नेवाः आन्दोलनया निंतिं प्रस्ताव

संविधासभापाखें मुलुकया न्हूगु संविधान वसांनिसें वास्तवय् नेवाःतय्गु अधिकारया निंतिं धकाः खास हे तसकं सः तयेगु अर्थात आन्दोलन यायेगु ज्या मजू धकाः नेवाः अधिकारकःमितय्सं मदिक्क धायेगु याना वयाच्वंगु दु । संविधानय् भाषा, जाति नापं फुक्क ल्याखं तकं विभेद दुगु अले नेवाःतय्त निगूगु दर्जाया नागरिक याना बिउगु विश्लेषण याइगु तर उकिया निंतिं नेवाः ख्यलं माःगु कथं अले राज्यसत्तायात हे धक्का जुइगु कथं सः तयेगु ज्या यानाच्वंगु खने मदु ।

नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं थीथी कथं चिचीधंगु गतिविधि यायेगु नापनापं दबुली च्वनाः सः थ्वयेकेगु व चिचीधंगु दवावमुलक ज्याझ्वः यानाच्वंगु दुसां तःधंक दवाव हे जुइगु कथं अले राज्य सत्ताय् थ्यनाच्वंपिंनिसें राजनीतिक दलतय्सं तकं बिचाः यायेत बाध्य जुइक सः तयेगु अर्थात संघर्ष याःगु मदु । दलगत रुपं नेवाःत नं विभाजित जूगुलिं अले नेवाः नेतृत्वं माःगु कथंया आन्दोलन मयाःगुलिं धायेगु बाहेक गुगु कथं थौंया इलय् न्ह्याः वनेगु धइगु बारे धाःसा माःगु कथं वने फयाच्वंगु मदु ।

गैर न्यायिक सतक विस्तार विरुद्ध, फाष्ट ट्राय्क विरुद्ध, बाहिरी चक्रपथ विरुद्धनिसें सुख्खा बन्दरगाह विरुद्ध लगायतया थीथी कथं स्थानीय स्तरंनिसें स्वनिगःस्तरीय आन्दोलन नं इलय् ब्यलय् यानाच्वंगु मदुगु मखु । अथे हे सम्पदाप्रेमिपिंसं नं थःगु हे कथं सः तयेगु ज्या नं यानाच्वंगु दु । उकथं थीथी ख्यलं सः थ्वयेकेगु व संघर्ष यायेगु ज्या यानाच्वंगु दुसां व नेवाःत नाप सम्बन्धित खःसां नं मेमेपिं नं दुथ्यानाच्वंगु अले सरोकार जुयाच्वंगुलिं उकियात नेवाः आन्दोलन धायेगु उलि पाय्छि जुइ मखु । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा लिपांगु इलय् वयाः समग्रताय् स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं नेवाः आन्दोलन यानाच्वन व जुयाच्वन धाये फइगु अवस्था मदु ।

थौं राजनीतिक रुपं सचेत नेवाःत, पहिचानवादीनिसें अधिकारमुखी अले भाषिक कार्यकर्तातय्सं तकं नेवाः आन्दोलन यायेमाल धायेगु यानाच्वंगु दु । नेवाः आन्दोलन यायेमाल धायेगु तर आन्दोलनया मुद्दा छु जुइ अले गुुकथं वनेगु धइगु बारे धाःसा नेवाःतय्गु दथुइ छगू हे मत खने मदु । उकिं थौं नेवाः आन्दोलनया निंतिं छु मुद्दा गुगु कथं ल्ह्वनेगु धइगु बारे तकं तसकं बहस यायेमाःगु ई वयाच्वंगु दु ।
नेवाः आन्दोलन व नेवाः मुद्दायात कयाः बिचाः यात धाःसा मूल रुपं स्वंगू ब्वय् थलाः स्वयेमाःगु अवस्था दु । दकले न्हापांगु ब्व धइगु भूमि । नेवाः भूमिइ नेवाःत विस्थापित मयाकेगु अले नेवाःतय्गु अधिकार स्थापित यायेगु निंतिं भूमिया मुद्दायात न्हापांगु मुद्दाया रुपय् ल्ह्वनेमाःगु अवस्था दु । थौं गैर न्यायिक सतक विस्तार, फाष्ट ट्राय्क, बाहिरी चक्रपथ, रंगशाला लगायतया विषय भूमि नाप स्वानाच्वंगु दु । नेवाःतय्गु आदिभूमि स्वनिगः खःसा थ्व स्वनिगलय् नेवाःतय्गु सहमति बिना छुं नं कथंया परियोजना लागू याये दइ मखु धइगु मुद्दायात न्हापांगु मुद्दाया रुपय् ल्ह्वनेमाः । थौं भूमिनाप स्वापू दुगु थीथी पक्षयात कयाः पीडित मनूत सतकय् कुहां वयाच्वंगु ई नापं नेवाः भूमिं हे नेवाःतय्त विस्थापित यायेत्यंगु जुयाः आईएलओ १६९ या आधारय् नं भूमिया मुद्दायात हे प्रमुख मुद्दा दयेकाः वनेमाःगु अवस्था दु ।

अथे हे मेगु मुद्दा धइगु भाषा, संस्कृति, संवत्, सम्पदा लगायतया खः । संघीयता वये धुंकूगु अवस्थाय् म्होतिं नं स्वनिगलय् फुक्क सरकारी ज्याकूनिसें गैर सरकारी ख्यलय् तकं नेपालभाषायात छ्यलाबुलाय् हयेगु कथंया कानून निर्माण प्रदेश सरकारं यायेमाः धकाः माग यायेमाःगु दु । स्वनिगलय् फुक्क स्कूलय् नेपालभाषा तयेगुनिसें नेपाल संवत्यात सरकारी स्तरपाखें हे स्थानीय सरकारंनिसें प्रदेश सरकारं छ्यलाबुलाय् हयेमाःगु नापनापं नेवाः सांस्कृतिक सम्पदायात संरक्षण सम्वद्र्धन यायेमाःगु अले वहे संस्कृति क्यनाः पर्यटकपाखें दुहां वइगु ध्यबायात नेवाः संस्कृति, सम्पदानिसें नेवाः सभ्यताय् हे छ्यलेमाः धकाः माग यायेमाःगु अवस्था दु । थुकिया नितिं प्रदेश सरकारंनिसें स्थानीय सरकारं नं कानून दयेकाः वने फइगु जुयाः दबाब बीगु कथंया संघर्ष यायेत थुगु मुद्दा ज्वनेमाःगु अवस्था दु ।

नेवाःतय्गु अधिकारया नितिं मेगु प्रमुख मुद्दा धइगु राज्यया फुक्क निकायय् समानुपातिक समावेशी प्रतिनिधित्व जुइगु कथंया व्यवस्था यायेमाःगु, पहिचानया आधारय् प्रदेशया नां तयेमाःगु, नीति निर्माण याइगु थासंनिसें राजनीतिक नेतृत्वय् तकं समानुपातिक समावेशिता लागू यायेमाः धइगु मुद्दायात ज्वना वनेमाःगु अवस्था दु ।

थुकथंया स्वंगू सवाल अर्थात मुद्दायात स्वल धाःसा छगू नाप मेगु स्वापू नं खनेदु । अले छगू ल्ह्वनेबलय् मेगु नं स्वाना वइगु अवस्था दु । थ्व स्वंगू हे मुद्दात ब्यागलं ब्यागलं खयां नं स्वापू दयाच्वंगु अवस्थाय् थ्वहे मुद्दायात ज्वनाः वनेमाःगु दु । जनतायात थुइकेगु इलय् थ्व स्वंगू मुद्दां स्वाकाः कनेबलय् खँ मथुइफु । उकिं ब्यागलं ब्यागलं कथंया मुद्दाया रुपय् न्ह्यब्वया वनेमाःगु अवस्था दु ।

नेवाःतय्गु मुलभूत रुपं थ्वहे मुद्दायात ज्वनाः याइगु आन्दोलन हे नेवाः आन्दोलन जुइ । नेवाः आन्दोलन यायेगु निंतिं थौंया इलय् नेवाःतय्गु मुद्दायात कयाः आन्दोलन यायेमाः धाइपिं ला छथाय् च्वने हे माःगु अवस्था दु । अले नेवाःत नाप स्वानाच्वंगु मुद्दा सतक विस्तारंनिसें फाष्ट ट्राय्क विरुद्ध तकं संघर्ष यानाच्वंपिं नेवाःतय्त तकं छगू हे थासय् हयाः ब्यापक रुपं सहलह ब्याकेमाःगु अवस्था दु । व धइगु नेवाः मुद्दा व नेवाः आन्दोलनया नितिं सरोकारवालातय्गु दथुइ सम्मेलन हे यानाः नेवाः मुद्दा, आन्दोलन व न्हूगु कथंया नेतृत्व तकं निर्माण याना वनेमाःगु अवस्था दु । आः दुगु नेवाःतय्गु थीथी खलः पुचःत थुज्वःगु नेवाः मुद्दाय् सहमत जुयाः वने फइगु सम्भावना म्हो जक दु । अथे मुद्दाय् सहमति दुगु संगठनयात तकं दुथ्याकाः न्हूगु हे सोच कथं न्हूगु हे कथं नेतृत्व निर्माण याना वनेमाःगु अवस्था दु । थुकथं वन धाःसा वास्तवय् नेवाः अधिकारया निंतिं, नेवाः भूमिइ नेवाःत विस्थापित मजुइगु निंतिं, नेवाःतय्गु भाषा, संस्कृति, कलानिसें सभ्यतायात तकं ल्यंका तयेगु ज्या जुइ ।

नेवाःतय्सं थुकथंया पलाः ल्ह्वन धाःसा अवश्य नं मेमेगु आदिवासी जनजातिनिसें उत्पीडित समुदायपाखें नं थःपिनिगु पलाः ल्ह्वनी । उकिं मुलुकय् तःधंगु कथंया उत्पीडित समुदायपाखें थःपिनिगु मुक्तिया नितिं राष्ट्रिय आन्दोलनया अवस्था ब्वलनी । अले नेवाः नापं उत्पीडित समुदायया माग सम्बोधन जुइगु अवस्था वइ ।