पद्मरत्न सिनाः नं म्वानाच्वंगु दु

जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं थ्वहे न्हिपती छापे जूगु ‘पद्म व जि’ धइगु च्वसुइ पद्मरत्न तुलाधरयात अन्तर चक्षु चाःम्ह धयादीगु दु । थ्व धाःगु छु खः बांलाक थुइकेमाः थें च्वं । अन्तर चक्षु धइगु दुनेया मिखा खः । थुकियात नुगः मिखा धाःसां पाय्छि जुइ । धार्मिक खँग्वः छ्यलाः धायेगु खःसा अज्याःगु मिखा चाःपिनि दृष्टि सम्यक दृष्टि जुइ ।

खःगुयात खःगु धकाः थुइकेगु, मखुगुयात मखुगु धकाः थुइकेगु, देय्या, समाजया परिस्थितिया यथार्थवोध यानाः जागरुक जुयाच्वनीम्ह सचेत नागरि धाथें सम्यक दृष्टि दुम्ह खः । ख्वाः स्वयेबलय् सोझाम्ह थें च्वंसां वास्तवय्वय्कः सु खः धइगु खँ वय्कःया ज्यां यच्चुक सी दयेधुंकूगु दु ।

थुथाय् जितः लुमनावः, वि.सं. २०२२ सालया भाषिक आन्दोलनया झ्वलय् त्वाःत्वाःपतिं वालय् छक्वः जुइगु नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् जि नं थ्यंं, अप्वः थासय् । यद्यपि जि अबले मचा हे तिनि । भाषानिभाः प्रेमबहादुर कसाः, हितकरवीर सिंह कंसकार, भिक्षु सुदर्शन आदिपिंसं तत्कालीन पञ्चायती सरकारं झीगु भाषायात दमन याःगु बारे न्ववानादीगु जिं नं न्यना ।

उगु हे ताकय् पद्मरत्न छम्ह जोशिलो वक्ता जुयादीधुंकल । तत्कालीन सरकारया साम्प्रदायिक नीतिया घोर विरोध यानाः गनं गनं भाषण यानादीगु जिं खना । जिं वय्कःयात म्हसिउगु अबलेनिसें खः । वय्कः छम्ह नांजाःम्ह साहित्यकार नं खः धइगु खँ वय्कःया निबन्ध ‘बाथरुम’ व ‘बुलुमि’ निबन्ध सपूm ब्वना । न्हापा वय्कः च्वनादीगु छेँ येँया न्हाय्कंत्वालय् खः ।

जिपिं च्वनेगु असनय् । तर वयकःयात जिं बांलाक म्हमसिउ । न्वतुइगु ला खँ हे मंत । वय्कलं पिकयादीगु नेपालभाषाया न्हिपौ ‘नेपालभाषा पत्रिका’ छापे जुइगु वय्कःया प्रेस मदन प्रिन्टिङ प्रेसय् वंसांनिसें वय्कःलिसे खँ ल्हायेगु ह्वःताः चूलात । उबले वय्कलं ‘झी’ लय्पौ नं पिकयादीगु । वहे पत्रिकाय् च्वसु बीत जि गबलें गबलें अन वनेगु ।

भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, रमेशकाजी स्थापित, मल्ल के. सुन्दर, अमृतरत्न तुलाधर आदिपिं पद्म दाइया ज्याकुथी हे नापलानाः म्हसिउपिं खः । उगु इलय् नेपालभाषाया साहित्यकारपिं नापलाये माल धाःसा कि नातिवज्रया पसलय् वनेगु, कि पद्म दाइया ज्याकुथी वनेगु । थ्व थनिं पीदँ न्ह्यःया खँ खः । थुथाय् रमेशकाजी स्थापितजुं धयादीगु छता खँ पाय्छि खः, पद्म दाइनं न्ह्यागुं ज्या यानादी ।

अबले थीथी थासय् इलय् ब्यलय् गोष्ठी जूसा उकिया तयारी यायेत पद्म दाइ भचा न्हापां थ्यंकाच्वनी । गबलें मेच ल्ह्ययाः मिले यानाच्वनी, गबलें थः हे उद्घोषक जुयादी, गबलें सभानायः जुयाच्वनीसा गबलें विद्रोही वक्ता । सनिलय् वय्कःया ज्याकू मदन प्रिन्टिङ प्रेसय् वनेबलय् जिं अप्वः धइथें खं, मनूत ग्वाल्ल मुनाच्वनी । पद्म दाइ अन हे न्ह्यःने फ्यतुनाः च्वये माःगु च्वयाच्वनी ।

खँ ल्हानाच्वंपिंत माःगु लिसः नं बियाच्वनी । झीत छुं च्वये माल धाःसा एकान्त माः । तर वय्कः अथे मखु । व छगू वय्कःया विशेषता खः । मेगु खँ, वय्कःया च्वसा धइगु चिन्तामणि झोला थें खः । गुलिस्यां बाखं, गुलिस्यां नाटक, गुलिस्यां ख्यालः वय्कःयात च्वकः वयाच्वनी । धाःधाःपिंत धाःधाःगु च्वया बीफु । थज्याःगु धइगु म्हो जक जक च्वमिपिंके दइ ।

वय्कः छम्ह बहुप्रतिभाशाली च्वमि खः । थ्वहे सन्दर्भय् छता खँ लुमना वः । थनिं पीदँ न्ह्यः ‘मुनासः’ संस्थापाखें राष्ट्रिय सभागृहय् दँय्दसं ख्यालः कासा याइगु । उकी ब्वति कायेत छथ्वः पासापिंसं पद्मदाइयात ख्यालः च्वकः वन । वय्कलं खुइँखुइँ हे च्वया बिल । उकिया शीर्षक खः – ‘आः जितः नं तन्तन् दया वल ।’ थुकी मानसिक रोग सम्बन्धी डाक्टरं विरामी जाँचे यायां लिपा थःहे वँय् थें जुइ ।

अले आः जितः नं तन्तन् दया वल धकाः चिल्लाय् दनाः हाला हइ । उगु कासाय् सिरपाः त्याकूगु थ्व ख्यालः मेमेथाय् नं तःथाय् क्यन । वय्कःया थज्याःगु हे मेमेगु ख्यालःत ‘खर्दारया बजेट भाषण’, ‘वा वल फय् वल’ नं तसकं स्याचु । च्वमि पद्मरत्नजुया थज्याःगु हे ख्यालः मुनाः ‘आः जितः नं तन्तन् दया वल’ नामं सफू पिहां वःगु दु ।

उकी च्वमिं गुलि नं हास्यव्यंग्य ब्वया तल, व आः नं सान्दर्भिक जू । छाय्धाःसां आः झीथाय् बहुदल वयेधुंकूसां, गणतन्त्र वयेधुंकूसां सीमित छथ्वःचा मनूतय्सं राज्यया सम्पत्ति लुटे यानाच्वंगु दु । जनतायाके कर कायेगु बाहेक राज्यं हे छुं हे याःगु मखु । नयेत मगाःसां नं कर्मचारीतय्सं तलबया १५ प्रतिशत, छेँ पसः बालं तइपिंसं १२ प्रतिशत कर पुला हे च्वनेमाः ।

तर समाजय् न भ्रष्टाचार पनेफु, न अपराध पनेफु । पद्मरत्न थेंज्याःम्ह स्यलाःम्ह साहित्यकार हानं जन्मे जुइ माःगु दु थन । वय्कलं साहित्यया यक्व विधा च्वयादिल । अय्सां वय्कः दकलय् न्हापां ला आत्मपरक निबन्ध विधाया सफल च्वमि खः । थज्याःगु निबन्ध च्वयेत कल्पना शक्ति अप्वः माः । वय्कः तार्किक शक्ति नं बल्लाःम्ह च्वमि खः ।

‘बाथरुम’ व ‘कुसि’ ब्वनेबलय् अथे हे सी दु । ‘कुसि’ च्वखँय् कुसि तसकं चीधिम्ह प्राणी जूसां म्वायेगु लागिं सीत मग्याःम्ह धकाः च्वछायातःगु दु । थज्याःथज्याःगु हे च्वखँ च्वयादीगुलिं आत्मपरक निबन्धया न्ह्यलुवा प्रेमबहादुर कसाः लिउ वय्कः हे जुइ धकाः मधासें मगाः ।
वय्कःया चिनाखँ पलेस्वां तुलाधरया नामं ‘झी’ लय्पती गबलें गबलें पिहां वःगु जिं खना ।

वय्कलं बःचाधंगु उपन्यास ‘हसिना’ च्वयादीगु दु । बाखं च्वयादीगु दु । ख्यालः समाचार नं च्वयादी । ख्यालः ला झन गुलि गुलि । ख्यालः अप्वःसिनं ययेकीगु विधा खःसां थ्व च्वयेत अःपु मजू । रामशेखर, श्रीकृष्ण अणु व पद्मरत्नया ख्यालः स्वयाः इतिइति मन्हिउपिं व लापा मथाःपिं स्वकुमि दये थाकुइ । तर आः वय्कःपिं स्वम्हं मदयेधुंकल ।

ध्याचू च्वमि सूर्यबहादुर पिवाः ला झन् यक्व न्ह्यः हे मदयेधुंकल । आः झीगु ख्यालः साहित्यय् हृदयप्रसाद मिश्र, सुरेश किरण थेंज्याःपिं छम्ह निम्ह बाहेक मेपिं खने मदु । ख्यालः साहित्य थकायेगु लागिं हानं धेंधेंबल्लाः कासा ग्वसाः ग्वयेमाःगु दु । वि.सं. २०३६ सालय् पद्मरत्न तुलाधरजुया अध्यक्षताय् नेपालभाषा मंकाः खलः नीस्वन ।

उबलेनिसें वय्कः सी दयेक नेवाः न्ह्यलुवा कथं न्ह्यज्यानादिल । ने.सं. ११०० निसें न्हूदँया लसताय् विशाल ¥याली पिकयाः नेपाल संवत्यात सरकारी मान्यता बीकेगु गुगु अभियान न्ह्याकल, व पद्मरत्नजुया हे नेतृत्वय् जूगु खः । लिसें देय्या थीथी जातिया थीथी भाषायात समान अधिकार बीकेगु निंतिं नं मंकाः खलःपाखें सः थ्वयेकेगु ज्या जुल ।

आः नेपालय् गणतन्त्र वयेधुंकूगु परिप्रेक्षय् वःगु संविधानयात एकदम उत्कृष्ट संविधान धाःसां थीथी जाति व भाषां थःगु अधिकार अझं काये खंगु मदुनि । उकिं थुकिया विरुद्ध नं पद्मरत्नजुं धयादी थें हानं आन्दोलन न्ह्याकेमाःगु आवश्यकता दनि ।देय्या राष्ट्रिय राजनीतिया छम्ह चर्चित व्यक्तित्वकथं वय्कः उबले स्थापित जूगु खः, गुबले वय्कलं चुनावय् ब्वति कयादिल ।

थ्व वि.सं. २०४३ सालया खँ खः । अबलय् थाय्थासय् वय्कलं बियादीगु सारगर्वित भाषण व अत्यधिक मात्राय् बिक्री जूगु वय्कःया भाषणया क्यासेटं यक्व हे मनूत प्रभावित जूगु खः । चुनावय् वय्कः दकलय् अप्वः मत हयाः तत्कालीन रापस सदस्यय् निर्वाचित जुयादिल । राष्ट्रिय पंचायतय् दकलय् न्हापां पंचायतया हे घोर विरोध यानाः भाषण यानादिल ।

पंचया पंचत जक दुगु थासय् छम्ह अपंच दुहां वनाः वहे व्यवस्थाया विरोध यायेगु धइगु चाःचू खँ मखु । थुबलय् वय्कःयात नियमापत्ति यानाः दकलय् अप्वः डिस्टर्ब याःपिं सुशीला थापा थेंज्याःपिं कट्टर पंचत खः । अय्नं वय्कलं थःगु खँ धयां त्वःतल । वय्कःया थ्व पलाःयात जनतां उच्च मूल्यांकन याःगु दु ।

वि.सं. २०४६ सालया जनआन्दोलनया पूर्व तयारीया निंतिं कांग्रेस व कम्युनिष्टयात छगू हे थासय् हयेगुली नं वय्कलं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीगु खः, थ्व नं छगू ल्वःमंके मफइगु घटना खः । वय्कः तसकं लोकंह्वाःम्ह जूगुलिं हे बहुदल वयेधुंकाः २०४७ सालया आम निर्वाचन व २०५१ सालया मध्यावधि निर्वाचनय् छम्ह स्वतन्त्र वामपन्थी उम्मेदवारया हैसियतं त्याकेत ताःलात ।

०५१ सालय् मनमोहन अधिकारी नेतृत्वया सरकारय् वय्कः स्वास्थ्य व श्रममन्त्री जुयादिल । उगु इलय् वय्कलं ‘नेपालभाषाया वास्तविक नां नेवारी मखु, नेपालभाषा हे खः’ धकाः क्याबिनेटं पास याकादीगु खः । थ्व झीगु निंतिं गौरवया खँ खः । लिपा जनयुद्धया इलय् विद्रोही माओवादीयात सरकारलिसे वार्ता याकेगु निंतिं नं वय्कलं सहजकर्ता जुयाः महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादिल ।

जीवनया सन्ध्या इलय् स्वास्थ्यं साथ मबिउगुलिं वय्कलं चुनावय् ब्वति कया मदी । अथे खःसां आदिवासी जनजाति व भाषाया निंतिं जूगु आन्दोलनय् धाःसा वय्कलं सक्रिय भूमिका म्हिता वयाच्वनादीगु खः । वय्कः मदये निला ति न्ह्यः वय्कःया ज्याःजक्वंया लसताय् वय्कःयात तःजिक नागरिक अभिननन्दन याःगु खः । अबलय् नं वय्कः उलि लय्ताःगु धाःसा खनेमदु ।

थःगु मांभाय्यात झीसं हे वास्ता मयाना हयाच्वंगुयात कयाः वय्कलं नुगः मछिंकादिल । अबलय् वय्कलं धयादीगु खः, ‘सरकारयात जक मखु, झीसं थः मस्तलिसे झीगु मांभासं खँ ल्हायेगु निंतिं नं आन्दोलन यायेमाःगु दु ।’ वय्कलं थःगु जीवनय् बियादीगु दकलय् लिपांगु सन्देश थ्वहे खः ।वय्कःया जोशपूर्ण भाषण न्यनेबलय् वयकः ल्याय्म्ह हे तिनि थें च्वं ।

वय्कलं हनेबहम्ह वाङ्मय शताब्दीपुरुष सत्यमोहन जोशी थें सछि दँतक म्वायेगु इच्छा यानादीगु खः । तर दैवं ७७ दँया उमेरय् ने.सं. ११३८ या अन्त्यपाखे वय्कःया जीवनलीला अन्त्य यानाबिल । नेपालभाषा ख्यलय् छगू तःधंगु भुखाय् ब्वल । वय्कःया अवसान धइगु देय्या निंतिं हे नं छगू अपूरणीय क्षति खः ।

थौं वय्कः झीगु न्ह्यःने मदुसां आदिवासी जनजाति, मानवअधिकार व नेपालभाषाया निंतिं वय्कलं गुगु विचार त्वःताथकल, व धाःसा सदां ल्यनाच्वनी । मनूया म्ह स्वयां नं वयागु विचार महत्वपूर्ण खः । थ्व ल्याखं वय्कः सीधुंकूसां झीगु न्ह्यःने म्वानाच्वंगु दु, वय्कलं कीर्ति त्वःता थकूगु दु । उकी वय्कःया सः थ्वयाच्वंगु दु ।