ने. सं. ११४४ कछलागा पारू -

आइएलओ, राजनीतिक दल व आन्दोलन

छगू दशक न्ह्यवंनिसें न्ह्यानाच्वंगु सतक विस्तार विरुद्धया आन्दोलन झन तच्वया वनाच्वंगु व थुकी झन अप्वः समर्थन वःगु महसुस जुयावःगु दु । छगू इलय् सतक विस्तार विरुद्धया आन्दोलन धायेवं हे विकास विरोधी आन्दोलनया रुपय् मनूतय्सं थुइकीगु अले सतक विस्तार विरोधी धाइपिं हे विकासया पंगः धकाः थुइकेगु यानाच्वंगु खः । सतक विस्तार विरुद्धया आन्दोलनया झ्वलय् जब जब सरकारं पिने लाइ राजनीतिक पार्टीत अबले अबले आन्दोलनया पक्षय् कुहां वयेगु याना वयाच्वंगु खः । थःगु पार्टी सरकारय् वनेवं हे थःपिं मौन च्वनीगु इतिहास दु । उकिं सतक विस्तार विरुद्धया आन्दोलन नं सरकारया विरोध यायेगु विपक्षीतय्गु छगू मोर्चाया रुपय् न्ह्याः वनाच्वन धकाः तकं छगू इलय् मनूतय्सं मधाःगु धाःसा अवश्य नं मखु । जब सतक विस्तार विरुद्धया आन्दोलनकारीतय्सं दकलय् न्हापां स्वनिगः बन्द यात अबलेनिसें आन्दोलनकारीयात स्वयेगु मिखा पानावःगु खनेदु । अबलेनिसें सतक दयेकेगु नामय् जनताया जग्गा सितिकं काये मजिउ, इमित माःगु मुआब्जा व क्षतिपूर्ति बीमाः धायेगु यानाहःगु खः ।

सतक विस्तारं जनताया छेँबुँ अतिक्रमण यात कि जनतां सतक अतिक्रमण यात धकाः राष्ट्रिय स्तरय् तकं बहस जुयावःगु खः । अले आः सतक विस्तारया नामय् गुकथं ज्या जुयाच्वन व धइगु जनताया जग्गा व छेँ सितिकं कायेगु ज्या यात धकाः थुइकाः थःगु छेँबुँ मलाःपिं जूसां नं सतक विस्तार यायेगु खःसा सरोकारवाला पक्ष व पीडित पक्षया सहमति कायेमाः नं धायेगु यानाहःगु दु । थ्व नं छगू कथं आन्दोलनया प्रभाव खः । मनूतय्त सतक विस्तार यायेगु नामय् जनतायात विस्थापित याये मजिउ धकाः थुइकेगु अभियान कथं हे आन्दोलन न्ह्यानाच्वंगु खः । लिपांगु इलय् वयाः अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन महासन्धी १६९ पाखें नेपाल सरकारयात स्वनिगःया नेवाःत विस्थापित जुइक सतक विस्तार यानाच्वन धकाः थःपिंथाय् उजुरी वल धकाः न्ह्यसः तयेवं सरकारयात ज्यामछिना वःगु खः । आइएलओ महासन्धी १६९ यात नेपालं सन् २००७ स अनुमोदन याःगु खः । तर उकियात लागू मयासे स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त विस्थापित यायेत्यन धकाः मुद्दा दायर यात । आन्दोलनरत पीडित पक्ष अन्तर्राष्ट्रिय जगतय् तकं वनाः मुद्दा दायर याःगु खःसा उगु मुद्दायात कयाः आइएलओपाखें नेपाल सरकारयात वास्तविकता छु खः धकाः न्ह्यसः न्यनेगु ज्या यात ।

दँदँ तक सतक आन्दोलन व स्वनिगः बन्द याःगु अवस्थाय् तकं गबलें नं वार्ताय् सःतेत तयार मजूम्ह सरकारं आइएलओया पौ वयेवं धाःसा सरोकारवाला पक्षयात सहलहया नितिं धकाः वार्ताय् सःतल । सरकारं वार्ताय् सःतूगुया अर्थ कन्हय् वनाः दातृ निकायपाखें ध्यबा छ्वया महल धाःसा तःधंगु समस्या वयेफु धकाः खः । व्यापारया नितिं लगानी यानाच्वंपिं दातृ निकायपाखें ल्हाः लिकाल धाःसा कन्हय् तःधंगु लिच्वः लाइगु नापं योजना असफल जुल धाःसा वर्तमान सरकारपाखें बियाच्वंगु आर्थिक समृद्धि व विकास निर्माणया नारा तकं प्रभावित जुइफु धकाः हथाय् चाया सरकारं वार्ताय् सःतूगु खयेमाः।आइएलओ १६९ स आदिवासी जनजातियात थःगु वसोवास दुगु राज्यया संरचना दुने थःगु संस्थात, जीवन पद्धति नापं आर्थिक विकासयात नियन्त्रण याये दइगु, थःगु पहिचान, भाषा व धर्म कायम यायेगु व विकास यायेगु जनजातिया आकांक्षायात मान्यता बियातःगु दु । आत्मनिर्णयया अधिकारया सवालय् प्रत्येक्ष रुपं व्यवस्था यानातःगु मदुसां आदिवासी जनजातिया संस्कृति परम्परा व मूल्य मान्यतायात स्वीकार याना नापं उमिगु थःगु हे कथंया व्यवस्थापन पक्षयात उजागर यायेगु आत्मनिर्णयया मागयात महत्वपूर्ण आधार कथं नालेगु खँ न्ह्यथनातःगु दु ।

आदिवासी जनजातियात थःगु जीवन, आस्था, संस्था, आध्यात्मिक कल्याण नापं उपिं च्वनाच्वंगु व मेगु कथं प्रयोग यानाच्वंगु भूमिइ प्रभाव जुइगु विकासया प्रकृयाया नितिं थःगु प्राथमिकता थम्हं हे निर्धारण यायेगु नापं सम्भव दतले आर्थिक, सामाजिक नापं सांस्कृतिक विकासयात नियन्त्रण यायेगु अधिकार दइ । नापं प्रत्यक्ष कथं लिच्वः लाइगु राष्ट्रिय व क्षेत्रीय विकासया योजना नापं ज्याझ्वः दयेकेगु, कार्यान्वयन यायेगु व मूल्यांकन यायेगु नितिं इपिं सहभागी जुइगु नापं थुकिं उमिगु स्व विकास अधिकार सुनिश्चित जुइ धकाः च्वयातःगु दु । उकथं हे आदिवासी जनजातिया जमिनय् पुनस्र्थापना यायेगु सन्दर्भय् स्वतन्त्र, पूर्व सुसूचित सहमतिया अधिकारया प्रावधान दु । आदिवासी जनजातितय्सं विकासया प्रकृया ल्ययेगु सवालय् दबावय् तये मजिउगु, इमित ख्याच्वः बीनिसें लोभ क्यने मजिउगु, विकासया ज्याझ्वः स्वीकृत व सुरु याये न्ह्यः हे स्वतन्त्र रुपं उमिगु सहमति कायेमाःगु, आदिवासी जनजातियात योजनापाखें जीवन, जमिन व प्राकृतिक श्रोतय् लाइगु सकारात्मक व नकारात्क प्रभावया बारे इमित जानकारी बीमाःगु नापं उगु विकासया क्रियाकलाप बारे सहमति बीगु कि मबीगु धइगु बारे इपिं स्वतन्त्र जुइगु खँ नं न्ह्यथनातःगु दु ।

भौतिक विकास निर्माण यायेगु झ्वलय् दकलय् न्हापां उगु योजनापाखें आदिवासी जनजातिया जनजीवन, इमिगु संस्कृति, वातावरणय् गुज्वःगु लिच्वः लाइ धकाः अध्ययन यायेमाःगु बाध्यकारी अवस्था दु । उज्वःगु कथंया विकास निर्माण यायेगु झ्वलय् सरोकारवाला पक्ष सम्बन्धित आदिवासी जनजातियाके स्वीकृति कायेमाःगु, अले गुज्वःगु विकास यायेगु धकाः जनजातिं हे निर्णय याये दइगु, इमिगु संलग्नता दयेमाःगु, सम्पदा संस्कृतियात संरक्षण यायेगु कथं विकल्प दत्तले उकियात ध्यान तयेमाःगु, आदिवासी जनजातियात छेँ बुँ मदयेक विस्थापित याये मदइगु नापं इमिगु जग्गा जमिन उमिगु सहमति कथं काल धाःसां क्षतिपूर्ति व मुआब्जा बीमाःगु बाध्यकारी अवस्था दु । छखे राज्य पक्ष आइएलओया कारणं ज्या मछिनाच्वंगु खःसा मेखे आन्दोलन तच्वया वंगुया उदाहरण वंगु वालय् जक आन्दोलनकारीत आक्रमक रुपं सतकय् कुहां वया प्रदर्शन याःगुलिं नं न्हूगु कथंया नीति ज्वना वनीगु सम्भावना अप्वया वःगु दु । सतक विस्तारया झ्वलय् आकाझाकां आइतवाः चन्द्रागिरी नगरपालिकाया मेयर घनश्याम गिरीया नेतृत्वय् अथे स्वंगः देगः थुनेगु ज्या याःगुलिं जनप्रतिनिधि हे आः सम्पदा समाप्त यायेगु कथं न्ह्याः वंगु जकं मखुला धकाः न्ह्यसः तयाहःगु दु ।

चन्द्रागिरी नगरपालिकाया गुर्जुधाराय् निगः गणेद्यःया देगः अले चेकपोष्टय् च्वंगु मेगु छगः गणेद्यःया देगः थुनेगु ज्या याःगु खः । नेवाः संस्कृति, सभ्यता ल्यंकेमाः धकाः विश्वया नेवाःतय्सं हे सः तयाच्वंगु इलय् थुकथं देगः थुनेगु ज्या याःगु खने दु । अथे सलंसःदँ पुलांगु गणेद्यःयात थुने न्ह्यः उगु लागाय् स्थानीय मनूतय्गु हे सहभागिताय् लँ दयेकेमाल धकाः जुलुस तकं पिकाःगु जुयाच्वन । थुकिया अर्थ आः जनताया विरुद्ध जनता हे परिचालन यायेगु कथं सतकय् प्रमुख दलया नेतातय्सं थःपिनि हे नेता कार्यकर्तात सतकय् क्वकायेगु योजना दयेका हःगु खनेदु । थुकथं राजनीतिक दलत आः थःपिनि हे नेता कार्यकर्तात तप्यंक हे सतकय् क्वकायेगु कथंया योजना दयेका वल धाःसा आन्दोलनकारीत गुकथं न्ह्याः वनेगु खः व आः हे बिचाः यायेमाः । मखुसा कन्हय् वनाः सतक विस्तार विरुद्धया आन्दोलनयात कमजोर जुया वनेफु धकाः थुइकाः नेतृत्वं न्हूगु कथंया सोच दयेका न्ह्याः वनेमाःगु आवश्यकता दु ।