स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं थःपिनिगु हक अधिकारया निंतिं यानाच्वंगु आन्दोलनयात हे नेवाः आन्दोलन धायेगु याना वयाच्वंगु दु । साहित्यिक ज्याझ्वः याना नेवाःतय्गु सः थ्वयेकेगु निसें थीथी ख्यलं नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं सः तयेगु व नेवाःतय्त संगठित यायेगु अले मंकाः कथं न्ह्याः वनेगु ज्या नेवाः न्ह्यलुवाःतय्सं याना वयाच्वंगु दु ।
नेवाः भासं च्वये मदुगु राणाकालया इलंनिसें हे नेवाःतय्सं साहित्यया माध्यमं आन्दोलन याःगु खःसा लिपांगु इलय् वयाः रेडियो नेपालपाखें जीवन दबू ज्याझ्वः लिकाःगु, अले नेपालभाषा मंकाः खलः नीस्वनाः न्ह्याकूगु ज्यानिसें नेपाल संवत्या न्हूदँ हनेगु ज्या तकं नेवाःतय्गु आन्दोलन खः ।
नेवाःतय्सं थःपिनिगु मंकाः म्हसीका अले नेवाःतय्त छप्पँ छधी याना तयेगु ज्या हे भाषाया माध्यमं यानाच्वंगु जुयाः नेवाः भाय् हे प्रमुख विषय खः, अले नेवाः भाय् दत धाःसा जक नेवाःत ल्यनी मखुसा नेवाःत ल्यनी मखु धकाः तायेका ‘भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ’ धकाः सः थ्वयेकेगु व व हे भावना कथं थीथी गतिविधि न्ह्याकाः नेवाः आन्दोलन याना वयाच्वंगु खः ।
‘भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ’ धाइपिं नापनापं ‘जाती म्वाःसा भाषा म्वाइ’ धकाः धाइपिं नेवाःत नं मदुगु मखु । न्ह्यागु हे जूसां नेवाःतय्सं न्ह्याकाच्वंगु आन्दोलन अले थःपिनिगु सः धइगु हे मूल रुपं भाषाया खः, अनं लिपा जक संस्कृतिनिसें समग्र नेवाः सभ्यताया खँ खः ।
भाषाया आन्दोलन धाये धुनेवं हे नेपालय् नेवाःतय्सं नेतृत्व यानाच्वंगु, अले नेवाःतय्गु हे आन्दोलनया प्रेरणापाखें मेमेगु आदिवासी जनजातितय्सं नं भाषिक नापं जातीय आन्दोलन यायेसःगु खः धकाः सकलसिनं स्वीकार यानाच्वंगु दु । उलि जक मखु नेपाःया आदिवासी जनजातिय्गु आन्दोलनया पुसा धाःसां आन्दोलनया प्रेरणा बिइगु ज्या नेवाःतय्सं हे यानाच्वंगु दु ।
राज्यं फुक्कं जाती व सुमदाययाके कर कायेगु तर खय् भाय्या निंतिं जक लगानी यायेगु, अले आदिवासी जनजातिया भाषायात धाःसा बेवास्ता यायेगु नापनापं भाषायात न्हंकाः हे छ्वयेगु तकं ज्या यानाच्वन धकाः सः तयाः भाषिक आन्दोलन याना वयाच्वंगु खः ।
उकिं थ्व इलय् तक भाषिक आन्दोलनया खँ वयेवं नेवाःतय्त त्वःताः सुना नं खँ ल्हाये फइगु अवस्था मदु । नेवाःत थःपिनिगु मातृभाषायात हे प्रमुख विषय तायेकाः सचेत जुयाः हे जुइमाः ं दकलय् न्हापां थःगु भाषां पत्रिका पिकायेगु ज्या तकं नेवाःतय्सं हे याःगु खनेदु ।
उलि जक मखु आः वयाः थःगु हे मांभासं हे संचालन जुइगु एफएम, मांभासं संचालन जुइगु टेलिभिजननिसें मांभासं हे संचालन जुइगु अनलाईन तकं दकलय् न्हापां नेवाःतय्सं हे सुरु याःगु खनेदु, अले उकियात निरन्तरता बिइगु ज्या यानाच्वंगु दु । नेवाःतय्गु चिचीधंगु ज्याझ्वःनिसें ततःधंगु ज्याझ्वः तकं थःगु मांभाय् नेपालभाषां हे यानाच्वंगु खनेदु, तर मेमेगु आदिवासी जनजातितय्गु स्वल धाःसा खस नेपालीभाषां ज्याझ्वःत याना वयाच्वंगु दु ।
थुकिं नं नेवाःत भाषाप्रति गुलि सम्वेदनशील दु धकाः स्पष्ट यानाच्वंगु खनेदु ।नेवाःत नापनापं आदिवासी जनजातितय्सं भाषिक अधिकार धकाः भाषिक समानताया सः तयाच्वंगु खः । खय् भाय्यात जक नेपाली भाषा धयाः मेमेगु भाषायात अ–नेपाली भाषा यायेगु ज्या यानाच्वंगुया विरोध यानाच्वंगु खः ।
राज्यं फुक्कं जाती व सुमदाययाके कर कायेगु तर खय् भाय्या निंतिं जक लगानी यायेगु, अले आदिवासी जनजातिया भाषायात धाःसा बेवास्ता यायेगु नापनापं भाषायात न्हंकाः हे छ्वयेगु तकं ज्या यानाच्वन धकाः सः तयाः भाषिक आन्दोलन याना वयाच्वंगु खः । भाषिक समानता धइगु थःथःपिनिगु भाषां नं ज्या यानाः नये दयेमाः धइगु सः खः ।
छु जातीयात समाप्त यायेमाः व जातीया भाषायात दक्ले न्हापां समाप्त यायेगु नीति राज्यं ज्वना वनाच्वंगु खँ नेवाः नापं आदिवासी जनजातिय्सं बांलाक हे थू । उकिं हे नेवाःत नापं जनजातितय्सं आः वयाः भाषाया सवालयात गम्भीर रुपं कयाच्वंगु दु । अले भाषिक आन्दोलनयात न्ह्यःने यंकेमाः धकाः धायेगु यानाच्वंगु दु ।
थौं नेपालय् वःगु राजनीतिक हिउपाःपाखें भाषिक अधिकार नं वल धकाः यक्वसिनं बय्बय् यानाच्वंगु दु । संविधानय् नेपालय् ल्हाइगु फुक्क मातृभाषा धइगु हे राष्ट्रभाषा धकाः परिभाषा यानातःगु दु अले थःगु भाषां शिक्षा बिइगुनिसें ब्वनेगु अधिकार दइ धकाः च्वयातःगु स्वयेबलय् तसकं बांलाः तर उकिया निंतिं राज्यया दायित्व छु खः धकाः धाःसा स्पष्ट यानातःगु मदु ।
अले प्रदेशय् छगू सिबें अप्वः भाषायात सरकारी कामकाजया भाय्या रुपय् मान्यता बिइफइ धकाः च्वयातःगु दु । उकिया नितिं भाषिक आयोगया सिफारिस माःगु अवस्था खःसा आः आयोग दयेकूगु हे दच्छि फुइधुंकाः तकं आयोगयात पूर्णता बिइगु ज्या याःगु मदुनि । अले व आयोगं सिफारिस याइगु धइगु प्रदेशया निंतिं कामकाजी भाषाया निंतिं जक सिफारिस याइगु खः केन्द्रीय सरकारया नितिं धाःसा मखु ।
थुगु ल्याखं स्वल धाःसा कन्हय् वनाः नेवाः भाय् धइगु ३ नम्बर प्रदेशया कामकाजि भाषा जक जुइगु अवस्था दुसा अनं च्वय् केन्द्रय् ला जुइफइगु अवस्था हे मदु । केन्द्र अर्थात संघय् नं कामकाजि भाषाया रुपय् मान्यता बिइकेमाःगु खःसा आः संविधान संशोधन मयासें हे मगाः ।
आःया अवस्थाय् संविधान संशोधन यायेगु खःसा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी अर्थात नेकपायात त्वःताः गुगु नं हालतय् यायेफइगु अवस्था मदु । नेकपाया नेतृत्व भाषा, जाती, पहिचानया अधिकारया सवालय् छु गज्याःगु अवस्थाय् दु धकाः सुयात नं कना च्वनेमाःगु अवस्था मदु ।
२०६२÷०६३ सालया जनविद्रोह लिपा (निक्वःगु जनआन्दोलन) नेपाःया इतिहासय् आः तकया दुने नेपाःया आदिवासी जनजातितय्गु मागयात कयाः सकल प्रधानमन्त्रीतय्सं ई बियाः म्होतिं नं इमिगु खँ न्यनेगु यानादीगु दुसा आः तकया दुने जनजातितय्त नाप लायेगु नितिं ई हे बियामदीम्ह अर्थात नापलायेगु चाहना तकं यानामदीम्ह वर्तमान प्रधानमन्त्री छम्ह हे जक दु ।
थुकिं नं कन्हय् वनाः नेपाःया आदिवासी जनजाति, नेवाःतय्गु अधिकार, पहिचानया मुद्दानिसें भाषिक, सांस्कृतिक नापं जातीय समानताया सवालय् छु जुइ धकाः अःपुक अनुमान यायेफइगु अवस्था दु । थ्व इलय् नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं थःपिनिगु भाषिक आन्दोलन नापनापं जातीय अधिकार, सांस्कृतिक अधिकारया सवालय् छप्पँ जुयाः वने मफत धाःसा कन्हय् वनाः अःपुक अधिकार वइ धकाः धाये फइगु अवस्था मदु । उकिं थुगु खँय् गम्भीर जुया न्ह्याः वनेमाः ।
LEAVE YOUR COMMENTS