर मानवीय सहायता छ्वया हे च्वनेमाली । अथे ग्वाहालि छ्वयेगु लँपु धयागु थ्व विमानस्थल हे खः । उकिं टर्कि थ्व विमानस्थल तालिबानतय् कब्जाय् मवनेमा धयागु चाहे जुयाच्वंगु दु ।

सरकार छु यानाच्वन ?

तालिबानतय् नियन्त्रणतच्वया वयेवं राष्ट्रपति अशरफ गनीया सरकार तालिबानतय्त ह्ययेकेगु कुतलय् दु । थ्व झ्वलय् दोहाय् गनी सरकारया प्रतिनिधिं तालिबानतय्त सरकारय् सहभागी जुइत प्रस्ताव तःगु खबर पिहां वःगु दु । तालिबान लडाकुतलिसे ल्वानाच्वंपिं अफगानी सेना थीथी थासं बिसिउँ वनेमाःगु अवस्था वयेवं तालिबानयात ह्ययेकेगु कुतलय् गनी सरकारं थ्व प्रस्ताव तःगु खः । दोहाय् सरकारी प्रतिनिधिं तालिबानयात सरकारय् दुहां वयेत इनाप यासें गठबन्धन सरकार न्ह्याकेगु प्रस्ताव तःगु खँ पिहां वःगु खः । तर थुकिया स्वतन्त्र पुष्टि धाःसा जूगु मदुनि ।