कर्मचारीतन्त्रया शासन

नेपालय् निजामती कर्मचारीतसें थःत थःम्हेस्यां तुं स्थायी सरकार धकाः धायेगु याःगु बहुदल वयेधुकाःया खँ खः । नेतातसें नं जिपिं धइपिं ला वइपिं, वनीपिं खः । अस्थायी खः । कर्मचारीत हे थनया स्थायी सरकार खः धकाः फुर्फुरे यायेगु याः । बहुदल वयेधुंकाः थीथी एनजिओतसें नं कर्मचारीतय्त हे ल्हाःतय् कयाः छुं नं नीति व विषयया स्रोत व्यक्ति दयेकाः भत्ता बियाः कार्यपत्र प्रस्तुत याकेगु यात । मानवअधिकारनिसें कयाः कानुनया विषयस डकुमेन्ट दयेकेगु ज्या नं इमिसं विदेशी दृष्टिकोणया आधारय् हे दयेकल । इमिसं विदेशी एनजिओया दृष्टिकोण व अवधारणा नं सिउगु जूगुलिं व हे अवधारणा व दृष्टिकोणयात हे कय्च्यानाः नीति दयेकल धाःसा जक ध्यबा वइ । नेतातय्त व हे पाखे आकर्षित यानाः देय्या कानुन दयेकेफत धाःसा थःपिनिगु विदेशी संस्था व मनूत नाप स्वापू बल्लाइ धकाः नं सिउ ।

थुकिं उच्चतहया प्रशासक कर्मचारीतय्त शक्तिशाली दयेकाः यंकल । थौंकन्हय् स्थानीय तह धइगु व उबलय्या स्थानीय निकाययात या त सरकारया वृद्ध भत्ता इनेगु थुज्वःगु सर्भिस डिभिलरी याइगु व विकासे निकाय जक दयेकल । शासन, प्रशासन यायेगु व कर्मचारी भर्ना यायेगु अधिकार थःपिंके हे तल । ऐनया मस्यौदा तयार याइपिं हे थःपिं अले देय्या मुख्य मुख्य नेतातय्त ल्हाःतय् काल धायेवं संसदं पारित जुइगु जुसेंलि इमित छु माल?

थुकथं देसय् स्थायी सरकार धकाः धाःपिसं नेतातय्त ल्हाःतय् कयाः ज्या यानाच्वंगु व देसय् छथ्वःसिया राज कायम यायेत नं सफल जुयाच्वंगु खँ यत्थे खनेदु। लिपांगु इलय् वयाः यलया सिडिओया अभिव्यक्ति व भूमिका ला अप्वः जुयाः वाःगु खँ जक खः । वंगु भदौ १८ गते सम्पदा अभियन्ता, सम्पदा ह्यःमि व स्थानीय जनता नं जानाः बुंगःद्यः सालेगु ज्या जुइवं हे यलया सिडिओं बुंगःद्यः सायेके बीमखु धकाः अभिव्यक्ति बिउगु थीथी अनलाइन सञ्चार माध्यमय् पिहाँ वःबलय् सकलें वाताहाँ जुल । थ्वसिकं न्ह्यः वंगु साउन १० गते हे बुंगःद्यः सालीगु खँ जूबलय् गुथि संस्थान यलया पौयात निष्क्रिय यानाः गुथि संस्थानयात हे जोकर दयेकाबीगु ज्या नं सिडिओं नं हे याःगु खः । अनंलि ज्यापु समाज यललिसेंया खलः पुचःतय्सं जारी याःगु रथ सालेगु विज्ञप्ति तकं जिल्ला प्रशासनया कर्मचारीतसें ड्राफ्ट यानाबिउगु गन्ध पिहाँ वः धकाः मनुतसें धाल । हानं व हे सिडिओ नं मोहनीतक निषेधाज्ञा लागू यायेमाः धकाः धाःगु खँ नं पिहाँ वल । उलि जक मखु, मेयरनिसें झीगु जात्रासिडिओयाके आदेश कयाः यायेगु जात्रा मखु धाःम्ह पाँजु तकं सिडिओयात गुहारे यायेमाःगु अवस्थाय् थ्यन धाःगु खँ नं पिहाँ वल ।

झीसं झीगु जात्रापर्व ला सरकार वा शासनयाके मन्यंसे हे न्ह्याकावयाच्वनागु खः । तर प्रहरी, सेना इत्यादि राज्यया संगठित व सशस्त्र शक्तिया हस्तक्षेप सत्ता सञ्चालकतसें चाहे जुल धाःसा पंगः जुयाः वयेफु धकाः थन उदाहरण खनेदत । थुकी हर्ताकर्ता जुयाः सरकारं जिल्लाया जुजु धकाः दयेकातःगु सिडिओ खनेदत ।

वास्तवय् गुगु नं राज्य सत्ता धइगु हे सेना, प्रहरी, जेल, कानुन इत्यादि खः । थ्व सुनां चले याइगु खः, वं हे शासन याइगु खः । झीसं झीगु जात्रापर्व ला सरकार वा शासनयाके मन्यंसे हे न्ह्याकावयाच्वनागु खः । तर प्रहरी, सेना इत्यादि राज्यया संगठित व सशस्त्र शक्तिया हस्तक्षेप सत्ता सञ्चालकतसें चाहे जुल धाःसा पंगः जुयाः वयेफु धकाः थन उदाहरण खनेदत । थुकी हर्ताकर्ता जुयाः सरकारं जिल्लाया जुजु धकाः दयेकातःगु सिडिओ खनेदत । उकिया न्हयःने जनतां निर्वाचित यानातःपिं प्रतिनिधि नं निरीह प्राणी थें खनेदत । देसय् सभामुख जुयाच्वंम्ह मनू तारानाथ रानाभाट दरबारया न्ह्यःने गथे भाट जक खः धकाः खनेदत, देसय् प्रमुख विपक्षी दलया नेता जुयाच्वंम्ह मनू गथे जुजुयात दां छाइम्ह मनू जुयाः फँसे जुल, अले लिपा दरबार हत्याकाण्डया छानबिन आयोगय् तःबलय् फँसे जुइ धकाः छले जुइत राजिनामा बिल । देय्या जनप्रतिनिधितय्गु हालत आः नं सत्ताया न्ह्यःने उकथं हे खनेदत ।

खय्तला नेपालय् आन्तरिक सुरक्षाया अधिकार प्रदेश सरकारयात हे बियातःगु दु। प्रहरीं प्रदेश अनुसार हे थःगु संरचना तयार याःगु नं दु। तर चेन अफ कमाण्ड धाःसा गृह मन्त्रालयया हे जुयाच्वंगु दु। प्रदेश सरकारया मुख्यमन्त्री व आन्तरिक मन्त्रीया छुं हैसियत मदु। खाली पदय् च्वनाच्वंगु क्यनाः अनुरोधसम्म यायेफइ, आदेश बीफुगु अवस्था मदु ।

जनप्रतिनिधितय्सं करोड तका दां फुकाः अस्पताल दयेकाबीफु, तर छम्ह मनूयात त्वःतके माल धाःसा सिडिओ व पुलिसतय्त हे गुहारे यायेमाः धइगु खँ यच्चुक खनेदत । थुकथं विकासे व्रोइलर खा धइगु जनप्रतिनिधि व खास दुस्यः दुपिं धइपिं कर्मचारीतन्त्र हे खः धइगु खँ थन खनेदत ।

हालय् नेकपा दुने विवाद जूबलय् नं मन्त्रीतय्सं माधव पक्ष व प्रचण्ड पक्षया मनू धकाः म्हसिउपिं मन्त्रीतसें पार्टीया विवादया सम्बन्धय् छुं न्ववायेमफु । थुकिया हुनिं मन्त्री धइपिं नं खास पावरफुल मखु, जागिरे जक खः, प्रधानमन्त्रीया नेतृत्वय् नेपालय् कर्मचारीतन्त्रं हे शासन चले यानाच्वंगु दु धइगु खँ सीदत ।

गृह मन्त्रालयया अन्तर्गत दुगु राष्ट्रिय अनुसन्धान विभाग नं प्रधानमन्त्रीया अन्तर्गत तयेयंकूगु व मन्त्रालयया सचिवपिं नं प्रधानमन्त्रीप्रति हे वफादार जूगु खनेदुगु दु। सु मनू शक्तिशाली खः, वं माला जुइ हे म्वायेक खँ थ्यंकीपिं मनूत नं वयाच्वनीगु स्वाभाविक खः । खाली उम्ह शक्तिशाली मनूयाके सूचनाया विश्लेषण यानाः छु यायेगु खः वा मखु धइगु खँ निर्णय यायेफुम्ह जुइमाल । आः थुकथं हे सत्ताया केन्द्रीकरण जुयाच्वंगु दु। थुकथंया केन्द्रीयकरणया झ्वलय् सिडिओत धाइपिं ला भारदार बराबर जूगु खँ यलया सिडिओया अभिव्यक्ति जक मखु, निषेधाज्ञायात छ्वासुकेगु सम्बन्धय् स्वंगू जिल्लाया सिडिओत च्वनाः छलफल याःगु खँ पाखें सीदुगु दु ।

स्वनिगःया मेयरतय्गु फोरमं नाकाय् सेना खटे यानाः मनू दुकायेमजिउ, तर शहर दुने धाःसा निषेधाज्ञा छ्वासुकेमाः धकाः माग तयाच्वंगु छुं टेरपुच्छर लगे याःगु मदु। हालय् प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीं व्यापारी वर्ग सःताः सहलह याःबलय् चेम्बर अफ कमर्सया नायः राजेश काजी श्रेष्ठं तलब नइपिसं जक लकडाउनया समर्थन यानाच्वंगु धकाः धयाथकूगुया प्रभाव कथं आः थीथी प्रकृतिया व्यापार व्यवसाय चायेकेत रुटिन पिकाःगु खँ थुइकेत थाकु मजू । तर थुकी बँपसः चायेकेगु ई तकं तोके यानाः महानगरपालिकातय्त हाथ्या नं बिउगु दु। छुं वैधानिकता व औपचारिकता मदुगु बँपसःया सम्बन्धय् वास्तवय् औपचारिक व वैधानिक पहलं धायेबलय् व न्ववायेबलय् न्ह्यथनेगु हे पाय्छि मजू । थुज्वःकथं सरकारी निकायं न्ववायेगु धइगु ला छगू कथं उकियात वेधानिक वा औपचारिक अस्तित्वयात माने यायेगु खः । थुकिं नं नेपालय् कर्मचारीतन्त्रया शासन जुयाच्वंगु खँया पुष्टि जूगु दु ।