पराजित सेनापतिया सालिक : पराजित मनस्थिति

नेपाःया शासकतन्त्रया इतिहास हित्तुहिला वनाच्वंगु दु । मुलुकय् राजतन्त्र, जहाँनिया राणाशासन, प्रजातन्त्र, पंचायती निर्दलीय शासन, बहुदलीय शासन लिपा आः मुलुक संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र पद्धतिं न्ह्यानाच्वंगु दु । राजतन्त्रया अन्त जुइधुंकूगु दु । सन् २०१७ या २४ सेप्टेम्वर कुन्हु राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीं चन्द्रागिरी हिल्स लिमिटेडं दयेकूगु लागाय् पृथ्वी नारायण शाहया सालिक अनावरण यात ।

वंगु फागुण १० गते पृथ्वीनारायण शाहया सेनापति कालु पाण्डेया सालिक प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीं अनावरण यात । उलि जक मखु, प्रधानमन्त्रीं कालु पाण्डेया सालिक दुगु थाय् दहचोकयात पवित्र तीर्थस्थलकथं तकं प्रचार यात । नेपाःगाःयात पृथ्वीनारायण शाहं मल्लतय्गु ल्हातं शासन लाका कायेवं नेपाःया सम्पूर्ण शासन व्यवस्था हे तहस नहस जुल ।

अमेरिका लुइके न्ह्यः हे विकसित जुइधुंकूगु नेपाःया अर्थतन्त्र, वास्तुकला, शिल्पकलाया विकास ठप्प प्रायः हे जुल । थनया विकसित समाज व सभ्यता हे प्रभावित जुइवं शाह जुजुतय्सं थनया धार्मिक, सामाजिक सहिष्णुता खलबल याना बिल । उमिसं थःपिनिगु हे भाषा, धर्म, रहनसहनयात क्वचिंकेगु ज्या याना हयेवं नेपाः थेंज्याःगु बहुभाषिक, बहुजातीय व बहुधार्मिक देय्या विविधता न्हना वन ।

पृथ्वीनारायण शाहया सालिक उद्घाटनय् राष्ट्रप्रमुखया सहभागिता व पृथ्वीनारायण शाहया सेनापति कालू पाण्डे किपूया लडाईबलय् सीम्ह मनूया सालिक अनावरणय् सरकार प्रमुखया सहभागिता विडम्वनाया खँ खः ।

अझ पंचायत निर्दलीय व्यवस्थाया इलय् छगू भाषा, छगू धर्म, छगू भेष व छगू संस्कृतिया राज्य नीति दयेकाः मेमेगु भाषा, संस्कृतियात दमन यायेगु जक मखु उमिगु अस्तित्व हे न्हंकेगु ज्या तकं यात । राणा शासनकालय् थःपिनिगु मातृभाषां साहित्य सृजनायाःपिंत जेल नेल व सर्वश्व हरण याःगु तकं इतिहास थन दु ।

राज्यया दमनया नीति विरुद्ध आम जनता जागृत जुयाः मुलुकय् ततःधंगु राजनीतिक परिवर्तन वःगु दु । राणा शासन, शाह शासनया विरुद्ध आम जनता जागरुक जुयाः उमिगु अस्तित्व हे न्हंका छ्वःगुया कारणं छगू वर्ग व छगू जातिया वर्चश्व सत्ता शासनय् अत्याधिक जूगु व राज्यया भाषिक, जातीय उत्पीडन खः ।

थुकिया हे विरुद्ध २०६२÷६३या जनआन्दोलनं मुलुकय् राजनीतिक परिवर्तन हयाः संविधानत संघीय राज्यया निर्माण जूगु खः । फुक्क जातजाति, भाषाभाषीया मनूतय्गु राज्य सत्ताय् सहज पहुँचया निंतिं मुलुक संघीयता प्रवेश जूगु खः । मुलुकय् संघीयताय् प्रवेश जुइधुंकाः नं परिवर्तनया महसूस आम जनतां यायेमफुगु आम अभिव्यक्ति दु ।

मुलुकय् मात्र संविधानय् संघीय नेपाल धकाः न्ह्यथनेगु याःसां थनया सत्ताय् थ्यनाच्वंपिं मनूतय्गु यथास्थिति सोचया कारणं मुलुकय् आम जनतां परिवर्तनया महसुस यायेमफुगु खः । २०६२÷६३या जनआन्दोलनं प्राप्त गणतन्त्रया शुरुवातलिसें राजसंस्था व राज धरोहरप्रति ब्वलंगु वितृष्णां शाह जुजुतय्गु सालिक लिकायेगु निसें कयाः राजतन्त्रया इलय् न्ह्यानाच्वंगु शाहजुजुपिनिगु अनेक महोत्सव, जन्मदिवस महनेगु आम जनताया चाहना पूवनाच्वंगु खः ।

तर आः हाकनं उपिं हे जुजुपिनिगु गुणगान यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । उमिगु स्मारक, सालिक थनेगु व राज्यया धुकू थेंज्याःगु ज्याय् छ्यलेगु जुयावयाच्वंगु दु । अझ विडम्वना थुलि तक दु कि न्हापा आम जनताया सहानुभूति कायेगु नामय् थुपिं शाह जुजुपिनिगु सालिक तछ्यायेगु, लिकायेगु ज्याया नेतृत्व याःपिं मनूत हे थःपिं सत्ताय् थ्यनेवं हाकनं उमिगु हे सालिक धस्वाकेगु ज्याय् नेतृत्व जक मखु, इमिगु गुणगानया बखान यायेगु ज्या नं यानाहःगु दु ।

थ्व द्वैधचरित्रं नेपाःया बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्सं हाकनं थःपिंत छगू वर्गया मनूतय्सं शासन सत्तां तापाक्क तयेत षडयन्त्र यानाच्वंगु थुइकूगु दु । थःपि धोखाधडीया शिकार जूगु वाःचायेकूगु दु । राष्ट्र निर्माता धकाः बय्बय् यानातःम्ह पृथ्वीनारायण शाहं नेपाःयात एकीकरण यात धकाः धयाच्वंगु दु ।

स्वय्म पृथ्वी नारायण शाहं छुं हे प्रसंगय् थःम्हं नेपाःया एकिकरण यायेत न्ह्यचिलागु खः धकाः न्ह्यथना मतःसां छगू वर्गया मनूतय्सं जर्वजस्ती हे राष्ट्र निर्माताया तपुलि पुइकाच्वंगु दु । पृथ्वीनारायण शाह थःगु चीधंगु गोरखा राज्य तःधंकेगु म्हगसं थी थी थासय् आक्रमण याःजूगु व नेपाःगाःया किपू हमला याःगु इलय् निक्वःतक पराजित जूगु इतिहासयात सुनां नं मखु धायेफइगु स्थीति मदु ।

स्वनिगः त्याकेत याःगु युद्धय् क्रूर व्यवहार क्यनाः किपू देय् त्यायेधुंकाः अनया मनूतय्त अमानवीय यातना बिउगु खँ नं इतिहासय् न्ह्यथनातःगु दु । थज्याःगु ब्यवहार ‘एकिकरण’ मखु, थ्व सत्ता लाकाकाःगु हे खः धयागु दावी थनया आदिवासी नेवाःतय्गु दु । थुकिया दसूकथं पृथ्वीनारायण शाहं युद्धं विजयी जूम्हकथं यानाच्वंगु व्यवहार, थःगु आधिपत्य क्यनेगु निंतिं धार्मिक, सांस्कृतिकरुपं न्ह्याकूगु दमनया निरन्तरता अझं ल्यनाच्वंगु दनी ।

पृथ्वीनारयण शाहं थनया इसाइ नेवाःतय्त देशं पितिनाछ्वःगु, यलया काजिपिनिगु बर्बर हत्या नेपाःया इतिहासया हाकूगु दाग खः ।
पृथ्वीनारायण शाहया सालिक उद्घाटनय् राष्ट्रप्रमुखया सहभागिता व पृथ्वीनारायण शाहया सेनापति कालू पाण्डे किपूया लडाईबलय् सीम्ह मनूया सालिक अनावरणय् सरकार प्रमुखया सहभागिता विडम्वनाया खँ खः ।

युद्धय् पराजित जुयाः मृत्यु बहन यायेमाःपिं मनूतय्गु थुकथंया सालिक निर्माणया प्रायोजन छु खः ? लिपा युद्धय् ब्वतिकाःम्ह सलया सालिक तयेगु धकाः नं हाकनं राज्यकोषया दोहन जुइगु खः कि ? शाह जुजुतय्गु शासन विरुद्ध जनतां याःगु आन्दोलनं सत्ताच्यूत जूपिं शाहतय्गु हे गुणगानय् हाकनं छगू वर्गया मनूत न्ह्यचिला वःगु धयागु सत्ताय् थ्यनकि थःपिनिगु वर्चश्व हाकनं न्ह्यब्वयेगु मन्तुना खः धयागु खँय् मेता बिचाः जुइफइमखु ।

थज्याःगु ज्या २०६२÷६३या जनभावना अःखः खः धयागु खँय् विवाद मदु । मुलुकय् हाकनं छगू हे जाति व वर्गया वर्चश्वयात निरन्तरता बिइगु षडयन्त्र जुयाच्वंगु खःसा थ्व मुलुकया भविष्ययात तकं हितकार मजुइगु निश्चित दु । नेपाः बहुजाति, बहुभाषि व बहुधर्मया देय् खः । थुकियात गणतन्त्र संविधानं समेत प्रत्याभूत यायेधुंकूगु सन्र्दभय् थुकथंया अनावश्यक ज्या आमजनताया दथुइ वितृष्णा ब्वलंकेगु बाहेक मेता ज्या जुइमखु ।