मां भाय्या महत्व

संसारय् ततःधंगु द्वन्द्व व युद्धया छगू प्रमुख कारण खः, भाषा । भाषिक कारणं यक्व देशय् शान्तिपूर्ण विद्रोह, सशस्त्र द्वन्द्व वा विखण्डनकारी आन्दोलनया सुरुवात तकं जूगु दु । मूलतः भाषिक विभेदया कारणं उत्पन्न थज्याःगु कलहया स्थितिं आपालं मनूतय् ज्यान कायेगुनिसें कयाः देय् विखण्डन जुइमाःगु तकंया अवस्था वःगु दु ।

छगू जाति विशेषया भाय्पाखें मेगु भाय्यात याइगु विभेदकारी व्यवहार अले राज्य सत्ताय् च्वनाच्वंपिं भाषिक समुदायं मेमेगु भाषिक समुदायया मनूतय्त याइगु दमन हे मुख्य यानाः विद्रोह, द्वन्द्व व युद्धया कारण जुयाच्वंगु दु ।छगू इलय् तसकं बल्लाःगु सोभियत संघ नब्बेया दशक तक थ्यंगु इलय् तःगूमछि देशय् विभाजन जुइ माल । निक्वःगु विश्वयुद्ध लिपा आपालं चिचीधंगु देय्यात एकीकृत याःगु सोभियत संघय् थीथी भाषिक समुदाय दुगु देय्त दुथ्याःगु खः ।

अज्याःगु देय्त सोभियत संघय् एकीकृत जुइधुंकाः जातीय पहिचानया आधारय् स्वायत्तता बियातःगु खः । नामं जातीय पहिचानया स्वायत्तता धाःसां प्राकृतिक स्रोत साधनय् एकाधिकार तयेगु व आर्थिक मामिलाय् केन्द्रया हस्तक्षेप निरन्तर जुयांतुं च्वन । थीथी भाषिक पहिचान सहितया मनूत दुगु थासय् रुसी भाय्या हस्तक्षेपया श्रृंखला अप्वयावन । फलतः नब्बेया दशक तकया दुने आपालं देय्त स्वतन्त्र जुयावन ।

मेगु छगू प्रशंग, इटालिया दक्षिण टाइरोलया । प्रायः जर्मन भाषीत दुगु थुगु थासय् सन् १९०० निसें इटालियन भाषीतय्सं दमन यायेगु सुरु जुल । इटालियन भाय् बाहेक मेगु भाय् छ्यले मदइगु कथं व्यवस्था जुयावन । फुक्क ज्याकू, ब्वनेकुथि लगायतया नां इटालियन भासं तयेमाःगु, अदालत व सरकारी ज्याकुथि इटालियन भाय् जक छ्यलेमाःगु बाध्यकारी नियम दयेकल ।

मेमेगु भाय्यात बन्देज तयेगु व जर्मन भाय्या पत्रपत्रिका प्रकाशन यायेगु गैरकानुनी ठहर याना बिल । सन् १९५७ निसें अन जर्मन भाषिक समुदायतय्सं पृथकतावादी आन्दोलन न्ह्याकल । तःक्वः केन्द्र सरकार व विद्राही पक्षत दथुइ सहलह व सम्झौता जूसां भाषिक स्वतन्त्रता व स्वयत्तताया प्रत्याभूति जुइ मफुत । लिपा सन् १९९२ य् वयाः जक अन भाषिक अधिकार व स्वायत्तता बीगु सम्झौता जुइवं ताः ई न्ह्यवंनिसें न्ह्यानाच्वंगु द्वन्द्व समाधान जुल ।

भाय् ल्यंका तयेगु धइगु हे थुकियात समान हक अधिकार बिया तयेगु खः । मखुसा द्वन्द्वया पुसा पीगु ज्या असमानताया कारणं जुइ ।राज्यया असमान व्यवहारं यानाः आपालं मांभाय्त लोप जुयावनीगु अवस्थाय् लानाच्वंगु दइ । थज्याःगु अवस्था वइगु धइगु हे न्हूगु द्वन्द्वया अवस्थायात ब्वलंकेगु नं खः ।

भाषिक दमनया कारणं यक्व देय् द्वन्द्वया शिकार जूगु दु । उकिया समाधान गुकथं याइ, अनया भविष्य वहे कथं निर्धारण जुइ । भाषायात समान अधिकार बियाः न्ह्याःवने फुसा शान्तिपूर्ण लँपुपाखें समाधान पिहां वयेफु । तर दमनया श्रृंखला तच्वया वंसा उकिं हइगु लिच्वः धइगु सशस्त्र द्वन्द्व, पृथकतावादी आन्दोलन अले लिपांगु पलाः विखण्डन खः ।

सोभियत संघं थीथी जातीय पहिचान दुगु राज्ययात याःगु व्यवहार व इटालिया केन्द्र सरकारं लिपा दक्षिण टाइरोलयात बिउगु भाषिक अधिकारया मान्यता थुकिया दसु खः । भाषिक समान अधिकारया मुद्दा थौं अन्तर्राष्ट्रिय मुद्दा जुइधुंकूगु विषय खः । भाषिक दमनया कारणं लाकीगु लिच्वःयात कयाः आपालं अन्तर्राष्ट्रिय संघ संस्था सजग जुइधुंकूगु दु ।

भाषिक कारणं जुइगु द्वन्द्वया समाधान केवल भाषिक समानता जक खः । राज्यया मूल कानूनंनिसें भाषिक अधिकारयात मान्यता बिया यंकूसा जक भाषिक समानताया मुद्दा बल्लाना वनी । थुकियात हे वाःचायेकाः युनेस्कों थुगुसी मांभाय् दिवसया नारा हे ‘विकास, शान्ति निर्माण व मेलमिलापया निंतिं आदिवासीतय् भाय् महत्वपूर्ण जू’ धकाः क्वःछिउगु दु ।

थीथी आदिवासीतय् मांभाय्या थःथःगु महत्व व इतिहास दइगुलिं थुकियात ल्यंका तयेगु जिम्मा सम्बन्धित समुदाय, राज्य व फुक्कं सरोकारवाला पक्षया खः । भाय् ल्यंका तयेगु धइगु हे थुकियात समान हक अधिकार बिया तयेगु खः । मखुसा द्वन्द्वया पुसा पीगु ज्या असमानताया कारणं जुइ । थःगु मांभाय् प्रतिया मतिना हरेक समुदाय दुने दयाच्वनी ।

अथे खःसां राज्यया असमान व्यवहारं यानाः आपालं मांभाय्त लोप जुयावनीगु अवस्थाय् लानाच्वंगु दइ । थज्याःगु अवस्था वइगु धइगु हे न्हूगु द्वन्द्वया अवस्थायात ब्वलंकेगु नं खः । नेपालय् झिदँ तक जूगु सशस्त्र द्वन्द्वया झ्वलय् नं प्रमुखताया साथ ल्ह्वंगु मुद्दा मध्ये छगू भाषिक समानता नं खः । थौं सशस्त्र द्वन्द्व क्वचाःगु खःसां पूर्ण रुपं भाषिक स्वतन्त्रता व समानताया मुद्दा अझ क्वचाःगु धाःसा मदुनि ।

नेपाःया न्हूगु संविधान अन्तर्गत यानातःगु व्यवस्थापाखें अझ नं नेपाःया आदिवासीतय् भाय्यात पूर्ण अधिकारया ग्यारेण्टि व समान अधिकारया व्यवस्था यानातःगु मदु । खस नेपाली भाय्या बर्चश्वयात कानुनी रुपं अझ नं प्रत्याभूत यानातःगु दु । तःदँ तकया सशस्त्र द्वन्द्वया अन्त्य जूगु खःसां भाषिक अधिकारया पक्षयात पूर्णरुपं सम्बोधन मयायेगु खःसा कन्हय् हाकनं न्हूगु कथंया आन्दोलन, द्वन्द्व वा विद्रोहया शुरुवात जुइगु खँयात सुनानं पने फइ मखु ।

अन्तर्राष्ट्रिय मांभाय् दिवसया झ्वलय् राज्य व सरोकारवाला पक्षं दिवसया लसताय् भिंतुनेगु व छगू औपचारिक ज्याझ्वः जक यानाः थुकिं सार्थक लिच्वः पिहां वइ मखु । सार्थकरुपं भाषिक समानतापाखे न्ह्याः वनेगु पलाः ल्ह्वनेफुसा जक मांभाय् दिवस हंगुया सकारात्मक लिच्वः पिहां वइ । युनेस्कों थुगुसी बियातःगु नारा नं अज्याःगु समानतापाखे फुक्कं सरोकारवाला पक्ष न्ह्याः वनेफयेमा धकाः आदिवासीतय् मांभाय् विकास, शान्ति निर्माण व मेलमिलापय् महत्वपूर्ण जू धकाः क्वःछिउगु खः ।

सकसितं थःगु मांभाय् प्रति मतिना दयाच्वनी । सुयां मांभाय् मेगु मांभाय् स्वयां च्वय् वा क्वय् जुइ फइमखु । फुक्क मांभाय्या थःथःगु विशिष्ट थाय् दु । उकिं फुक्क मांभाय्यात समान अवसर व अधिकार बीगु हे दिगो शान्तिपाखे न्ह्याः वनेगु लँपु खः ।