ने. सं. ११४४ कछलागा द्वादशी -

महामारीया इलय् आदिवासी विरुद्ध राज्य

स्वनिगलय् तःकैया महामारी वःगु अवस्थाय् स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त राज्यं गुलि दुःख बिल धइगु खँ नेवाःतय्सं दाफा म्येँय् चित्रण यानातःगु दु। थौसिबें निसः व नीस्वदँ न्ह्यः रणबहादुर शाहया इलय् तःकै वःगु खः । उकियात तःकै धायेगु यात अले नेवाः मखुपिंसं बिफर धाल । स्वनिगलय् तसकं तःकै वःगु अवस्थाय् रणबहादुर शाहं जबरजस्ती स्वनिगःया सलंसःम्ह मनूतय्त पितिन । अबलय् पूर्वया तामाकोसी व पश्चिमया मर्स्याङ्दी खुसितक पितनेगु ज्या यात । लँय् तसकं दुःख जुल । मस्त बुयाः लुतुलुयाः वनेमाःगु अवस्था खः । अबलय्या घटनायात कयाः पुलांपिं मनूतय्सं मिखां ख्वबि हायेकाः कनेगु यानाच्वंगु दुसा दाफाय् ला म्येँ हे हालेगु यानाच्वन । थ्व धइगु स्वनिगलय् तःकैया महामारी वःगु अवस्थाय् राज्य पक्षं स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त याःगु तसकं ग्यानपुगु छगू उदाहरण खः ।

न्हापा तःकैया महामारी वःगु इलय् राज्यं गुगुकथं दमन यात उगु हे स्वरुपय् मखुसां खास याना आः कोरोनाया महामारीया इलय् नं तसकं दमन याःगु अवस्था खने दत आदिवासीतय्त । स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त तप्यंक मखसे चाःहिइकाः दमन यानाच्वंगु दु। कोरोना महामारी जुयाच्वंगु इलय् राज्यं लकडाउन ततं हे दमन यानाच्वंगु धइगु नेवाः संस्कृतिइ खः । नेवाः संस्कृति, नखःचखः, जात्रा-पर्व हने मजिउ धकाः गुकथं राज्यया थीथी निकायपाखें निर्देशन बीगु अले नेवाः समाजय् तकं प्रतिनिधि जुयाच्वंपिंसं नं अज्याःगु भूमिका म्हितेगु ज्या यानाच्वन ।

थ्व सामान्यकथंया दमन धाःसा अवश्य नं मखु। नेवाःतय्गु म्हसीका जुयाच्वंगु संस्कृति हनेगु निंतिं सुरक्षाया व्यवस्था, सामाजिक दूरी कायम यानाः अनेककथंया उपायत दइगु अवस्थाय् उकियात कयाः सहलह ब्याकेगु ज्या मजू । बरु ख्यायेगु ज्या मदिक्क यानाच्वन । कोरोना महामारीया इलय् सुरक्षाया थीथी उपायत नालाः सांकेतिकरुपं जात्रा हनेगु ज्या याये जिउगुयात तकं अथे याकेगुसिबें नं नेवाःतय्त ख्यायेगु कथंया वातावरण ब्वलंकल अले संस्कृतियात बन्द याकेगु ज्या जूगु खने दु। उकिं यानाः यक्व हे संस्कृतित बन्द जुल । सम्बन्धित संस्कृतिया गुथि व गुथ्याःतय्त स्वतन्त्रतापूर्वक जानकारी बीगु अले इमित हे निर्णय याकेगु ज्या मयासे राज्यया थीथी पक्षयापिं मनूत वनाः भूमिका म्हितेगु अले ख्यायेगु नापं बन्द याकेगु ज्या यानाच्वंगु गुलिं गुलिंसिनं वाः मचाःगु अवश्य नं मखु। तर वाः चाःसां नं उकिया प्रतिवाद याये मफुत । छगू कथं नेवाः समुदायया सः ज्वना न्ह्याः वनीपिं कमजोर जुल । नेवाःतय्गु हरेक ख्यलय् राजनीतिक पार्टीया कार्यकर्ता जुयाः भूमिका म्हितीपिं अप्वल । थ्व धइगु नेवाः समुदाय कमजोर जूगु हे खः धकाः धायेफइ ।

कन्हय् वनाः थ्व हे बन्द जूगुयात नजिर दयेकाः वा मेगु छुंकथंया त्वहः तयाः बन्द यायेगु ज्या याइमखु धकाः धायेफइगु अवस्था मदु। राज्यं नेवाःतय्गु तःधंगु ल्वाभः अले नेवाःत एकता जुइगुया आधार धइगु संस्कृति खः धकाः बांलाक हे थू । उकिं संस्कृतिइ लिच्वः लाकेफत धाःसा नेवाःत कमजोर जुइ धकाः सायद थुकथं ज्या यानाच्वंगु खयेमाः धकाः अःपुक अनुमान यायेफइगु अवस्था दु ।

कन्हय् वनाः थ्व हे बन्द जूगुयात नजिर दयेकाः वा मेगु छुंकथंया त्वहः तयाः बन्द
यायेगु ज्या याइमखु धकाः धायेफइगु अवस्था मदु। राज्यं नेवाःतय्गु तःधंगु ल्वाभः अले नेवाःत एकता जुइगुया आधार धइगु संस्कृति खः धकाः बांलाक हे थू ।

छखे आदिवासी नेवाःतय्गु संस्कृति विरुद्ध महामारीया इलय् थुगुसी राज्य थुकथं कुहां वःगु खने दुसा मेखे फाष्ट ट्राय्कया जिरो किलोमिटर दयेकेगु धकाः ख्वनाया नेवाःतय्गु जग्गा सितिकं कयाः धमाधम ज्या यायेगु सुरु यायेवं ख्वना व बुंगया आदिवासीतय्सं ईयात ल्वयेक वा पीगु आन्दोलन यात । थ्व आन्दोलन राष्ट्रिय नापं अन्तर्राष्ट्रियकरण जुल । राज्यं विकास निर्माणया नामय् सहमति मकासे नेवाः आदिवासीतय्त हस्तक्षेप यायेगु ज्या यात धकाः सकलसिनं बांलाक हे थुल । वा पीगु आन्दोलन छगूकथं बुँज्यानाप जक स्वापू दुगु खनेदुसां वास्तवय् व नेवाः भूमि, नेवाः संस्कृति, नेवाः सभ्यता नाप हे स्वापू दुगु अले स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त विस्थापित यायेगु योजना कथंया ज्या खः धकाः सचेत नेवाःतय्सं थुल ।

सकल सचेत नेवाःतय्सं साथ बिउगुलिं राज्यपक्ष छगूकथं छ्यं क्वछुकेत बाध्य जूगु जुल । न्हापाया दँय् गुथि विधेयक विरुद्धया नेवाःतय्गु आन्दोलनं दुई तिहाई बहुमतया सरकारयात न्हासं चुइकूगु खःसा थुगुसी ख्वना व बुंगया नेवाःतय्गु नेतृत्वय् जूगु आन्दोलनं राज्ययात छ्यं क्वछुकेगु ज्या याःगु खने दु। आः वा पीगु ज्याय् जक सीमित मजूसे ख्वना व बुंगया नेवाःतय्सं थःपिं सचेत आदिवासी खः धकाः थुइकेगु नापं आदिवासीतय्गु सहमति मकायेकं इगिु भूमिइ छुं नं कथंया योजना हये दइमखु धकाः थुइकेगु अभियान न्ह्याकेमाःगु अवस्था दु। संविधानया धारा ५६ या ५ सं स्वायत्त क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र व विशेष क्षेत्र घोषणा यायेगु ब्यवस्था यानातःकथं ख्वना-बुंगयात विशेष क्षेत्रया रुपय् घोषणा अनया आदिवासी नेवाःतय्सं यायेगु अले राज्ययात अनुमोदन याके बीकथंया आन्दोलन न्ह्याकेमाः । यदि ख्वना-बुंग विशेष क्षेत्र घोषणा जुल धाःसा अन छुं नं कथंया योजना अनया आदिवासीतय्गु सहमति मकासे दयेके फइगु अवस्था वइमखु। थुकिं यानाः खोना व बुंग ल्यनी । अनया संस्कृति नापं नेवाः सभ्यता ल्यनी । ख्वना व बुंग ल्यन की स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु यक्व वस्तीत ल्यनी धकाः थुइकेमाः ।

कोरोना महामारीया हे इलय् वयाः नेवाःतय्गु तसकं प्राचीन वस्ती ग्वलयात समाप्त यायेगु मेगु योजना दयेकूगु खँ वःगु दु। पशुपति क्षेत्र विकास कोषं सछिदँया योजनाकथं ग्वल वस्तीनापं अनया मेमेगु वस्तीतकं विस्थापित यायेगु योजना दयेकूगु खँ सार्वजनिक जूगु दु। ग्वल धइगु नेवाःतय्गु तसकं पुलांगु वस्ती खः । लिच्छिवीकालीन वस्ती खः । ग्वल नापनापं चाबही वस्ती तकं विस्थापित यायेगु योजनासहितया खाका थ्व हे कोरोना महामारीया इलय् वःगु खने दत । थ्व राज्य पक्षया मेगु रुप जुया वःगु खः । थुगु खँय् नं आः आदिवासी नेवाःत गम्भीर जुया वनेमाःगु नापं नेवाः वस्तिया विरुद्ध जुयाच्वंगु षडयन्त्रयात क्वःथलेगु अले आदिवासी नेवाःतय्गु अधिकार प्राप्त यायेगुपाखे न्ह्याः वनेमाःगु अवस्था दु ।

नेवाः वस्ती व नेवाः आदिवासीतय्त जक मखु मेमेपिं आदिवासीतय्त नं उकथंया सकंट हयेगु ज्या राज्यपक्षं याःगु खने दु। महामारीया हे इलय् लाकाः ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक, पुरातात्विक नापं प्रकृति स्यंकेगु व हिन्दूकरण यायेगु ज्या लिम्बु आदिवासीतय्गु लागाय् नं याःगु दु। लिम्बुवान क्षेत्रया ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक, पुरातात्विक नापं तथा प्राकृतिक थासय् विकासया नामय् नां हिइकेगु, डोजर चले यायेगु अले चांचां धार्मिक-सांस्कृतिक पुरातात्विक सम्पदात स्यंकेगु ज्या याःगुलिं लिम्बु आदिवासी नापं नेवाः आदिवासीतय्सं ब्यापक विरोध यानाहःगु दु ।

ताप्लीजङ (ताप्लेजुङ) जिल्लाय् लाःगु ‘मुक्कुम्लुङ’या मौलिक नांयात विस्थापित यानाः पाथीभरा दयेकेगु धकाः अतिक्रमण याःगु दु। ‘यती होल्डिङ्स’ नांगु व्यापारिक कम्पनीयात मुक्कुम्लुङ क्षेत्रया भूमि लिजय् बीगु अले अन केबुलकार संचालन यायेगु योजना दयेकूगु दु। अनया आदिवासी समुदायया धार्मिक सांस्कृतिक नापं प्राकृतिक सम्पदा विनास यायेगु ज्या याःगु दु। अथे हे तेह्रथुम, संखुवासभा व ताप्लीजङ्को सीमाक्षेत्र सुम्हात्लुङ, सुम्बेत्लुङ व मिल्गुनामया नां हिइकाः तीनजुरे, मिल्के, जलजले तःगु दु। अनया आदिवासीतय्गु प्रथाजन्य किपट भूमि कब्जा यानाः कथित वन संरक्षणया योजना हःगु दु। तेह्रथुमया फेदाप गाउँपालिकाया पोक्लाबाब् व छथरया सुदापय् समेत डोजर चले यानाः इमिगु दिप अर्थात चिहान न्हंकेगु ज्या याःगु दु ।

थुकथं लिम्बुतय्गु लागाय् नं लिम्बुवान भूमिइ राज्यं हस्तक्षेप यायेगु ज्या यानाच्वंगु दु। लिपांगु इलय् वयाः ला झन नेपाःया आदिवासी जनजातित मध्ये चेपाब आदिवासीया वस्तीइ मि तया बीगु अले किसि हया छेँ थुना बीगु ज्या तकं याःगु दु। चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जं माडी नगरपालिका-९ या चेपाङ वस्तीइ उकथंया आक्रमण याःगु खः । मदिक्क वा वयाच्वंगु इलय् हे आदिवासी चेपाबतय्त विचल्ली याःगु दु। इमिगु छेँ च्याकाबिल अले किसि हयाः थुना बिल ।थ्व गुलि तक अन्याय याःगु खः धकाः धायेफुगु अवस्था तकं मदु। थ्व नं महामारीया इलय् हे राज्यं आदिवासी विरुद्ध याःगु छगू तःधंगु अपराध खः धकाः धायेफइ ।

थुकथं कोरोना महामारीया इलय् राज्य छुं नं छुं कथंया ख्वाःपाः पुनाः नेपाःया आदिवासीत विरुद्ध कुहां वयाच्वंगु दु। राज्य महामारीया इलय् आदिवासी विरुद्ध कुहां वयाच्वंगुयात कया नेवाः आदिवासी नापं मेमेपिं आदिवासीतय्सं बांलाक्क हे थुइकाः आः आदिवासी विरुद्ध जुइगु छुं नं कथंया ज्याया विरुद्ध छप्पँछधी जुयाः ल्वायेत तयार जुइमाःगु ई वःगु दु। आदिवासीतय्गु भूमिइ आदिवासीतय्गु सहमति मदयेकं छुं नं कथंया योजना हये दइमखु अले आदिवासीतय्त विस्थापित याये दइमखु धकाः मंकाः कथंया सः थ्वयेकाः न्ह्याः वनेमाःगु अवस्था वःगु दु ।