संसद विघटनय् वैधानिकताया सवाल

नेपाल वर्तमान संविधानय् निर्वाचित प्रधानमन्त्रीयात अक्षम धकाः चीकीगु गुगुं प्रावधान मदु। तर २०५८ असोज १८ गते जुजु ज्ञानेन्द्रं चुनाव याके मफुम्ह अक्षम धकाः चीकल । ‘नपाएको पगरी पाएँ’ धकाः सुनानं छुं ज्या यात धायेवं उकियात माने यायेमाः धइगु मदु। अःखबतं उकथंया ज्या याःम्हेसित हे सजाय जुइ । तर सत्ताया न्ह्यःने सुया छु लगे जू ? थुलि जक मखु, वयांलिउ जूगु ज्याखँया वैधानिकताया कयाः न्ह्यसः छूपिं नं दु। नेपाल अधिराज्यया संविधान, २०४७ कायम हे तिनि । उकी जनतायाके सार्वभौमसत्ता दइ व उगु सार्वभौमसत्ता संविधानय् न्ह्यथनातःकथं जक छ्यलेगु जुइ धकाः च्वयातल । तर जुजु जुयाच्वंम्ह ज्ञानेन्द्रं २०६३ वैशाख ८ गते ‘जनताको नासो जनतालाई नै फर्काएँ’ धकाः छु न्ववाःगु ? हाकनं वैशाख ११ गते विघटित संसद पुनःस्थापना जुल धकाः छु न्ववाःगु ? थ्व न्ह्यसः तइपिं नं दु। थुलि जक मखु, २०६३ माघ १ गते चुनाव हे ल्वाये म्वायेक माओवादीपाखें ल्यःपिं ८२ म्हेसित व्यवस्थापिका संसद धकाः तयाबिल । अले हाकनं उकुन्हुनिसें अन्तरिम संविधान, २०६३ लागू जूगु धकाः धयाबिल । सुनानं घोषणा याःगु नं मखु ।

थ्व खँ स्वयेबलय् सत्ता राजनीतिया न्ह्यःने वैधानिकता धइगु ला प्रमुख मखु गौण पक्ष धकाः खनेदत । गुलि गुलिसिनं हिउपाःया इलय् थथे जुइगु स्वाभाविक खःसां छगू ट्राय्कय् देय् न्ह्यायेधुंकाः थुकथं सत्ता राजनीतिं वैधानिकता क्वत्यले मजिउ व हाचां गायेमजिउ धकाः धाइपिं दु। थ्व वास्तवय् सही खँ खः । तर आः उकथं हे जूगु दु। दकलय् दुःखया खँ ला छु धायेबलय् २०५१ सालय् गिरिजाप्रसाद कोइरालां संसद विघटन याःगु इलय् ३६ म्ह सांसदतसें सरकारी नीति व कार्यक्रमया सवालय् पारित यायेमाःगु धन्यवाद प्रस्ताव पारित मयाः । थ्व नं छगू नियोजित त्वहः जक जुइफु ।

तर थुकी सांसदत हे संलग्न जूगुलिं राजकीय मामिलाया कारणं हे संसद विघटन जुल धकाः धायेजिउ । आः उकथंया राजकीय सवाल मखु, छगू पार्टी दुनेया आन्तरिक मामिलाया सवाल खः । अले स्वयं प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीया खँ न्यनेगु खःसा ला थ्व प्रचण्ड व माधव नेपाल थुज्वःपिं निम्ह प्यम्हं मनुखं भागबण्डा फ्वन धइगु खँ जक खः । सांसदतसें संसद अवरोध यानाः बजेट हे पास जुइके मबिल, मन्त्रिपरिषदय् हःगु प्रस्ताव मन्त्रितसें पास हे जुइके मबिल धइगु थुज्वःगु खँ मखु। यदि राष्ट्रपतियात महाअभियोग तये त्यन, प्रधानमन्त्रीयात अविश्वासया प्रस्ताव तये त्यन धायेगु खःसा अधिकार दुपिंसं थःगु अधिकार छ्यलीगु खँय् छुकिया आपत्ति ? सांसदतसें हे प्रधानमन्त्री ल्ययातःगु खःसा सांसदतसें हे राष्ट्रपति नं ल्ययातःगु खः । अले चीकूगु खःसा संविधानय् दुगु व्यवस्था कथं हे चीकूगु खः । उकिं थ्व तर्क नं पाय्छि मजू ।

यदि राष्ट्रपतियात महाअभियोग तये त्यन, प्रधानमन्त्रीयात अविश्वासया प्रस्ताव तयेत्यन धायेगु खःसा अधिकार दुपिंसं थःगु अधिकार छ्यलीगु खँय् छुकिया आपत्ति ? सांसदतसें हे प्रधानमन्त्री ल्ययातःगु खःसा सांसदतसें हे राष्ट्रपति नं ल्ययातःगु खः ।

थुज्वःगु तर्क व खँ स्वयेबलय् मनूतय्त चित्त बुझे मजूगुलिं नं नेपाःया राजनीतिया ताःचाः विदेशय् हे दु, थुपिं गोटी जक खः धकाः धइगु खँ माने याना वयाच्वंगु खः । नेपालय् नियोजित राजनीति न्ह्यानाच्वंगु दु धकाः मनूतसें अनुमान यानाच्वंगु व धयाच्वंगु नं अथें मखु। संसद विघटन यायेगु अधिकार बहुमत दुगु सरकारया प्रधानमन्त्रीयात द हे मदुसा संसद विघटन जूगु नं माने याये मजिउ धाइपिं कानूनविद्पिं नं पिहां वयाच्वंगु दु। खतुं देउवां विघटन याःगु संसद नं विघटन जूगु माने याये मजिउ धकाः आन्दोलनकारी ५ गू दलं रत्नपार्कय् हे नं छक्वः संसद च्वनेगु धकाः च्वना क्यंगु नं खः । तर सुनां सुनां विघटन जूगु तायेकाः सर्वोच्च अदालतय् पुनस्र्थापनाया निंतिं मुद्दा तल, इमिसं ला विघटन जूगु माने यात । पूर्व न्यायाधीश बलराम केसीया थ्व सम्बन्धय् थःगु हे धारणा नं न्यनेदत । संविधानय् व्यवस्था जुया मच्वंगु जूसां कानूनतः वैध प्रधानमन्त्रीया सिफारिसय् कानूनतः वैध राष्ट्रपतिं याःगु ज्या जूगुलिं संविधानय् व्यवस्था मदुगु जूसां वा थ्व ज्या वैध मखुसां वास्तविक माने यायेमाः । थ्व नं स्वयेगु छगू तरिका खः । क्लिनिकल्ली डेड धकाः धायेगु नं चलन दु। क्लिनिकल्ली डेड धाल धायेवं डाक्टरतय्गु प्यारामिटर दुनेया ल्याखं मनू सित धकाः धाइगु जुइ । उकिं वैधानिक रूपं संसद जीवित हे दनिगु जूसां वास्तविक रूपं संसद मदयेधुंकल धकाः धइगु खँ नं जुइफु। तर थ्व वैधानिकताया परीक्षण यायेगु अधिकार नं सर्वोच्च अदालतयाके जक दुगु जूगुलिं व्यक्तिं छु माने याइ धइगु खँया महत्व मदु। सर्वोच्चया निरुपणं जक थुकियात माने यायेफइ धकाः धायेमाःगु खनेदु ।

थन आः उबलय्या जुजु ज्ञानेन्द्रं थीथी ज्या यायेबलय् संविधानया धारा १२७ जक धयां मगानाः संविधानं हे संविधानया रक्षा यायेगु जिम्मेवारी थःत बियातःगु, फलाना प्रचलन नं दुगु धकाः फुर्का तयाः ज्याखँ याःथें संविधानय् हे मदुगु ज्या जूगुलिं संसद विघटनया राष्ट्रपतिया विज्ञप्ति नं उकथं फुर्का तयाः पिहां वःगु सकसिन खँ हे खन । अथे हे कीर्तेवाल मनूतय्गु जमातं जायाच्वंगु राज्य जूगुलिं सर्वोच्च अदालतं नं अथे हे मधाइ धकाः धाये थाकु। ताःहाकः खँ मल्हासे धायेगु खःसा नेवाःत जूसा थुकथंया खँ याये नं छालीमखु, धाये नं छालीमखु। थन नेपाःया संविधानया धारा ७६ या चर्चा जुयाच्वंगु दु। थुकी चुनाव लिपा प्रधानमन्त्री जुइगु व्यवस्था दु। व्यवस्था ला २०४७ सालया संविधान थें हे खः । बहुमत वःगु दल दत धाःसा ला उकिया संसदीय पुचःया नायः प्रधानमन्त्री जुइगु ला स्वाभाविक जुल । तर त्रिशंकु संसद जुल धाःसा निगू व निगू स्वयां आपाः दल मुनाः बहुमत खाके माल ।

उकिं नं ३५ न्हुया दुने दावी पेश मजुल धाःसा दकलय् अप्वः सिट हःगु दलया संसदीय पुचःया नायः प्रधानमन्त्री जुइ । तर निगू स्वंगू दल मुना वःपिंसं नं अले दकलय् आपाः सिट दुगु ल्याखं जुल धाःसा ३० न्हुया दुने बहुमत सिद्ध यायेमाः । बहुमत क्यने मफुत धाःसा निगू स्वंगू दल मुनाः प्रधानमन्त्री दयेकेगु चान्स छक्वः हाकनं दइ ।

थुलि जुयां नं मजिल धाःसा ला न्हूगु चुनावय् वनेगुया विकल्प मदु धकाः ला न्ह्याम्हेसिनं नं धाइ । संविधानय् नं थथे हे धयातःगु दु। धारा ७६ या उपधारा ७ य् थुकिया व्यवस्था दु। थ्व बाहेक संसद विघटन जुइगु गुगुं प्रावधान मदु। खतुं संसारया मेमेगु देय्या संविधान स्वत धाःसा प्रधानमन्त्रीयात संसद विघटन यायेगु अधिकार २०४७ सालया संविधानय् दुथें हे दु। तर नेपाःया नेतातय्गु बानी मभिंगु जूगुलिं आः उकथंया अधिकार मबिउगु खः । तर संविधानय् मदुसां अय्लाःगुलुतय्त त्वहः जक माः धाःथें जूगु दु ।