सर्वोच्चया फैसला थुइकेत विजय जुलुस

स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत दुःखया इलय् व लसता हनेगु अर्थात सुखया इलय् अप्वः सतकय् कुहां वयेगु यानाच्वंगु खनेदु । राजनीतिक घटनाक्रमंनिसें नेवाःतय्गु थःगु हे मुद्दाया सवालय् तकं अथे दुःख जुइगु इलय् व सुख जुइगु इलय् यक्व मनूत कुहां वयाच्वंगु दसुत दु । राजनीतिक रुपं हिउपाः वइगु इलय्, छुं नं कथंया उत्सवंनिसें जात्रा पर्वया इलय् यक्व नेवाःत वइगु खःसा अथे हे सुं नं तःधंम्ह मनू मन्त धाःसा अर्थात दुःख जुइगु इलय् नं यक्व सतकय् कुहां वयेगु यानाच्वंगु दु ।

राजनीतिक घटना नाप स्वाका स्वल धाःसां नं विजय जुलुसय् अले आन्दोलनया झ्वलय् तःधंगु क्षति जुल धाःसां नेवाःत सतकय् कुहां वयाच्वंगु खनेदु । उकिया अर्थ नेवाःत भावनानाप स्वानाच्वंगु दइ । सामान्य कथं वइगु हिउपाःयात खास हे चिउताः तइ मखु । सामान्य कथं जीवन हनाच्वनी । थःगु ज्या दत्तले ज्या यानाच्वनी । छगू कथं धायेगु खःसा मस्ताराम जुयाच्वनी । गुलि फु उलि सह यानाच्वनी ।

फयां फत्तले म्वाःल म्वाःल हे धायेगु यानाच्वंगु दइ । म्वाःल म्वाःल धाधां जि हे मजिल कि जक हाप्वः दना वये थें वइगु खः नेवाःत । थ्व धइगु नुगः अर्थात भावनात्मक खँ खः । छुं जुल कि याकनं हे नुगः मछिंकीपिं नेवाःत हे खः । अप्वः नुगलं ज्या याइपिं अर्थात भावनां ज्या याइपिं खः नेवाःत । नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं, पहिचानया नितिं संघर्ष यानाच्वंपिं बाहेक अप्वः यानाः नेवाःतय्गु थ्व छगू कथंया स्वभाव हे खः ।

नेवाः अधिकारया निंतिं नेवाःत सतकय् कुहां मवः धाइपिंसं थुगु खँ थुइकेमाःगु अवस्था दु । गैर न्यायिक सतक विस्तारया सवालय् नं थ्व हे खँ खः । सतक विस्तारं यक्व हे नेवाःत पीडित जुयाच्वंगु दु, यक्व हे नेवाःतय्गु छेँ–बुँ सितिकं हे राज्यपक्षं कायेगु ज्या यानाच्वंगु खःसां नं विकासया नारा बियाः अले थःत समस्या वःगु मखु धकाः यक्व हे नेवाःत मौन च्वनाच्वंगु स्पष्ट दु ।

सर्वोच्च अदालतं वास्तवय् आःया अवस्थाय् सार्वजनिक याःगु फैसलाया पूर्णपाठ कथं धायेगु खःसा आन्दोलनरत गैरन्यायिक सतक विस्तार पीडित, मुद्दा दायर याःपिं पीडिततय्सं माग याःगु सिबें नं अप्वः जनताया पक्षय् फैसला यानाः पूर्णपाठय् च्वया बिउगु दु ।

सतक विस्तारया सवालय् सु सु आन्दोलनय् वनाच्वन उमिगु जक जग्गा छेँ तुरुन्त हे वनीगु जुया हे अथे वनाच्वंगु खः धकाः तकं आः तक नं यक्व हे नेवाःतय्सं थुइका वयाच्वंगु दु । वास्तवय् नेपाःया राजधानी येँ नापं स्वनिगः नेवाः आदिवासीतय्गु थातथलो खः, थन जुयाच्वंगु गैर न्यायिक सडक विस्तारया झ्वलय् छगूत्या लख सिबें अप्वः जनताया छेँ थाय्बाय् पूर्ण व आंशिक रुपं थनेत्यंगु दु ।

थीथी थासय् प्रभावित जूपिनिगु अनुमानयात स्वल धाःसा ७० निसें १०० प्रतिशत तक नेवाःतय्गु लाःगु दु । गुलिखे परिवार वेवारिस जूगु दु । सलंसः हे आध्यात्मिक, सांस्कृतिक नापं धार्मिक थाय् अर्थात सम्पदात स्यंकूगु दु । थुकिं यानाः नेवाः पहिचान व सभ्यतायात हे विकासया नामय् अतिक्रमण जूगु खनेदु । अदालतपाखें अन्तरिम आदेश जारी जूगु थासय् नं भ्वं क्यंसां नं बुल्डोजर चले याःगु दु ।

थुज्वःगु अवस्थाय् नं समग्र नेवाःतय्गु सरोकारया विषय जुयाच्वंगु मदुगु खःसा लिपांगु इलय् वयाः धाःसा गैर न्यायिक सतक विस्तार विरुद्ध क्रियाशील जुयाच्वंपिं नेवाःत नाप नापं मेमेपिनिगु कुतः यानाच्वंपिं अभियन्तातपाखें हे राष्ट्रिय स्तरय् नापं अन्तर्राष्ट्रिय स्तरय् तकं थुगु मुद्दा यंकेत सफल जूगु अवस्था खः । नेपाःया इतिहासय् धायेगु खःसा सर्वोच्च अदालतं जनताया पक्षय् फैसला यात अले सरकार हे ल्वापुखिचा जुयाः उगु निर्णययात फातापुइकेगु नितिं पुनरालोकनय् वंगु खःसा उकियात तकं सर्वोच्च अदालतं खारेज याना बिउगु खः ।

थ्व धइगु वास्तवय् सरकार पक्ष पराजित जूगु अले जनता त्याःगु खः । जनता त्याःगु अवस्थाय् नं जनतां थःपिं त्यात धकाः लसता प्वंकेगु अले आवंलि नियम कानून कथं जक वनेमाः धकाः सरकारी पक्षयात स्पष्ट रुपं धाये फयाच्वंगु मदु । उकिया मूल कारण धइगु सर्वोच्च अदालतं याःगु फैसलाया बारे मथुयाः हे खः । अले नियम कानूनयात कयाः थःपिनिगु खँ तये मसयाः वा मफयाः हे खः ।

उकिं सर्वोच्च अदालतया फैसलायात कयाः थुइकेमाःगु आवश्यकता दु । सर्वोच्च अदालतं बिउगु पूर्णपाठय् स्वनिगःवासी ब्यक्तिया जग्गा व छेँया हकय् जक मखु स्वनिगःया सम्पदांनिसें थनया वातावरणया बारे तकं स्पष्ट रुपं न्ववाना तःगु दु । न्हापा न्हापा नं सर्वोच्चया एकल इजलासं पीडित पक्षयात क्षतिपूर्ति व मुआब्जा बियाः जक सतक विस्तार या मधाःगु मखु ।

अबले विशेष यानाः ब्यक्तिया हकय् जक जुयाच्वंगु खःसा आः वयाः सामुहिक रुपं हे तःगु मुद्दा जूगुलिं सामुहिक खँ नापनापं वातावरण व सम्पदा बारे नं न्ववाःगु दु । सर्वोच्च अदालतं बिउगु पूर्णपाठय् सार्वजनिक सतक ऐन २०३१ या दफा ४ पाखें सतक सीमाया निंतिं जग्गा प्राप्त यायेमाःगु व्यवस्था दुगुलिं कानून बमोजिम जग्गा प्राप्त यानाः जक सतक सीमा तोके या धकाः आदेश बिउगु दु ।

आवासया हकपाखें बञ्चित जुइगु खँय् तसकं संवेदनशील कथं नालाः विकल्प मदुगु अवस्थाय् बाहेक आवासया सुरक्षायात प्रतिकुल लिच्वः लाइगु कथं ज्या मयायेत व मयाकेत तकं निर्देशनात्मक आदेश बिउगु दु । आवास क्षेत्रपाखें सतक निर्माण यायेमाःगु अवस्थाय् मस्तय्गु शिक्षाया हकयात तकं आत्मसात यानाः माःगु विकल्पया व्यवस्था यानाः यक्व ई बियाः प्रतिकुल लिच्वः मलाइगु व्यवस्था यायेमाः धाःगु दु ।

अथे हे सहज, सरल, प्रभावकारी व निर्विवाद रुपय् जग्गा प्राप्ति यायेगु माध्यम वार्ता जुयाः विज्ञ पुचःपाखें सरोकारवालालिसे वार्ता यानाः जग्गा कायेगु ज्यायात उच्च प्राथमिकता बीमाःगु, जग्गा प्राप्त याइगु अवस्थाय् फुक्क जग्गा आयोजनाय् लानाः वा यक्व जग्गा लानाः छकूचा हे जग्गा ल्यं मदयाः भूमिहिन जुयाः विस्थापित जुइगु व उगु थासय् निर्माणपाखें अप्वः लाभ व लाभ प्राप्त याइगु वर्गयात विभाजन यानाः विस्थापित जुइपिनिगु पुनर्वास व पुनस्र्थापनाया हकयात तकं सम्बोधन जुइ कथं समन्यायिक आधारय् जग्गा प्राप्ति ऐन २०३४ या दफा १३, १६ व जग्गा प्राप्ति नियमावली २०२६ या व्यवस्था कथं मुआब्जा व क्षतिपूर्ति निर्धारण यायेमाः धयातःगु दु ।

अदालतं सार्वजनिक याःगु पूर्णपाठं वातावरण व पुरातात्विक महत्व दुगु थाय्त संरक्षणयात केन्द्रविन्दुइ तयाः विकासया योजना संचालन व निर्माण यायेमाः धकाः आदेश बिउगु दु । सर्वोच्च अदालतं वास्तवय् आःया अवस्थाय् सार्वजनिक याःगु फैसलाया पूर्णपाठ कथं धायेगु खःसा आन्दोलनरत गैरन्यायिक सतक विस्तार पीडित, मुद्दा दायर याःपिं पीडिततय्सं माग याःगु सिबें नं अप्वः जनताया पक्षय् फैसला यानाः पूर्णपाठय् च्वया बिउगु दु ।

थुगु फैसला धइगु पीडित नेवाःतय्गु नितिं जक मखु समग्र नेवाःतय्गु नितिं हे जूगु बांलाःगु फैसला खः । नेवाःतय्गु सम्पदायात विकासया नामय् समाप्त याये मजिउ धकाः आदेश बिउगु खः । थुकियात समग्र नेवाःतय्सं हे सकारात्मक रुपं कायेमाः । थुज्वःगु फैसलाया विरुद्धय् गुकथं सरकार पुनवरालोकनय् वन व धइगु जनताया पक्षय् याःगु फैसलायात अस्वीकार यायेगु धकाः वंगु खः ।

तर अदालतं गुगु कथं पुनरावलोकनयात तकं खारेज यानाबिल थ्व नेपाःया इतिहासय् छगू उदाहरणीय ज्या जूगु दु । कानुनी रुपं स्वल धाःसा आः सरकार वनेगु थाय् हे मन्त । छगू कथं पराजय हे जूगु खः । थुगु खँयात आः सकल नेवाःत नाप नापं स्वनिगःवासीतय्त थुइके फत धाःसा तःधंगु उपलब्धी जुइ । सामुहिकया ल्याखं अले ब्यक्तिगतया ल्याखं नं ।

नेवाःतय्त थुइकेगु व उमित सतकय् क्वकायेगु माध्यम धइगु हे लसता प्वंकीगु कथंया जुलुस पिकायेगु खः । कि त सुखया इलय् कि त दुःखया इलय् अप्वः मनूत कुहां वइगु अवस्थाय् आः विजय जुलुस पिकायेगु कथंया ज्याझ्वः यात धाःसा अवश्य नं यक्व नेवाःत सतकय् कुहां वइ । नेवाःत सतकय् विजय जुलुसय् कुहां वइगु धइगु हे जनता विजय जूगु खँ थुइकेत खः । लसताया खँ कनेत खः ।

सूचना प्रवाह यायेगु खः । जब नेवाःतय्सं थुगु खँ थुइ अबले अवश्य नं राज्यपक्षं नेवाः नापं नेवाः सभ्यतायात बेक्वः मिखां स्वये फइमखु । गनं गनं कानुनयात हे हाचांगायाः सतक विस्तारया नामय् ख्यानाः बिना मुआब्जा व बिना क्षतिपूर्ति ज्या न्ह्याकेगु कुतः यानाच्वंगु दुसा उज्वःगु थासय् च्वंपिं नेवाःतय्त नं सचेत यायेगु नाप नापं सम्बन्धित पक्षयात खबरदारी यायेगु ज्या नं थ्व हे विजय जुलुसं याइ ।

उकिं थ्व इलय् सर्वोच्च अदालतया फैसलाप्रति ऐक्यबद्धता प्वंकाः विजय जुलुस पिकायेमाःगु आवश्यकता दु । थ्व हे खँयात थुइकाः उपत्यकाब्यापी सडक विस्तार पीडित संघर्ष समितिं बैशाख ७ गते सक्वया थलिइ अले १४ गते केन्द्रीकृत कथं विजय जुलुस पिकायेगु ग्वसाः ग्वःगु दु । थ्व सतकं बांलाःगु ज्या खः । थुकिया नितिं सकल नेवाःतय्सं सरोकार क्यना सहभागिता जुइमाःगु आवश्यता दु ।