लानिपुखू – न्हंके मजिउगु इतिहास

नेपाल मण्डलया शान जुयाच्वंगु सम्पदा लानि पुखूया चर्चा हाकनं छकः समाचारय् बय्बय् जूगु दु । सम्पूर्ण राष्ट्रं गर्व यानातःगु थुगु सम्पदाया पुनर्निर्माणया कचवं आः तकं क्वचायेके फुगु मदुनि । स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं थःगु पहिचान व गौरवकथं कयातःगु थुगु सम्पदाया पुनर्निर्माणय् अनेक जालझेलया खँ हयाः थुकिया मौलिक स्वरुप नष्ट यायेगु व नेवाः जुजुपिंसं निर्माण यानातःगु धइगु खँया नामोनिशान हे हुया छ्वयेगु ज्या राज्यपाखें हे जुयाच्वंगु आभास आः खने दया वयाच्वंगु दु ।

सन् २०१५ सालया भुखाचं स्यंकूगु आपालं सम्पदात थौं प्यदँ दयेधुंकाः नं दयेकेगु क्वचायेके माःगु ला छु, दयेकेगु तरखर तकं शुरु याये मफुनि । स्वनिगःया आपालं सम्पदा नेवाः पुर्खातय्सं दयेका थकूगु खः । थुज्वःगु खँय् स्वनिगःया रैथाने नेवाःतय्सं गर्व नं यानाच्वंगु दु । तर सत्तासिन सरकार व राज्य सत्ताय् च्वनाच्वंपिं मनूतय्सं थुज्वःगु गौरवया लकस न्हंकेत अनेक कथंया षडयन्त्र जुयाच्वंगु दु ।

१९९०या तःभुखाय् लिपा पुनर्निर्माणया नामय् आपालं सम्पदात न्हंका छ्वःगु दु । भौतिक विकासया नामय् थनया छेँ, सतः थुनाः सडक दयेकेगु ज्या जूगु दु । विशेषकथं हनुमानध्वाखाया लाय्कू परिसर जःखः राणातय्सं दरवार दयेकेगु व थ्वहे लागाया बहाः बही न्हंकेगु, न्हू सतक दयेकेत अनया बहाःबहीया सम्पदा स्यंकाछ्वःगु प्रमाण इतिहासय् हे दनि ।

२०७२ या भुखाचं नं थ्वहे लागाय् आपालं सम्पदा स्यंकल । हनुमानध्वाखा लागाया सम्पदा दयेकेगु ज्या क्वचाःगु मदुनि । पुनर्निर्माणया नामय् विदेशी दातातय्सं गथे दयेका बिल उकियात हे पुरातात्विक सम्पदाकथं नाला कायेगु ज्या सरकारं यानाच्वंगु खनेदु । आः बसन्तपुर लागाय् चीनया ग्वाहालिं पुनर्निर्माण जुयाच्वंगु गुतँजाः दरवार गुलि पुरातात्विक महत्वकथं दयेकूगु खः, उकी पुरातात्विक सामाग्री छ्यलाः हे दयेकूगु खः कि मखु धयागु निरीक्षण प्रतिवेदन सुना नं पित हयेगु आँट याःगु मदुनि ।

प्रतिवेदनय् स्वीकृतिया सही मयासे पंगः थनाच्वंम्ह पुरातत्व विभागयात घाँय् उपहार बी म्वाःगु तर मेयर विदेश वनाच्वंगु इलय् उपमेयरं घाँय् लःल्हाना कायेगु धयागु निम्नस्तरया राजनीतिक चाल बाहेक मेता मखु ।

उलि जक मखु, बसन्तपुरया गद्दी बैठक अमेरिकी सरकारया ग्वाहालिं पुनर्निर्माण याःगु इलय् न्हापा अन दुगु बेलायती ध्वाँय्या बुट्टा हुया छ्वयेगु ज्या जुल, उकियात सरकार वा पुरातत्व विभाग वा हनुमानध्वाखा लागा हेरचार समितिं छुं कथंया प्रतिक्रिया बिउगु न्यने मदु । पृथ्वीनारायणया गुतँजाःगु दरवार पुनर्निर्माणय् गुकथं ज्या जुयाच्वन सर्वसाधारणत मनूत दुहां वनाः स्वयेगु अधिकार मदु ।

लानिपुखू पुनर्निर्माणया खँय् अनेक अनाधिकार व अनैतिक ज्या जूगु आः प्रमाणित हे जुइधुंकूगु दु । ठेक्कापट्टाय् कमीसनया लहड याइपिनिगु चंगुलय् लानाः करोडौ तका सम्बन्धित निकाय द्यापं च्वनेमाःगु समाचार पिदंगु दु । अज्याःगु अनियमित ज्या याइपिंत बिगो सहितया जरिवाना यायेगु कानून नेपालय् मदुगु मखु, तर अनेक चलखेलया कारणं लानिपुखू स्वस्वखंकं हे ध्वंपय् लानाः नष्ट जुयावनीगु आशंका मदुगु थ्यंकं मखु ।

सम्पदा पुनर्निर्माणया खँय् राष्ट्रया सम्पदा ल्यंकेगु स्वयां राजनीतिक खिंचातानीया ज्या जुयाच्वंगु सम्पूर्ण सम्पदाप्रेमीतय्गु निंतिं विडम्वनाया खँ खः । लानिपुखू पुनर्निर्माणया कचवं बय्बय् जूगु येँ महानगरपालिकाया मेयर व उपमेयरया कचवं सम्पदा पुनर्निर्माण नीतियात स्वयां थःपिनिगु अहम न्ह्यब्वयेगुली तक्यनाच्वंगु खनेदु ।

लानिपुखू पुनर्निर्माणया खँय् असन्तुष्टि प्वंकाः तालं ग्वया बिया धकाः बय्बय् याना जूम्ह उपमेयर हरिप्रभा खड्गी स्वयं थौं लानिपुखूया वर्तमान अवस्थायात कयाः चिउताः तयेगु स्वयां थःगु हे कार्यालयय् आसेपासेतपाखें लानिपुखूया घाँय् उपहार कयाः सामाजिक संजालय् बय्बय् जुइ दयाः लय्तायाच्वंगु दु ।

थ्व प्रायोजित प्रचार खः धयागु खँ थुकिं नं क्यनी कि लानिपुखू पुनर्निर्माण यायेगु खँय् मूकथं पंगः जुयाच्वंम्ह पुरातत्व विभाग खः, मेगु निकाय मखु । लानिपुखूयात नेपाः सरकार व सर्वोच्च अदालतं न्हापाया स्वरुप मस्यनीकथं पुनर्निर्माण या धकाः उजं बिल ।

लानिपुखू दयेकूम्ह प्रताप मल्लकालिन स्वरुपयात हे कायम यानाः लानिपुखू पुनर्निर्माण समितिया विज्ञ समूहं बिउगु नक्सायात तकं माने मयासे, प्रतिवेदनय् स्वीकृतिया सही मयासे पंगः थनाच्वंम्ह पुरातत्व विभागयात घाँय् उपहार बी म्वाःगु तर मेयर विदेश वनाच्वंगु इलय् उपमेयरं घाँय् लःल्हाना कायेगु धयागु निम्नस्तरया राजनीतिक चाल बाहेक मेता मखु ।

लानिपुखूया पुनर्निर्माणं अझं पुरातात्विक महत्व व इतिहास न्हंकेकथं जुयाच्वंगु दु । लानिपुखू पुनर्निर्माण जिम्मा सेनायात बीगु धयागु समाचारं सम्पदाप्रेमीत तरङ्गीत जुयाच्वंगु दु । वास्तवय् थथे जुइ मजिउ । तर आः पुनर्निर्माणया खँय् येँ महानगरपालिका छखे, पुरातत्व विभाग मेखे वनाच्वंगु स्पष्ट दु ।

लानिपुखूया दथुइ दुगु बालगोपालया देगः प्रताप मल्लकालिन शिखर शैलीं दयेकेत पुरातत्व विभाग तयार मदु । थुगु विभागं आः नं बालगोपालेश्वर देगः राणाकालीन शैलीं दयेकेगु धकाः ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु । विज्ञतय्सं न्ह्यब्वःगु प्रताप मल्लकालीन शिखर शैलीया देगःया नक्सायात पुरातत्व विभागं अस्वीकृत यानाः उकी सही हे तयाच्वंगु मदु ।

थुकिया मू खँ धयागु आःया सत्तासिन व सम्बन्धित विभागया मनूत स्वनिगः दुने थनया प्राचीन स्वरुप ल्यंका तयेत मानसिक रुपं हे तयार मदु । न्ह्यागुकथं जूसां स्वनिगःया परम्परागत सम्पदायात आधुनिकताया नामय् नष्ट याना छ्वयेगु नीति थुमिसं नालाच्वंगु दु ।स्वनिगःया हरेक सम्पदा थनया आदिवासी व रैथाने नेवाः पुस्तां निर्माण यानाथकूगु सम्पदा खः ।

थुगु प्रकरणय् येँ मनपां लानिपुखूयात मल्लकालिन प्रविधि व शैली हे दयेकेगु धकाः निर्णय यानातयेधुंकूगु खँयात सुं नं मनू वा विभागं थनया सम्पदायात कुरुप यायेगु ज्या जुल धाःसा सम्पदा प्रेमीतय्त जक मखु सु नं नेवाःतय्त थःपिनि पुर्खा दयेका थकूगु सम्पदायात च्वय्क्वय् याइगु सह्य मजुइगु खँ सकसिनं वाःचायेकेमाः । व चाहे सेनां दयेकि वा छुं विभागं ।