ने. सं. ११४४ कौलाथ्व एकादशी - चालं

धाःबाजनय् न्हू पुस्ताया आकर्षण

उदेन न्हूसाय्मि

‘घें दि घेंचा, घें दि घेंचा
घें दि घें चाघें चाघें चाघेंचा
घें दि घेंचा, घें दि घेंचा’

थ्व गुंला बाजं अर्थात धाःबाजंया बोल खः । थ्व गुंला लछि सुथन्हापां थ्व हे बोल वा बाजंया सः जक न्यने दयाच्वनी । येँ, यल, ख्वपय् जक मखु स्वनिगलंपिने नं गुंला लछियंकं धाःबाजं थानाः बौद्ध चैत्य, विहार परिक्रमा यायेगु चलन दु । विशेष यानाः येँया बौद्धमार्गीत गुंला लछियंकं स्वयम्भू महाचैत्यय् वनेगु याइसा यल व ख्वपयापिं थीथी बहाः बही चाःहिलेगु याइ धाःबाजं थानाः । अथे हे किपू, सक्व, खास्ति आदि थासय् च्वंपिं नेवाः बौद्धमार्गीतय्सं गुंलाया इलय् धाःबाजं थायेगु याः ।

थ्व धाःबाजं गुंलाया इलय् जक मखसे दिपंकर तथागतया छुं ज्याझ्वः जुइबलय्, बुद्धया पवित्र अस्थिधातु यात्रा, न्हूदँ, बहाः पुजा आदि ज्याझ्वः जुइगु इलय् नं थायेगु याः । थन च्वय् न्ह्यथनागु बाजंया बोल द्यः ल्हायेगु खः । गुंला बाजं थाइगु दक्वं थासय् अप्वःथें थ्व हे बोलय् द्यःल्हायेगु याइ । थुकी छुं छुं बोल पाः ।

धाः बाजनय् थाइगु मेमेगु तालय् च्वः, लंताः, पलेमां, अस्तरा, ग्रह, ग्वारा आदि खः । थुकी मध्ये बाजं थाइपिंसं द्यः ल्हायेगु व च्वः दकलय् अःपु तायेकी, अले ग्वारा, अस्तरा, पलेमां आदि ताल थाकु धाइ । तर थाथां वनेबलय् व सयेकेगु कुतः यात धाःसा अपाय्सकं थाकु मजू ।
गुगुं इलय् मिजंतय्सं जक थायेगु याना वयाच्वंगु थ्व धाः बाजं वा गुंला बाजनय् थौंकन्हय् न्हू पुस्ता उकिसनं मिसातय् नं आकर्षण अप्वया वनाच्वंगु दु । थौंया न्हू पुस्ता झीगु भाषा, कला, संस्कृतिपाखें तापानाः पाश्चात्य संस्कृतिइ अप्वः धेचुया वनाच्वन धकाः धया वयाच्वंगु इलय् गुंला बाजनय् न्हू पुस्ताया अप्वया वनाच्वंगु आकर्षण स्वयेबलय् थ्व खँ सत्य मखु धायेछिं ।

थौंकन्हय् १२ गू तगिं सिधयेकाः च्वनाच्वंम्ह म्यानेजमेन्टया विद्यार्थी पल्पसा शाक्यं (केशचन्द्र गुंलाः बाजं) धाःबाजं थाये सयेकादीगु लछि जक दत । थ्व लछिया अवधि दुने पल्पसां प्यंगू ताल सयेकादी धुंकूगु दु । ‘दकलय् न्हापां बाजं कुबियाः अभ्यास यानाबलय् थाकु चाःगु खः, आः ला बानि थें जुइधुंकल’ धयादीम्ह पल्पसां मचांनिसें हे मेपिंसं बाजं थाःगु स्वस्वं इच्छा जुयाः बाजं थाये सयेकागु कनादिल ।
गुंलां स्वयम्भूइ वयेबलय् मेपिंसं थानाच्वंगु खनाः अःपु जुइ, अले थायेबलय् नं न्ह्यइपुसे च्वनीगु तायेकाः सयेकादीम्ह वय्कलं बाजंया दक्वं बोल कापी च्वयातयागुलिं लुमंकेत अःपुगु धयादी ।

थुकथं हे प्रकृति मानन्धरं (थँहिति मानन्धर गुथि)नं लछिया दुने हे धाःबाजं थाये सयेकादीगु खः । द्यःल्हायेगु, च्वः, लंताः थेंज्याःगु ताल सयेकादी धुंकूम्ह वय्कलं मेमेगु ताल नं सयेकेगु इच्छा दुगु कनादिल । शुरु शुरुइ तसकं अलमल जूसां आः धाःसा न्ह्यइपुसे च्वंगु धयादिल ।
थँहितिया हे पल्पसा मानन्धरं बासुरि पुइगु व धाःबाजं थायेगु सयेकादीगु दु । ‘धाःबाजं थायेगु स्वयां बासुरि पुइ अःपु’ धयादीम्ह पल्पसां बाजं सयेकेगु त्वःतेमखु धयादी ।

हुलाप्याखनय् थःगु बिस्कं प्रतिभा न्ह्यब्वयाः आपालं सिरपाः त्याकादी धुंकूम्ह आर्सिया मानन्धरं (थँहिति)नं फुर्सदया ईयात सदुपयोग यायेकथं धाःबाजं थायेगु सयेकादीगु खः । वय्कलं निदँ न्ह्यवंनिसें धाः थायेगु सयेकादीगु खः ।

थौंया न्हू पुस्तां धाःबाजं थायेगु सयेकेगु जक मखु, थम्हं सःगु मेपिंत नं स्यनेगु यानाच्वंगु दु । थँहितिया हे सुबिक मानन्धरं ६–७ दँ न्ह्यः बाजं थाये सयेकाः थौंकन्हय् थः पासापिंत स्यनेगु यानाच्वनादीगु दु । वंगु स्वदँ न्ह्यवंनिसें पासापिं व न्हूपिंत बाजं थायेगु स्यना वयाच्वनादीम्ह वय्कः थः हे प्यंगू ग्वारा थाये सःसा नाय्खिंचाय् नं उलि हे पोख्त जुयादी ।

छगू धापू दु, ‘गुरु जुइ अःपु, चेला जुइ थाकु’ तर सुबिकया सन्दर्भय् धाःसा थ्व धापू अःखः । वय्कलं धयादी ‘थम्हं सयेकेगु स्वयां नं मेपिंत स्यने तसकं थाकु ।’

थुकथं ऋति तुलाधरं (न्यत गुंलाबाजं खलः) धाःबाजं थायेगु सयेकादीगु दछि न्ह्यः जक खः । म्यानेजमेन्टया विद्यार्थी ऋतिं नं लछिया दुने हे द्यःल्हायेगु, च्वः व जति थायेगु सयेकादीगु दु । वय्कलं थःत च्वः थाये अःपुसा जति थाये तसकं थाकु धयादी ।
न्हू पुस्ता नेवाः संस्कृतिपाखें तापाना वन धयाच्वंगु इलय् थुपिं थेंज्याःपिं संस्कृतिपाखे नुगः क्वसायेकाः वयाच्वंगु खँय् छाय् बाजं थाये सयेकागु धइगु न्ह्यसःया लिसलय् ऋतिं धयादी, ‘झीगु नेवाः समाजय् मिसात तसकं लिउने लाः, थुकिया कारण नं झीगु समाज हे खः । मिसातय्त उलि थाय् बियातःगु मदु ।’

‘नेवाः समाजय् म्ह्याय्मचा वा मिसामचायात गबलें नं बाजं स्यनेगु चलन धइगु हे मदु । इमित न्ह्याबलें संकुचित याना तयेगु स्वइ’ ऋतिं धयादी, ‘संस्कृति संरक्षण यायेगु खःसा मिसातय्त नं न्ह्यःने वयेगु अवसर बीमाः । थुकिया निंतिं जनचेतना थनेमाःगु आवश्यक जू ।’
नेवाः संस्कृतिया ल्यंका तयेगु वा उकियात च्वन्ह्याका यंकेगु खःसा ल्याय्म्ह पुस्ता शक्तिया रुपय् न्ह्यःने वयेफु, उकियात उचित रुपं छ्यलेगु स्वयेमाः धयादीम्ह ऋति धाःबाजं जक मखु की–बोर्ड, सितार थेंज्याःगु ताल मिले यायेत आवश्यक रिदम बाजं नं थायेसः ।

न्यत गुंला बाजंया हे सहस्ररत्न तुलाधरं बाजं थाये सयेकादीगु ४ दँ दयेधुंकल । छाय् बाजं सयेकागु धइगु न्ह्यसलय् ‘मेमेपिंसं बाजं थाना वइबलय् थःत तसकं म्हाइपुसे च्वनी, मेपिंसं थाःगु स्वयाच्वनेबलय् थम्हं नं थाये दुसा जिउ धइगु मती वयाच्वनीगु, उकिं बाजं सयेकागु खः’ धयादी । शुरु शुरुं बाजं थायेबलय् ल्हाः मवंगुलिं सयेकेत हे थाकु धयादीम्ह सहस्रयात बांलाक थाये मसःतले तसकं मछिं ताइगु खः । आः धाःसा थःगु मौलिक बाजं थाये सयेके खंगुलिं गर्व यानादीम्ह वय्कलं बाजं थाये सःगुलिं थःगु त्वाःया नां मेपिनि न्ह्यःने न्ह्यब्वये खंगुलिं नं थःत तसकं लसता वयाच्वनीगु धयादी ।

अथे हे दछि न्ह्यः जक बाजं थायेगु सयेकादीम्ह निजला तुलाधरं (असं बाजं गुथि) न्यागू तालय् धाःबाजं सयेकादी धुंकूगु दु । मेमेगु तालया बाजं निन्हु–स्वन्हुया दुने सयेकादीम्ह निजलायात दकलय् थाकूगु धाःसा प्रताल खः । अय्नं छवाःतक मेहनत यानाः वय्कलं प्रताल नं सयेकादीगु जुयाच्वन । वय्कलं मचांनिसें गुंलाबलय् स्वयम्भूइ वयाच्वनेगु व मेमेपिंसं थानाच्वंगु खनीगुलिं सयेकेगु इच्छा दुगुलिं थम्ह नं बाजं थाये सयेकागु धयादी । बाजं थाये सःगुलिं आः थःत तसकं गर्वया महसुस जूगु व थुकिं झीगु संस्कृतियात संरक्षण यायेगु ज्याय् छुं ग्वाहालि यायेत सफल जूगु धयादी निजलां ।

गुंलां थाइगु धाःबाजंया सन्दर्भय् न्हापा दक्व धइथें गुंला बाजं खलकं कनाथ व ट्रम्पेट पुइकाः धाःबाजं थाना वइगु खःसा थौंकन्हय् छुं छुं गुंला बाजं खलकं थः हे गुथिया मस्तय्त बासुरि स्यनाः बासुरि पुयाः धाःबाजं थायेगु याना वयाच्वंगु दु । थुकिं यानाः न्हू पुस्तां नेवाः लोक म्येँ व धुन सयेकेगु अवसर नं कयाच्वंगु दु । थुकथं स्वयेबलय् गुंला बाजनय् गुकथं थौंया ल्याय्म्ह पुस्ता आकर्षित जुया वनाच्वंगु दु, व धाथें छगू लसताया खँ खः ।