थौंया विश्वया नेवाःतय्गु हाथ्या

थःगु समाजया प्रगतिया चाहना स्वइत मदइ, स्वइत मयइ ? प्रगतिया इच्छा हरेक मनूतय्के दइगु ल्याखं मनूत सकलें प्रगतिशील खः । सकलें मनूत प्रगतिशील जुइबलय् प्रगतिया गति याकनं जुइ । तर समाजया अध्ययन यायेबलय् झीगु प्रगति जूगु खने मदु ।

सामाजिक विकास–क्रमय् दइगु द्वन्द्वात्मकताया नियम धइगु हे प्रगति व परम्पराया दथुइ जुइगु द्वन्द्व खः । परम्परां प्रगतिया ल“य् मद्दिक बाधा बियाः हे च्वनीसा प्रगतिया गतिं नं थःगु विकासया ल“या बाधक शक्ति परम्परायात जबर्जस्त वांछ्वछ्वं हे न्ह्यज्याः वनाच्वनी ।

थ्व प्रगतिया सिद्धान्त वा नियम खः । गुगु समाजय् परम्परां ग्रस्त रीतिरिवाज, चालचलनं हा कयाः च्वनी, अन प्रगतिं न्ह्यज्यां वने फइ मखु, गुगु समाजय् परम्पराया पःखाः तछ्याना न्ह्यज्यां वनेत सफल जुइ, उगु समाजय् प्रगतिं तीव्र गति काइ ।
विश्वय् ७ अरबं मयाक मनूत दु ।नेपालय् जक २ करोड ६२ लाख जनसंख्या दुगु ख“ सार्वजनिक जुइधुंकूगु दु । फुक्क मनूतय्गु थीथी स्वभाव, संस्कार व विचारया ल्याखं इपिं निथीयापिं खनेदु – प्रगतिशील व परम्परावादी ।

थुकथंया विभाजनय् छि जि झीपिं सकलें लाः । उकिं थःथम्हं थःत छकः स्वये — थः प्रगतिशील कित्ताय् लाः लाकि परम्परावादी कित्ताय् लाः ? अथवा निगुलिंया मिश्रित खः ? थःगु नांगागु मिखां झीसं मेपिंत जक खंकेफु, खंकाच्वना, तर झीसं झीगु मिखां मखु, नुगः दुनेया मिखां हे थःत अध्ययन याये फत धाःसा थुकिया उपलब्धि मेगु हे जुइ ।

आधुनिक प्रगतिशील मनूतय्गु धारणाकथं प्रगति हे समाजया ज्यान खः, प्रगति मदुगु समाज अस्तित्वहीन जुइ । मेगु परम्परावादी मनूतय्गु धारण दु — परम्परा वा संस्कृति हे झीगु समाजया अस्तित्वया चिं खः, झीगु संस्कृति व परम्परा
हे मदुसा झीगु परिचय बीगु हे छु ? उकिं ताकालंनिसें झी घा“य्घा“य् बाज्याया पालंनिसें दयाच्वंगु न्हना वनेधुंकूगु सांस्कृतिक परम्परायात हाकनं म्वाका तयेमाः । थ्व हे झीगु इज्जत गौरवया चिं खः ।

झी नेवाःतय् गुलि नं प्रचलित परम्परा दु, उगु परम्पराया कारणं झीगु प्रगति जुया वयाच्वंगु दु कि अगति जुयाच्वंगु दु ? छु छु परम्परा प्रचलित याना तयेमाः, छु छु दिका छ्वयेमाल ? झीसं गबलें चिन्तन मनन यानागु दु ला ?

थथे आधुनिक प्रगतिशील व परम्परावादी निथ्वःया तर्क वितर्क, मतभेद झीगु समाजय् आःतक कायम हे तिनि । उकिं झीगु समाजय् थ्व निथ्वःया दथुइ संघर्ष नं कायम हे तिनि । थ्व संघर्षय् छिगु भूमिका गुखे लाः ? थ्व न्ह्यसःया मू अभिप्राय थ्व खः कि मनूतय्गु थःथःगु भूमिका स्पष्ट जुइ माल । कि मिजं जुइ माल, कि मिसा जुइ माल । मिजं नं मिसा नं जुइ मजिल अथवा मैंबाबु जुइ मजिल ।

पञ्चबलिया नामय् द्यःयात पशुबलि बीगु क्वपुंगु संस्कृति–संस्कारयात कुबुयाः नेपाःयात स्वर्ग दयेकेगु फय्गं ख“ छता ल्हानादी मजिल । झीथाय् मनूत क्रान्तिकारी नारा बीपिं, क्रान्तिकारी धायेके यःपिं आपालं आपाः दु, तर इमिगु मूल प्रवृत्ति धाःसा प्राचीन संस्कृति–संस्कारया संरक्षण हे जुयाच्वंगु दु ।

छु परम्परावादय् ग्रस्त जुयाच्व“त्तले न्हूगु विचार, भावना वा संस्कारया निर्माण जुइ फइ ला ? जव परम्परावादं न्हूगु विचार भावना व अभ्यासया संस्कारयात हे पनाः तइ वा गर्भय् हे स्यानाः छ्वइ धाःसा अले प्रगति वा क्रान्तिकारी नाराया सार्थकता गबले पूवनी ?निश्चय नं परम्परा वाहियात जुइ मजिउ । हरेक वस्तु, घटना–दुर्घटना, परम्परापाखें बांलाःगु शिक्षा झीसं काये फयेकेमाः ।

झी मनूतय्गु थौंतकया परम्पराया दुने तसकं ज्या लगे जूगु व तसकं ज्या लगे मजूगु संस्कृति–संस्कार दयाच्वनेफु, व सूक्ष्मदृष्टिं छता–छताया बांलाक व पूवंक अध्ययन याये फयेमाः । परम्परा धायेवं मिखा तिसिनाः घय्पुना तयेगु वा मिखा तिसिना वांछ्वयेगु थ्व नितां गलत प्रक्रिया खः ।

छु झीगु परम्परा व संस्कृति धायेवं झीसं खिखांमुगःयात संरक्षण यानाः तये फइ ? छु संस्कृति संरक्षणया नामय् झीपिं मध्यकाल वा प्राचीनकालपिं हे जुयाच्वनेगु मनूया बुद्धि–विवेकया चिं खः ला ? जुइ फइला ? यदि यूएनओं झीगु छगू गुगुं नेवाः बस्तीया मनूतय्त मध्यकालयापिं मनूत थें हे वसः पुनाः नयेगु, त्वनेगु, च्वनेगु खःसा माक्व ग्वाहालि याये धका धाःसा छु झीपिं लसतां स्वीकार याये फइ ?

थथे धायेगु वा थथे जुइगु हे छु झीपिं चिडियाघरया जन्तुत थें जुइगु मखु ला ? मूल सवाल झी मनूत थौंया आधुनिक युगया आधुनिक मनूत जुइगु खः लाकि जंगली मनू जुइगु खः ? झीसं क्वःछी फयेकेमाल । गबले तक झीपिं जीर्णसीर्णगु परम्परावादय् ग्रष्ट जुयाच्वनी, अबले तक झीसं विश्वया आधुनिक जः खंके फइ मखु, अले तुंया ब्यांथें तुं थःगु संकीर्ण व अभिमानया सः थ्वयेकाः आनन्द कयाच्वनी ।

परम्परावाद दुःख, रोग व अज्ञान व अशिक्षाया मुहान खःसा प्रगतिशील जुइगु सुख, स्वस्थ सार्थक मनू जुइगु खः । उकिं छि जि प्रगतिशील जुल धाःसा समाजया प्रगति जुइ, यदि परम्परावादी जुल धाःसा परम्परां हे क्वचिनाः झीगु अस्तित्व समेत संकटय् लाइ । परम्परावादी जुइगु खः लाकि प्रगतिशील जुइगु खः, छिगु थःगु हे ज्यां क्यनादिस“ । बुद्धं उगु समाजय् प्रचलित परम्पराया पःखाः थुनाः हे न्हूगु ल“ दयेकूगु खः अथवा न्हूगु समाज दयेकूगु खः ।

अजाःगु न्हूगु विचारयागु न्हूगु समाज दयेकूगु कारणं हे सिद्धार्थ बुद्ध जुइफुगु खः । थुकथं परम्परां मुक्त समाज दयेकेगुलिं हे थौंतकं विश्वं वयात लुमंकातःगु खः । बुद्धपाखें थ्व प्रेरणा कयाः झीपिं प्रेरित जुइगु लाकि मजुइगु ? झीसं थौंतक बुद्धपाखें छु शिक्षा कयागु दु बिचाः यायेमाल ।

झी नेवाःतय् गुलि नं प्रचलित परम्परा दु, उगु परम्पराया कारणं झीगु प्रगति जुया वयाच्वंगु दु कि अगति जुयाच्वंगु दु ? छु छु परम्परा प्रचलित याना तयेमाः, छु छु दिका छ्वयेमाल ? झीसं गबलें चिन्तन मनन यानागु दु ला ? छु छु परम्परा प्रचलनय् महनेवं उकिं झीगु समाजय् सकारात्मक वा नकारात्मक असर छु लाइ धइगु झी दथुइ सहलह यायेधुनागु दु ला ? विश्व समाज हे परिवर्तन याये धइगु नारा ज्वनाः आन्दोलन याइपिंसं हे थःगु परम्परावादी समाजयात परिवर्तन यायेगु छुं कुतः मयासे पशु पुजा याना जुलसा इपिं परम्परावादी जुइ कि प्रगतिशील जुइ ?
(ल्यं कन्हय्या ल्याखय्)