ताःई न्ह्याइमखु ‘व्यापारिक युद्ध’

न्ह्याबलें ल्वापु जुइफु, युद्ध जुइफु धयागु शंकाया चाकलय् लानाच्वंगु अमेरिका व उत्तर कोरियाया नेतातय् दथुइ छुं न्ह्यव तिनि शान्ति वार्ता जुल । थ्व वार्तां कोरियाली प्रायद्वीपय् शान्ति वइगु आशा ब्वलंकाबिउगु दु । थ्व शान्तिया सम्भावना ब्वलंकेगुली अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पया मू भूमिका जुल ।

उत्तर कोरियायात न्ह्याब्लें युद्धया ख्याच्वः बियाच्वनीम्ह ट्रम्पं वार्ताय् च्वनेत स्वीकार यानाः सकसितं अजू चायेकाबिल । छखे उत्तर कोरिया लिसें शान्तिया निंतिं लँ चायेकावःम्ह ट्रम्प मेखे उत्तर कोरियाया दकलय् सतिम्ह ग्वाहालिमि चीन लिसे धाःसा युद्धया लँपुइ दु । तर थ्व युद्ध धाःसा उत्तर कोरियालिसे जुइफुगु थेंज्याःगु हतियार ज्वनाः ल्वायेगु युद्ध मखसे ब्यापारीक युद्ध (ट्रेड वार) लानाच्वंगु दु ।

अमेरिकां छगू कथं चीनलिसे व्यापारिक युद्ध सुरु यायेधुंकूगु दु । अमेरिकाय् दुहां वइगु चिनिया सामानय् कर अप्वयेकाः ट्रम्पं प्रशासनं थुकिया सुरुवात याःगु खः । अले थुकिया लिसलय् चीनं नं थःथाय् दुहां वइगु अमेरिकी सामानय् कर अप्वयेका अमेरिकां सुरु याःगु ‘युद्ध’या लिसः बिइधुंकूगु दु ।

युद्धया हतियार कर

नामं हे सिउ व्यापारिक युद्ध धायेसातकि व्यापार लिसे सम्बन्धीत खः ।व्यापारिक युद्धय् हतियार ज्वनाः सैनिकत ब्वाँय् वनाः ल्वाःवनेगु जुइमखु । थुकी ला छम्हेसिया व्यापार मेम्हेस्यां स्यंकेगु जुइ । चीन व अमेरिका दथुइ न्ह्यानाच्वंगु व्यापारिक युद्धया मू हतियार कर (ट्याक्स) जुयाच्वंगु दु । चीनया दंगु सामानं अमेरिकाया बजाः जायाच्वंगु व थुकिं यानाः अमेरिकाया स्वदेशी उत्पादनं बजाः कायेमफयाच्वंगु धासें ट्रम्प प्रशासनं चीनं वइगु सामानय् कर अप्वयेकेगु निर्णय याःगु खः ।

कर अप्वयेकेवं अमेरिकाय् चिनिया सामान थिके जुइगु ला स्वाभाविक हे जुल । थथे जुल धाःसा अमेरिकी उत्पादनं बजाः कायेफइ । उकिं हे ट्रम्प प्रशासनं चीनं अमेरिका निर्यात जुइगु सामानय् २५ प्रतिशत तक कर अप्वयेकूगु खः । थःपिनिगु सामानय् कर अप्वयेकेवं अमेरिकाय् चिनिया सामानया बजाः मदइगु जुल, गुकिं यानाः तःगू चिनिया कम्पनी बन्द हे यायेमालीगु अवस्था वयेफुगु जुल ।

ट्रम्प प्रशासनया थ्व नीतिं तम्वःगु चीनं नं थःथाय् दुहां वइगु अमेरिकी सामानय् कर अप्वयेका बिल । थुकिया लिसें चीन व अमेरिका दथुइ व्यापारिक युद्ध नं सुरु जुल । व्यापारिक युद्धया पुसाट्रम्पं राष्ट्रपति चुनावया अभियानय् नारा थ्वयेकूगु खः ‘दकलय् न्हापां अमेरिका ।’ हरेक खँय् अमेरिकायात प्राथमिकता बीगु नीति ज्वनेगु खँ उबलय् हे घोषणा यानातःगु खः ।

ट्रम्पया ‘दकलय् न्हापां अमेरिका’ धयागु नीतिया मतलब खः दकलय् न्हापां अमेरिकी हितया संरक्षण, अले जक मेमेगु खँ । थ्व हे नीति कथं ट्रम्पं अमेरिकी उत्पादनयात संरक्षण यायेगु, अमेरिकी उत्पादनयात प्रवद्र्धन यायेगु व अमेरिकी उत्पादन बजारय् चले यायेगु निंतिं विदेशी सामानय् कर अप्वयेकेगु नीति ज्वंगु खः । ट्रम्पं ‘दकलय् न्हापां अमेरिकी’ धयागु नारायात सार्थक यायेत हःगु संरक्षणवादी नीतिं हे व्यापारिक युद्धया पुसा पिउगु खः ।

ट्रम्पं न्ह्याबलें धयावयाच्वंगु खः अमेरिकाया दंगु कर नीतिं यानाः चिनियाँतय्सं जक लबः कयाच्वंगु दु । दंगु करया कारणं अमेरिकी बजाः दंगु चिनिया सामानं जायाच्वंगु दु । थुकिया असर अमेरिकी उद्योग व रोजगारय् लानाच्वंगु दु । दंगु चिनिया सामान अमेरिकाय् अप्वः दुहां वयेवं चीनलिसेया व्यापार घाटा अप्वयावंगु दु । वंगु दँय् जक चीनलिसे अमेरिकाया व्यापार घाटा ३७५ अर्ब डलर थ्यंगु खः ।

विश्व छखे, अमेरिका छखे

अमेरिकां सुरु याःगु व्यापारिक युद्धय् अमेरिका याकःचा छखे दुसा विश्वया मेमेगु देय् छखे दु । अमेरिका व चीन दथुया व्यापार युद्ध छगू कथं विश्व विरुद्ध अमेरिका थें जुयाच्वंगु दु । अमेरिकां दकलय् न्हापां युरोप व क्यानाडां थःथाय् अप्वः आयात जुइगु स्टिलय् २५ प्रतिशत व एल्मुनियमय् १० प्रतिशत कर अप्वयेकाः व्यापार युद्धया सुरु याःगु खः ।

अमेरिकां थःपिनिगु सामानय् कर अप्वयेकेवं युरोपेली देसं नं थःपिंथाय् वइगु अमेरिकी सामानय् कर अप्वयेकेधुंकूगु दु । ट्रम्प प्रशासनया नीति विरुद्ध भारतं तकं थःपिंथाय् वइगु अमेरिकी सामानय् कर अप्वयेकाः लिसः बीधुंकूगु दु । भारतं अमेरिकां थःथाय् वइगु स्याउ, बरां, ख्वःसिं थेंज्याःगु कृषि सामानय् २० निसें ९० प्रतिशत तक कर अप्वयेकूगु दु ।

उपभोक्ताया मारय्

अमेरिकां आः थःथाय् दुहां वइगु मेमेगु यक्व सामानय् कर अप्वयेकेगु खँ धयाहये धुंकूगु दु । गुकिं यानाः चीन व युरापेली देय्या व्यापारय् बांमलाक लिच्वः लायेफु । थुकिया तःधंगु मार ला उपभोक्तातय्त लाइ । करया दर अप्वयेकेवं सामान ला थिके जुइगु स्वाभाविक हे जुल । गथे आः भारतं अमेरिकी सामानय् कर अप्वयेकेवं भारत दुने हे स्याउ, ख्वःसिं, बरांया भाः थहां वनीगु जुल । गुकिया मार उपभोक्तायात हे लाइगु जुइ । अथेहे अमेरिकां अप्वयेकूगु करं अमेरिकी उपभोक्तायात हे मार लाइगु जुल ।

ट्रम्प नीति वैश्विकरण विरुद्ध

कर अप्वयेकेगु ज्या सैद्धान्तिक रुपं वैश्वीकरणया विरुद्ध जूगु खँ विज्ञतय्सं धयाच्वंगु दु । ट्रम्प प्रशासनया संरक्षणवादी नीति अमेरिकां थःम्हं जक ज्वंगु मखुकि मेमेगु देय्यात नं छिमिसं नं संरक्षणवादी नीति ज्वनेमाः धकाः घ्वानाछ्वः थें जुल ।

विज्ञतय्सं धाःगु दु, ‘अमेरिकाया कार, बाइक आदि युरोप लगायत मेमेगु देशय् दंक मियाः अमेरिकी कम्पनीयात फाइदा जुल धाःसा चाहिँ वैश्विकरण धायेगु, अले चीन, युरोपया उत्पादन अमेरिकाय् दंक मीमाल धाःसा थ्व जिमिगु हित विपरीत खः धायेगु ज्या अमेरिकां यानाच्वंगु दु । अमेरिकां संरक्षणवादी नीति ज्वँसेलिं मेमेपिंसं नं ज्वनीगु स्वाभाविक हे जुल । थुकिं सुयातं फाइदा याइमखु ।’

व्यापारि युद्ध सुरु जुइवं विश्वया फुक्क धयाथें ततःधंगु शेयर बजाः कुहां वयेधुंकूगु दु । थ्व व्यापारि युद्ध ताःहाकः जुल धाःसा उपभोक्तायात ला घाटा या हे याइ, मेपिंत नं फाइदा याइमखु । अमेरिकी अर्थव्यवस्थाया विश्वया हे तःधंगु अर्थ व्यवस्था जूगुलिं थुकिं मेमेगु देय्या उत्पादनय् लिच्वः लाकी । अप्वःगु करं उत्पादन म्हो जुइगु, महंगी थहां वनीगु, बेरोजगारी अप्वइगु ज्या जुइ ।

आः छु जुइ ले ?

विश्व अर्थविद्तय् धापू दु ट्रम्पया थ्व नीति ताःहाकः न्ह्याः वने फइमखु । न्हापा नं छक्वः जर्ज बुशया पालय् स्टिल व एल्मुनियमया कर अप्वयेकूगु खः । थथे कर अप्वयेकूबलय् अमेरिकाया हे चिचिधंगु उद्योगतय्सं कच्चा पदार्थ न्यायेमफुत, अले उद्योग हे बन्द यायेमाल । थुकिं अमेरिकाय् हे बेरोजगार अप्वयेकल, अले बुश प्रशासनं थःगु निर्णय लित कायेमाल ।

आः नं अज्याःगु हे अवस्था जुइ । ट्रम्पया नीतिं विश्वया मेमेगु देय् थ्व मामिलाय् छथासं च्वं वइ, उमि दथुइया थवंथवय् आर्थिक सम्बन्ध बांलाइ । अमेरिकाय् निर्यात जुइगु सामान मेगु देशय् निर्यात जुइ, अले अमेरिकां आयात जुइगु सामानयात मेगु देशं आयात यायेगु सुरु याइ । अले अमेरिका छखे, विश्व छखे लाःवइ । अमेरिका व चीनं थ्व व्यापारिक युद्धयात गन तक यंकेगु धयागु बांलाक सिउ ।

उकिं याकनं हे थ्व निगुलिं देय् वार्ताया टेबुलय् वइगु जुइ । अले गुकथं व्यापार घाटा म्हो यायेगु धयागु खँय् सहलह याइगु जुइ । अमेरिकां मेमेगु देशय् वनीगु थःपिनिगु सामानय् उमिथाय् कयाच्वंगु कर म्हो यायेगु निंतिं दबाब बीत हे थ्व युद्ध सुरु याःगु खः । उकिं वार्तापाखें थ्व ल्वापुयात याकनं ज्यंकीगु जुइ ।