गुथि, आरक्षण आन्दोलन व आःया लँपु

नेवाःतय्गु संस्कृति समाप्त याइन, नेवाःतय्गु जात्रा पर्व मदइन, नेवाः सभ्यतायात अस्वीकार यात, नेवाःतय्त न्हापांनिसें दमन याना वयाच्वन उकिं आःया अवस्थाय् सुंक च्वनां मजिल धकाः गुथि विधेयक विरुद्ध लखौं नेवाःत सतकय् कुहां वल । आन्दोलनं छगू कथं उपलब्धी हासिल यात ।

दुई तिहाइ बहुमतया नेतृत्वया सरकारं तकं गुथि विधेयकयात लित कायेत बाध्य जुल । थम्हं हे यंकूगु विधेयकयात न्हासं चुयाः लित कायेगु ज्या यात । थ्व धइगु ओली नेतृत्वया वर्तमान सरकारयात नितिं तःधंगु धक्का जुया बिल । थौं गुथि विधेयक लित काःगु जूसां नं समस्या पूर्ण रुपं समाधान जूगु मदुनि ।

नेवाःतय्सं गुथियात स्वायत्तता बीमाः धकाः माग तयाच्वंगु दु । नेवाःतय्गु दथुइ थौंया इलय् गुथि म्हिगः नं स्वायत्तता खः थौं नं खः कन्हय् नं जुइमाः धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । थःगु नियम कानून थम्हं दयेकेगु ज्या गुथिं यानाच्वंगु दु उकियात निरन्तरता बीमाः धयाच्वंगु दु । गुथि विधेकयात कयाः आः गुकथं वनेगु धइगु बारे थीथी तहलय् सहलह जुयाच्वंगु दु अले थःथःगु कथं कुतः यानाच्वंगु नं अवस्था मदुगु धाःसा मखु ।

थौं नं गुथि विधेयक बारे आः छु जुइगु खः ? छु जुयाच्वन ? छु यायेमाः धइगु बारे सकसिगुं चिउताःया विषय जुयाच्वंगु दु । उकिं नेवाः समाज दुने गुथिया बारे थौं नं सहलह जुयाच्वंगु दु अले चिउताःया विषय जुयाच्वंगु दु । गुथि विधेयकयात कयाः आन्दोलन जुयाच्वंगु हे इलय् नेपाःया आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलित, मुस्मां, अपाङ्ता जूपिं, लिउने लानाच्वंगु लागाया मनूत नापं मिसापिं जानाः आरक्षण बचाऔं आन्दोलन याना वयाच्वंगु खः ।

लोकसेवा आयोगपाखें संविधान व कानूनया अःखः कर्मचारी भर्ना आह्वान याःगुलिं उकिया विरुद्ध नेपाःया करिब ७० प्रतिशतं मल्याक जनसंख्या दुगु समुदाय आन्दोलनय् कुहां वयाच्वंगु खः । नेवाःतय्सं गुथि विधेयक विरुद्ध आन्दोलन यानाच्वन अले आदिवासी जनजाति नापं मेमेपिंसं धाःसा आरक्षणया माग यानाः आन्दोलन याना वयाच्वंगु खः ।

नेवाः समुदाय दुने गुथि विधेयकया सवालंनिसें आरक्षणया सवाल तकं सकसिगुं चिउताःया विषय जुयाच्वंगु दु । नेवाःतय्सं थुइकेगु चाहना यनाच्वंगु दु ।

लोकसेवा आयोगं जेष्ठ १५ गतेया मिति तयाः ९१६१ म्ह कर्मचारी भर्नाया नितिं विज्ञापन पिकाःगु खः । अथे विज्ञापन पिकाय न्ह्यः नेपाःया संविधानया धार ३८ य् मिसापिनिगु हक, धारा ४० स दलितया हक, धारा ४२ स सामाजिक न्यायया हक, धारा २८५ स सरकारी सेवाया गठन लगायतया हकया व्यवस्था यानातःगु यात तप्यंक हे हाथ्या बियाः पुलांगु हे कथं सामन्तवादी सोच, चिन्तन कथं अथे विज्ञापन आह्वान यात धकाः उत्पीडित समुदायपाखें आन्दोलन याःगु खः ।

व्यवस्थापिका संसद अन्तर्गतया चीधंगु संसदया रुपय् नालातःगु राज्य व्यवस्था तथा सुसारन समितिं सम्बन्धित मन्त्रीयात उपस्थित याकाः विज्ञापन स्थगन यायेत निर्देशन बिउगुयात तकं बेवास्ता याना विज्ञापनयात तकं निरन्तरता बियाः जाँच कायेगु ज्या तकं यात । निजामति सोवा ऐन २०४९ या परिच्छेद ३ सं निजामति सेवाया पदपूर्तिया उपदफा ७ सं समावेशीया निंतिं ४५ प्रतिशत आरक्षणया व्यवस्था यानातःगु दु ।

४५ प्रतिशतयात शत प्रतिशत नाला मिसापिंत ३३ प्रतिशत, दलितयात ९ प्रतिशत, आदिवासी जनजातियात २७ प्रतिशत, मधेसीयात २२ प्रतिशत, अपाङ्ता जूपिन्त ५ प्रतिशत व लिउने लानाच्वंगु क्षेत्रया मनूतय्त ४ प्रतिशतय् ब्वथलातःगु दु । लोकसेवा आयोगं ९१६१ म्ह कर्मचारी भर्नाया नितिं आः पिकाःगु विज्ञापनया आधारय् धायेगु खः मिसापिन्त दयेमाःगु १३५० सिट खःसा आः १६४२ सिट दु । २८२ अप्वः तया बिउगु दु ।

अथे हे आदिवासी जनजातिया निंतिं दयेमाःगु १११३ सिट खःसा आः दयेमाःगु सिट ५०८ खः अले मगाःगु सिट धइगु ६०५ खः । मधेसीया निंतिं दयेमाःगु सिट ९०७ खःसा आः ७६ जक दु अले मागाःगु सिट धइगु ४३१ खः । उगु हे कथं दलितया निंतिं दयेमाःगु सिट ३७१ खःसा आः ३० जक दु अले मगाःगु सिट धइगु ३४१ खः ।

अपांगतय्गु निंतिं दयेमाःगु सिट २०६ खःसा आः ४ सिट दु अले मगाःगु सिट धइगु २०२ खः । अथे हे लिउने लानाच्वंगु क्षेत्रया मनूतय्तगु निंतिं दयेमाःगु सिट १६५ खःसा आः बिउगु दु २ सिट अले मगाःगु धइगु १६३ सिट खः । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा मिसापिनिगु सिट माःगु सिबें नं अप्वः तया बिउगु दु ।

मिसापिं धायेबलय् उकी दुने आदिवासी जनजाति, दलित, मधेसी धकाः ब्यागलं ब्यागलं मदुगुलिं वइगु ला अप्वः यानाः खस आर्यत हे जक जुइ । उकिं नं मिसापिनिगु सिट धाःसा माःगु सिबें नं अप्वः तःगु खयेमाः धकाः तकं धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

संविधान कथं स्थानीय तहया कर्मचारीया नितिं प्रदेश कानून कथं विज्ञापन आह्वान यायेमाःगु खः तर प्रदेशया कानून मदुगुलिं धकाः संघीय कानून कथं यात अले संघीय कानून कथं नं विज्ञापन आह्वान यायेगु तर संविधानयात हाचां गाया वनेगु ज्या गुगु कथं जुल थ्व वास्तवय् नियतवस हे खः धकाः धायेफइगु अवस्था दु ।

स्थानीय तहलय् थौं वनीम्ह कर्मचारी कन्हय् वनाः सचिव जुइगु खः अले कर्मचारी धाइपिं हे स्थायी सरकार खःसा थ्व इलय् संविधानपाखें बियातःगु अधिकारयात हे क्वपालाः गुगु कथं वन थुकिं यानाः सकल आदिवासी जनजाति, मधेसीनिसें उत्पीडित समुदाययात हाकनं लिउने लाकेगु कथंया योजना कथं हे ज्या न्ह्याकूगु खनेदु ।

नेवाः समुदाय दुने गुथि विधेयकया सवालंनिसें आरक्षणया सवाल तकं सकसिगुं चिउताःया विषय जुयाच्वंगु दु । नेवाःतय्सं थुइकेगु चाहना यनाच्वंगु दु । उकिं गुथि विधेयक नापनापं आरक्षणया सवालयात कयाः थुइकेगु अभियान हे न्ह्याकेमाःगु अवस्था दु । गुथि विधेयक अले आरक्षणया सवाल नापनापं थ्व इलय् नेवाःतय्सं संविधानय् हे व्यवस्था जुयाच्वंगु कथं स्वायत्त क्षेत्र घोषणा यायेगु निंतिं पलाः ल्ह्वनेगु बरे नं बहस जुयाच्वंगु दु ।

थौंया इलय् नेवाःतय्त एकता यायेगु अले सकसिनं स्वीकार यायेफइगु कथं स्वनिगःयात नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेगु नितिं अभियान हे न्ह्याकेमाःगु अवस्था दु । गुथि विधेयक नापं आरक्षणया सवालयात कयाः थुइकेगु नापं नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेगु अभियान न्ह्याकेफत धाःसा नेवाःतय्गु भाषा, साहित्य, संस्कृति, सम्पदानिसें नेवाः पहिचान सभ्यतायात तकं ल्यंका तयेफइगु अवस्था वइ ।