उमेर ८४या दुर्गालाल

वंगु बुधवाः वय्कः ८४ क्यन । वय्कः अर्थात झी जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठ । थःगु नां च्वइबलय् ताःहाकः विशेषण घाका हइगु नं वय्कःयात मयः । झी दुर्गालाल जक । बस् । खतुं ८४ थ्यंगु ला वय्कःया उमेर हे जक खः । वय्कः मखुनि । वय्कः ला आः तकं अन हे तिनि गन उमेरया ल्याःचाः तयेगु ज्या जुइ मखु । अथे ला कवितय्गु उमेर हे गन दइ धकाः ।

कवितय्गु ला बढे जुइगु धइगु उमिगु कृति जक खः, उमेर मखु । दुर्गालालया नं कृति हे जक बढे जुयाच्वंगु खः । उमेर दिनाच्वंगु ला ताः हे दयेधुंकल । अथे छाय्धाःसां उमेर ८४ थ्यंसां वय्कःया च्वसां धाःसा ८४ यात गनं हे चिउताः तः थें मच्वं । आः तक नं छन्हु हे अज्याःगु न्हि मदु जुइ, गुकुन्हु दुर्गालालं मच्वःगु खइ । च्वयाच्वंगु दु, च्वयाच्वंगु दु ।

वय्कलं च्वःगु गबलें काय सुमनं ल्ह्यया काइ । गबलें म्ह्याय् सुचितां च्वया काइ । अथे च्वयातःगु जक छथाय् तयेगु खःसां आः तक स्वंगू दर्जन ला सफू हे खात खइ । उकी नेवाः भाय् नं दुथ्याः, खस नेपाली नं दुथ्याः । वय्कलं च्वयादीगु कविता फुक्क सुमन व सुचितां टाइप यानाः प्रिन्ट पिकाइ । अले सुमनं उकियात सफूया रुप बियाः बाइण्डिङ छगू नं याना बी ।

बाइण्डिङ लिपा व सफू हे थें च्वनी । अज्याःगु सफूत हे आः करिब ३५ गू ति खायेधुंकल जुइमाः । पिकाइपिं सुं दुसा तुरुन्त हे तयार ।नेपालभाषा साहित्य अज्याःपिनिगु ख्यः खः गन पत्रिकाय् छापे याकेत कविता छपु जक फ्वंसां लछि लिपा तिनि ल्हातय् लाइ । गबलें ला व नं मलायेफु । रचनाया स्टक तइपिं रचनाधर्मीत मदु हे धाःसां जिउ ।

प्रकाशक सम्पादकतय्सं घ्वात्तुमघ्वायेकं उत्पादन हे मजुइगु रचना कारखाना खः नेपालभाषाया साहित्य ख्यः । थज्याःगु ख्यलय् छम्ह दुर्गालाल दु, गुम्ह थौंया मितिइ तक नं ३५–३५ गू सफू स्टकय् तयाः साधनाय् लीन जुयाच्वन । अज्याःम्ह अघोरी कवियात उमेर ८४ थ्यनं छु, २४ थ्यनं छु ?

छुं दँ दत, वय्कः थँबहीया थःगु छेँय् च्वनामदीगु । छेँ मिं नयाः च्वने मजीवं न्हूगु दनेत पूवंक हे थुना छ्वत । वयांलि वय्कःया बाय् कविया नुगः थें छथासं मेथाय् हिलाच्वंगु दु । गबलें तःधीम्ह काय सुमनलिसे भुइजःसिइ । गबलें चीधीम्ह काय सुरजलिसे बाफलय् । गबलें म्ह्याय् सुचितालिसे किपुली । मस्तय् अभिभावकत्व ग्रहण यायेत वय्कः गबलें काय व गबलें म्ह्याय्या छेँय् बाय् हिउ झायाच्वनादी ।

प्रकाशक सम्पादकतय्सं घ्वात्तुमघ्वायेकं उत्पादन हे मजुइगु रचना कारखाना खः नेपालभाषाया साहित्य ख्यः । थज्याःगु ख्यलय् छम्ह दुर्गालाल दु, गुम्ह थौंया मितिइ तक नं ३५–३५ गू सफू स्टकय् तयाः साधनाय् लीन जुयाच्वन

तर बाय् न्ह्याथाय् लाःसां वय्कः लिसे निता खँ धाःसा सदां नापं हे दयाच्वनी– छता कविता, मेता जहान पूर्णदेवी । दुर्गालालयात जनकवि जनतां दयेकूगु खःसा पूर्ण कवि पूर्णदेवीं दयेकूगु खः । जीवनया अतिकं अभावग्रस्त ई व संघर्षया अतिकं जोखिम घडीइ नं पूर्णदेवीं क्यंगु वहे धैर्य व हःपाःया लिच्वः खः थौंया अखण्डित पूर्ण कवि दुर्गालाल श्रेष्ठ ।

सकलें कविपिं सिद्धिदास जुइ फइ मखु, अले सकलें कविपिनि जहान पूर्णदेवी नं जुइ फइ । थौं दुर्गालालं ८४ या वैंशय् तकं कलम ज्वने फयाच्वंगुया छुं रहस्य गनं दुसा व पूर्णदेवीयाके हे सुलाच्वंगु दयेमाः । दुर्गालाल लँय् जुइबलय् वय्कलं छपु तुतां ज्वना जूगु सकस्यां खनी । तर छेँय् च्वनीबलय् बः कया जुइगु तुतां धाःसा शायद हे जक मनूतय्सं खंगु दयेमाः ।

पूर्णदेवी थौं थः हे बःबः कयाः न्यासि जुइमाःगु अवस्थाय् थ्यनेधुंकाः नं दुर्गालालया तुतां जुइगु धाःसा त्वःतूगु मदुनि ।थ्व ८४ या वैंशं दुर्गालालयात थौं तकं थी मफुसां वय्कःया शरीरयात धाःसा थःगु कब्जाय् कयावं यंकूगु अनुभव वय्कःया जुइ । खँ ल्हायेबलय् बांलाक ताये मदु, इयरफोन तयेमाः । ल्हाः तसकं खानाः न्हापा थें मोति ज्वरागु आखः च्वये मफु ।

छक्वः हीमीचायाः वय्कलं धया नं दी, ‘आः जिगु न्हाय्पनय् न्हाय्पं मदु, ल्हातय् ल्हाः नं मदु । मसिउ, जि मनू वना हे छ्वयेधुंकूम्ह खः लाकि छु हां ?’उलि जक मखु, थौंकन्हय् वय्कः द्यनीबलय् न्ह्यः नं मदु । चान्हय् द्यनाच्वँच्वं हे आकाझाकां तुति कथिं दायाः वाथाक्क न्ह्यलं चाइ । वयां लिपा वय्कः द्यने फइ मखु । वय्कःयात थनाः न्ह्यः थः माःथाय् वनेधुंकी ।

चान्हसिया सुनसान ब्यः । अले क्वथाय् दनाच्वंम्ह थः याकःचा । सखे व एकान्तय् याकःचा दनाः वय्कलं बिचाः यानादीगु जुइ, ‘मेगु ला छु खँ, आः ला जिगु न्ह्यः तकं जिलिसे मदु ।’ न्ह्यः थःके मदु । अय्नं द्यने ला माल । तर तुतिं वय्कःयात थ्यने बी मखु । उकिं तुतिया व स्याःचाः ल्वःमंकेत वय्कलं मेगु खँ लुमंकेत स्वइ । छुं छुं लुमनी ।

लुमंगु च्वइ । च्वःलिसे हानं लुमनी । हानं च्वइ । अथे लुमंकेगु–च्वयेगु, अले च्वयेगु–लुमंकेगु कासा म्हितुम्हितुं न्ह्यलं वय्कःयात सालुगु गाच्वं फायेका वनी । चान्हय् वयक्लं गुलि नं च्वयादीगु खः, सुथय् व कविता जुयाच्वनी ।‘थौंकन्हय् च्वयेगु धइगु हे थय् यानाः का ।’ थःगु लेखन बारे वय्कलं कनादी ।

वय्कःया स्टकय् लानाच्वंगु ३५ गू सफुली गुलि नं कविता दुथ्याः, उकिया अप्वः ब्व थथे हे यानाः चान्हय् जन्म जूपिं खः ।च्वयातःगु कविता गुलिं पिहां वयेगु लँपुइ दु, गुलिं अनुवादया झ्वलय् दु । वय्कलं च्वयादीगु खस नेपाली भाय्या खुगू मचा सफू आः याकनं पिहां वयेगु तयारीपाखे दु । उकिया चित्रांकन व डिजायनया ज्या नकतिनि क्वचाल ।

छुं ई न्ह्यः तिनि ल्याय्म्हपिं चित्रकारतय् छगू पुचलं वय्कःया ‘चिनियाम्ह किसिचा’ सफुली दुथ्याःगु कवितातय्त चित्रय् अनुवाद यानाः पिथन । छपु कविताया छगू सफू । व नं रंगीन चित्र सहित । थौंकन्हय् न्हू पुस्ताया ल्याय्म्हतय्के दना वःगु थ्व उर्जाशीलता खनाः वय्कः अजूचाः । ‘चिनियाम्ह किसिचा’ या अंग्रेजी अनुवाद नं नकतिनि क्वचाल ।

च्वमि कमल तुलाधरं उकियात अंग्रेजीं हीकादीगु खः । ‘चिनियाम्ह किसिचा’ नेपालभाषाय् सर्वाधिक प्रकाशन जूगु साहित्यिक सफू खः । थुकिया न्हापांगु प्रकाशन जूगु नं करिब ६५ दँ हे दइन । अबले दुर्गालाल कन्यामन्दिर स्कूलय् आखः ब्वंकादीगु । स्कूलया मस्तय्त म्येँ स्यने थें ब्ल्याक बोर्डय् जक च्वयातःगु कविता मुना उगु सफू पिहां वःगु खः ।

कन्यामन्दिरया प्रधानाध्यापक केदारनाथ न्यौपानें उगु सफूया न्हापांगु प्रकाशन यानादीगु जुयाच्वन । थ्वहे झ्वलय् छगू मेगु महत्वपूर्ण सफू नं पिहां वयेत्यंगु दु । थ्व धाःसा वय्कलं च्वयादीगु सफू मखु । वय्कःया बारे च्वयातःगु सफू खः । वय्कःया जीवनीया संक्षिप्त विवरण । च्वमि आर. मानन्धरं थ्व सफू च्वयादीगु खः ।

थुकी दुर्गालालया बाखं दुर्गालालया हे भासं न्ववाकातःगु दु । उकिं सफूया नां नं अज्याःगु हे दु – कविया बाखं, कविया भासं । तर थ्व मेमेगु थें केवल ‘सफू’ जक जुयाः पिदनेत्यंगु सफू धाःसा मखु । थ्व मुक्कं सचित्र जुयाः पिदनी । कफि टेबुल बुक साइजय् ।

दुर्गालाललिसे सम्बन्धित आपालं तस्बीरं जायाच्वंगु थ्व सफू पिदनेमाःगु ला वय्कःया ८४ दँ बुन्हि कुन्हु हे खः । तर आः थ्वहे लसताय् जुइगु छगू मेगु हे बिस्कं व फरक ढंगया ज्याझ्वः यानाः सफू पित बीगु तयारी जुयाच्वंगु न्यनेदु । दुर्गालालयात म्हसियाः नं झीसं मसियाच्वंगु आपालं घटना थ्व सफुलिं उजागर याइ ।

चिनियाँ भासं दुर्गालाल
जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठया छगू सफू छुं ई न्ह्यः तिनि चिनियाँ भासं अनुवाद जुयाः पिहां वल । वय्कः अमेरिका झाःबलय् अन हे च्वनाः च्वयादीगु कविता मुना ‘अलि अलि टेक्सस’ यात हे आः भाय् हिलाः चिनियाँ भासं पिथंगु खः । चिनियाँ भासं थ्व सफूया नां जूगु दु – तचौ फुथी ची । अर्थात टेक्ससया बोधि मुना । मूल शीर्षक स्वयां थ्व शीर्षक तसकं पाः ।

अनुवादक भाजु जीचन लीं ‘अलि अलि टेक्सस’ या अंग्रेजी अनुवाद ‘अ ड्रप अफ टेक्सस’ ब्वनेधुंकाः मनय् छु लुइकादीगु खः, वहे कथं सफूया शीर्षक जूवंगु जुयाच्वन । जीचन थः हे छम्ह चिनियाँ साहित्यया नांजाःम्ह कवि खः । थ्व चिनियाँ सफूया छगू मेगु विशेषता छु धायेबलय् थुकिया हरेक पानाय् चिनियाँ अनुवाद नापनापं चिनियाँ लिपिया क्यालिग्राफी नं दुथ्यानाच्वंगु दु ।

लिपियात हे मन्त्र थें चित्र दयेकाः न्ह्यब्वयातःगुलिं सफूया पाना पाना हे ल्वःवनापुसे च्वं ।नेपालभाषां च्वयातःगु धर्मरत्न यमिया खण्डकाव्य ‘सँदेय्या लिसः’ यात छुं दँ न्ह्यः दुर्गालालं खस नेपालीं अनुवाद यानादीगु खः । वय्कःया वहे खस नेपाली अनुवादया लिधंसाय् ‘सँदेय्या लिसः’ नं चिनियाँ भाय्, अंग्रेजी भाय् व तिब्बती भासं अनुवाद जुयाः पिहां वयेधुंकल ।

आः वहे सफू रुसी नं भासं अनुवाद जुयाच्वंगु दु । ‘सँदेय्या लिसः’ या खस नेपाली अनुवाद ‘ल्हासा बोल्छे’ यात समिक्षकतय्सं लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाया ‘मुनामदन’ लिसे तुलना यानाः स्वयेगु याः ।

सुरेश मानन्धर

च्वमिया मेमेगु

• न्हूसतक, बालेन व चिनीकाजी
• छगू युगय् छक्वः वःगु भाषिक अधिकार
• नेवाः समाजया विविधताय् गर्व याये
• न्हूदँया भिंतुना आन्दोलन व पद्मरत्न तुलाधर
• समुदायस्तरय् कोरोना महामारी : समुदाय चाहिँ छु यानाच्वन ?