समुद्र मन्थनय् दुबिना वंम्ह गोविन्दमान श्रेष्ठ

महेन्द्रगोपाल कर्माचार्य

ने.सं. १०८२ निसें ख्वपया त्वाःत्वालय् जुइगु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन मोहनि नखःया हे छगू ब्वकथं खनेदइ । थौंकन्हय् थें न्ह्यइपुकेत व ई छ्यायेत टेलिभिजन, सामाजिक सञ्जाल मदुगु उगु इलय् येँयाःपुन्हि जःखः क्यनीगु पर्दावाल प्याखं, गुंपुन्हिया इलय् क्यनीगु ख्यालः, परम्परागत प्याखं नापं मोहनिया द्वादशि व त्रयोदशिकुन्हु जुइगु विराट सम्मेलन हे न्हून्हूगु खँ थुइकेगु व न्ह्यइपुकेगु ह्वःताः जुयाबी ।

जि नं मचांनिसें विराट सम्मेलन स्वःवनेगु । सम्मेलनया दबुलिइ थीथी मनूत खनीगु । ज्याझ्वः न्ह्याकीपिं, माइक मिले याइपिं, मेमेगु व्यवस्थापनय् लिमलाःफमलाः ब्वाँय् जुइपिं खनाः जिगु मचा नुगलय् लिपा जि नं थथे जुइगु धइगु इच्छा ब्वलनी । थथे खने दइपिनि दथुइ ने.सं. १०९७ (२०३४) सालय् तचपाः दतात्रयय् जूगु झिंखुक्वःगु विराट सम्मेलनय् छम्ह न्हूम्ह भचा पूmर्ति दुम्ह मनू ग्वसाःखलःया नायःकथं दंझाइ । नेपालभाषा, नेपालभाषा साहित्य व नेवाः जातिया विषयस स्यनामिं ब्वनामिपिंत ध्वाथुइक्क खँ कनेथें नवानादी । वय्कलं बियादीगु न्वचु मेमेपिंत थें जितः नं यइ ।

ने.सं. ११०१ य्् जि नं विराटया दुजः जुया । इलय्ब्यलय् जुइगु विराटया मुँज्याय् वय्कः नापं दइ । जिं ज्वजलपे । ज्वजलपाया लिच्वः ज्वजलपा हे वइ । ने.सं. ११०४ दिलाथ्व पारुकुन्हु जूगु विराटया तःमुँज्यां वय्कः ज्यासना पुचःया न्वकु जुयादी । वय्कः अर्थात् ‘गोविन्दमान श्रेष्ठ’ नाप स्वापू सतिना वंलिसें ‘गोविन दाइ’ खय् हिली । ने.सं. ११०६ व ११०८ यानाः निक्वः वय्कः विराट गुथिया नायः जुयादिल । उबलय्या राज्यसत्ता पञ्चायत सीत्यंगु मतथें तेजवान जुयाः विराट व विराट थज्याःगु खलः, पुचःया दमनय् मैमत्त जुयाः पिलूवइ ।

गोविन्दमान श्रेष्ठजुया नायःसुइ विराट राज्य सत्तापाखें प्रहरी हिरासतय् थ्यंका च्वने मायेक कष्ट फयाःनं धिसिलानाच्वनी । थ्वहे इलय् ‘सन् २०००’ नाटक च्वयाः विराटया दबुलिइ नाटक क्यनेगु ज्या याःगु द्वपनय् गोविन्दमानजुनापं मेमेपिंत नं खोरय् कुनेगु ज्या जुइ । अथेहे ११०९ स न्हूदँया नसंचा उलेगु ज्या मजुइकेत छन्हु न्ह्यः हे विराटया नायः गोविन्दमानजु प्रहरी हिरासतय् लाइ । राज्यसत्ताया तच्वःगु दमनयात पर्वाह मयासे गोविन्दमानजु व वय्कः थज्याःपिंसं विराटयात विराट हे यानातयेत यानादीगु कुतः विराटया इतिहासय् जाहां थिनाच्वंगु खँ जुल । ई न्ह्याना वनी । गोविन्दमान दाइनापं स्वापू क्वातुयां वनी । इलय्ब्यलय् सहलह याये । विराटं साहित्यिक ज्याझ्वःयात हे मूज्याकथं ज्वनाः न्ह्यज्यायेमाःगु खँय् सदां बः बियादी । वय्कःया व्यक्तित्वयात दुवालेबलय् जिं थुकथं म्हसीकाच्वना ।

धिसिलाःम्ह नायः
नेपाल बैङ्कय् ताःई ज्या यानादीम्ह व्यवस्थापन विषयया विद्यार्थी जुजुं शिक्षक जुयाः लिपा नवदुर्गा बहुमुखी क्याम्पसया क्याम्पस प्रमुखतकं जुयादिउम्ह वय्कः न्ह्याथें जाःगु ज्या नं योजनाबद्ध जुइमाः धइगु मान्यता तयाः भाला कुबियादीम्ह व्यक्तित्व खः । छुं नं भाला कायेधुंकाः उकियात पूवंकेगु ज्या भाला काःम्हेसिया कर्तव्य खः धयादीम्ह
वय्कः ज्याझ्वः पूवंकेत छुतक यायेमाःगु खः, वतक यायेत गबलें लिचिलामदी । थःनापं मेमेपिंत नं सक्रिय यायेत वय्कलं सदां भाला ब्वथलाः ज्या यायेगु व याकेगु नीति नालादी । थुकिं यानाः वय्कःनाप ज्या यायेबलय् सयेकेगु ह्वःताः नं दयाच्वनीगु खः । थःगु भाला पूवंकेगु झ्वलय् न्ह्याथेंजाःगु पंगः वःसां उकियात चीकाः न्ह्यज्यायेमाः धइगु मान्यता तयादीम्ह वय्कः ‘सन् २०००’ नाटक च्वयाः क्यनेगु ज्याय् जुइमा वा नसंचा उलेगु झ्वलय् जुइमा पुलिसं ज्वंकाः कुंका च्वनेमाःसां लिचिला मदीगु घटनां क्यनाच्वंगु दु ।
 स्यल्लाःम्ह सल्लाहकार
उप्वःथें संस्थाय् सल्लाहकार पद धइगु ‘मानको खातिर मान’ जुयाच्वंगु खनेदु । विराटय् थथे मजुसें सल्लाहकारपिंसं नं माःथाय् माःकथं भूमिका म्हिताच्वंगु खंकेफु । म्हतिं नं दछिया निक्वः जुइगु सल्लाहकार पुचःया मुँज्याय् ज्यासना पुचःयात न्ह्यज्यायेत तिबः जुइकथं खँ जुइ । ज्यासना पुचलं न्ह्यब्वःगु प्र्रस्तावय् सल्लाहकारपिंसं न्ह्यसः थनी । गोविन्दमानजुयात न्ह्यागुं खँय् लुदंके तसकं थाकु । योजनाया विषयय् न्यनेकने यानादी । योजना पूवंकेगु सोच व स्रोतया खँ न्यनादी । माःथाय् माःकथं भिंकेत सल्लाह बियादी । खँ जूकथं ज्या न्ह्याकेत माःकथं ग्वाहालि जुइ । अले खँ जूकथं ज्या जू वा मजू धकाः नं न्यनेकनेया ज्या जुयांतुंच्वनी उकिं विराटय् सल्लाहकार पद मात्र मान मखुसें हामाया भूमिकाय् खनेदइ । उकिं गोविन्दमान श्रेष्ठजु स्यल्लाःम्ह सल्लाहकार धायेत जिमित लिचिलेमाःथें मच्वं ।

नुगः चकंम्ह ग्वाहालिमि
खलः पुचःया ज्या न्ह्याकेत दांया समस्या तःधंगु समस्याकथं खने दयाच्वनी । विराट नं थुगु समस्यां तापाः मजू । विराटया ग्वहालिमिपिंके ग्वाहालि म्हयेगु हे थुगु समस्याया समाधान खः । विराटया नायः जुइधुंकूम्ह गोविन्दमानजुं थुगु समस्या बांलाक हे थू । विराट सम्मेलनया इलय् जुइमा वा मेमेगु ज्याझ्वःया इलय् जुइमा वय्कलं यायेमाःगु ज्यामध्ये छगू ज्या पूवंकेत ग्वाहालि यानादी । थुकिया दसिकथं एस.एल.सी÷एस.इ.ई. परीक्षाय् नेपालभाषा विषयस दकलय् अप्वः ल्याः कयाः उत्तीर्ण जूम्ह विद्यार्थीयात विराटं दँय्दसं बिया वयाच्वंगु ‘नेपालभाषा पदक’ दयेकेत वय्कलं दां ग्वाहालि यानाझाःगु तःदँ हे दत । अथेतुं गुथिछेँ दनेत थीथी यानाः ग्यसुग्यंगु ग्वाहालि दुतिनादीगु विराटप्रतिया वय्कःया अपार मतिना खः ।

ज्वःमदुम्ह च्वमि, ग्यसुलाःम्ह ब्वनामि
वय्कः नेपालभाषा चिबाखं साहित्यया नांदंम्ह च्वमि खः । आस्थाया सिपाइँत (११३३) व समुद्र मन्थन (११४३) यानाः निगू चिबाखं मुना पिथनाः नेपालभाषाया धुकू जायेकेगु ज्या वय्कःपाखें जूगु दु । ईकथंया स्यल्लाःगु विषयस चिनातःगु चिबाखं थीथी खलःपुचःया ग्वसालय् जुइगु साहित्य मुँज्याय् अभिनयात्मक व पद्यात्मक जुइकथं चिबाखं न्यंकेगु वय्कःयागु बिस्कं पहः खः । विषयवस्तु क्वातुइमा, प्रस्तुतिकरण यइपुसे च्वनेमा धइगु खँय् बः बियादीम्ह वय्कः नेपालभाषा चिबाखं साहित्यया ज्वःमदुम्ह साहित्यकार खः । थःगु चिबाखं न्यंकेबलय् न्यनामिपिनि ध्यान थःपाखे सालाकाये फुम्ह ब्वनामि खः ।

बांलाःगु मति–थीथी ब्वति
‘फतले सकसिया भिं जुइगु ज्या याये, भिं जुइगु ज्या याये मफुसा सुयागुं मभिं मयाये’ धइगु जीवन दर्शनयात नालाझाःम्ह गोविन्दमानजुं कला, संस्कृति, भजन महागुथिया नायः, रामशेखर लुमन्ति दबूया कजि, नेवाः देय् दबूया पुलांम्ह न्वकु जुयाः ज्या यानादीगु खः । गोविन्दमानजु ‘सुरुप भजन सिरपाः’या दाता नं खः । थः जक मखु थः छेँजःपिंत नं समाजया निंतिं ज्या यानां वनेमा धइगु हःपाः बियादीम्ह छम्ह भिंम्ह मनू खः । वय्कःया भिंगु मति व भिंगु मतिकथं भिंगु ज्यायात कयाः नेवाः गुथि, ख्वप कचापाखें हनेगु ज्या जूगु खःसा बुद्धिपूर्ण सिरपाः–११३४ व निर्मला लुमन्ति हना– ११३८ पाखें छाय्पियेगु ज्या जूगु खः ।

जीवनया ताःई संगत यानाम्ह वय्कःनापं लिपांगु इलय् अझं सतिक्क नापं ज्या यायेगु ह्वःताः दत । ल्वचं कयाः छेँसं च्वनादीम्ह वय्कःयात तःकः नापलाना । वय्कःया निगूगु कृति ‘समुद्र मन्थन’ चिखिफ्यनेगु ज्याय् क्वातुगु सहकार्य याना । ११४३ तछलाथ्व पञ्चमीकुन्हु सुथन्हापां वय्कःया फोन वइ –‘महेनजी, जि हाकनं दिसाय् हि खनेदत । लिभरं ज्या मयात । जितः थौं अस्पतालय् भर्ना याइ जुइ । जि थ्यंसां, मथ्यंसां, जि दःसां, जि मदया हे वंसां तछलाथ्व सप्तमी (जेठ १३)या समुद्र मन्थन चिखिफ्यने ज्याझ्वः जुइहे माः । उकियात दिकेगु ज्या याये मते । थ्व छिगु व विराटया जिम्माय् ।’

वय्कःया मनसुवा वय्कः मथ्यंसां अन्नपूर्ण स्कुलया चुकय् थःगु नुगलय् ल्वहंतं क्वत्ययेकाः जूसां ज्याझ्वः यानाः पूवंकेगु कुतः याना । उकिया लाइभ व भिडियो रिकर्ड अस्पतालया बेडय् च्वनाः हे जूसां स्वयाः वय्कः लय्तायादी । थ्व हे वय्कःया लिपांगु इच्छा । थ्वयां लिपा वय्कः शिक्षण अस्पतालया आइ.सि.यू.लय् मौन जुयादी । निरन्तर मौन । मानौ समुद्र मन्थनय् वय्कः दुबिनादी । मौनताया झ्वलय् ने.सं. ११४३ तछलाथ्व दशमीकुन्हुु सुथसिया ५.४६ ताः इलय् ७४ दँया बैंशय् सदांया निंतिं मौन जुयाबी । लिपांगु इलय् जिमि गोविन दाइया मनसुवा पूवंकाः जिमिसं पाय्छि याना वा पाय्छि मयाना जिं थौंतक नं तिफ्याये मफुनि । गोविन दाइ छि छिगु सुकर्मय् अमर जुयाच्वनी । थुलि बाहेकं छु धाये ?

(च्वमि विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, ख्वपया थौंकन्हय्या नायः खः)

सम्बन्धित बुखँ

LEAVE YOUR COMMENTS