सशक्त नागरिक समाजया अभाव

सत्ता संघर्षया कारणं देशय् राजनीतिक तरगं न्ह्याबलें वयाच्वनी । राजनीतिक शक्ति केन्द्रया निर्माण नं सत्ता संघर्षया छगू ब्व खः । २०६१ सालय् तत्कालीन जुजु ज्ञानेन्द्रं थ्व हे सत्ता संघर्षया दौरानय् सत्तायात थःगु ल्हातय् काःगु खः । संवैधानिक राजतन्त्रया हैसियतय् च्वनाच्वंम्ह जुजुं माघ १९या शाही घोषणा लिपा मन्त्रिपरिषद्या अध्यक्षकथं थःगु भूमिका स्थापित याःगु खः । ज्ञानेन्द्रया उगु पलाः लिपा शक्ति संघर्ष त्रिकोणात्मक जूगु खः । प्रजातान्त्रिक व्यवस्था अन्तर्गतया राजनीतिक दल व संविधान हिलेमाः धकाः सशस्त्र विद्रोह यानाच्वंगु माओवादी व दरवारं नं थः बिस्कं छगू शक्ति खः धकाः स्थापित यायेगु कुतः यात ।

२०१७ सालय् अबु महेन्द्रं लागू याःगु पंचायती व्यवस्थाया नक्कल यानाः ज्ञानेन्द्रं सत्ता थःगु ल्हातय् कायेवं देय्या राजनीतिं न्हूगु मोड काःगु खः । संवैधानिक व्यवस्थाया अःखः दरवारयात राजनीतिया केन्द्रविन्दुइ तयाः शासन न्ह्याकेवं ज्ञानेन्द्रं प्रजातान्त्रिक शक्तितय्त छखे वांछ्वयेत स्वःगु खः । थज्याःगु अवस्थाय् राजनीतिक दलतय्सं प्रजातन्त्र पुनःस्थापनाया निंतिं तःक्वः सतक संघर्षया आव्हान यात । नेपाली कांग्रेसया तत्कालीन सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाया नेतृत्वय् तकं आन्दोलन जुल । तर सतकय् आम जनता ला छु थःगु हे पार्टीया कार्यकर्तात तकं कुहां मवः ।

बहुदलीय व्यवस्था वयेधुंकाः प्रजातान्त्रिक शक्तितय्सं सत्ताया निंतिं याःगु अनेकन घटनाया कारणं राजनीतिक दलप्रति सामान्य जनताया तकं वितृष्णा व अविश्वासया वातावरण ब्वलंगु खः । थ्व हे अविश्वासया कारणं सतकय् सछिम्ह मनू तकं मुंकाः आन्दोलन यायेगु अवस्थाय् राजनीतिक दलत मदुगु खः । जुजुं संवैधानिक व्यवस्थायात हाचांगायाः याःगु निर्णयप्रति जनताया आक्रोश दुगु खःसा राजनीतिक दलतप्रति नं अविश्वास दुगुलिं आन्दोलनं गति काये मफयाच्वंगु खः ।

जनताया उगु आक्रोश व अविश्वासया दथुइ स्वतन्त्र नागरिकत जानाः याःगु नागरिक आन्दोलनं छगू न्हूगु तरंग ब्वलंकाबिल । नागरिक समाजं न्ह्याकूगु आन्दोलनपाखें लोकतन्त्र स्थापनाया निंतिं छगू न्हूगु आशा व जोश खनेदत । राजनीतिक दलतय्सं आह्वान याःगु सतक आन्दोलनय् स्वयां नागरिक समाजया इनापय् जुइगु प्रदर्शन सशक्त जुयावन । जुजुया असंवैधानिक पलाः विरुद्ध जनता संगठित जुइगु सुरु जुल ।

थौंया अवस्थातक थ्यंगु इलय् नागरिक समाज विभाजित व निष्क्रिय थें जुयाच्वंगु
दु। उकिं राज्यतक जनताया मुद्दा व जनताया सः थ्यंकेगु छगू ‘भ्याक्युम’ या अवस्था ब्वलंगु दु ।

नागरिक समाजया हे इनापय् लोकतन्त्रया निंतिं देय् छगूलिं आन्दोलित जुइगु अवस्था वल । अज्याःगु इलय् नागरिक समाजं याःगु दिशानिर्देशया कारणं हे थौं अग्रगामी देय् निर्माण जुइफुगु खः । थौंया संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रया अवस्था तक थ्यनेगु निंतिं व हे नागरिक समाजया अमूल्य योगदान दुगु खः । उगु आन्दोलनयात नेतृत्व बियादीम्ह छम्ह नागरिक न्ह्यलुवा देवेन्द्रराज पाण्डें नागरिक समाजं जनताया अग्रगामी खँ ल्ह्वंगुलिं उगु आन्दोलन सशक्त जूगु खँ इलय् ब्यलय् धायेगु यानाच्वंगु दु । लोकतान्त्रिक व्यवस्था सहितया शान्ति, समाज रुपान्तरण, राज्यया पुनःसंरचना व अग्रगमनपाखेया लँपुया मुद्दा ल्ह्वंगुलि हे नागरिक आन्दोलन सशक्त जूगु वय्कःया बिचाः दु ।

छगू इलय् जनताया अग्रगमनया सः सशक्त ढंगं देय्न्यंकं ब्वलंकेफुगु नागरिक समाज ज्ञानेन्द्रं संसद् पुनःस्थापना यानाः लोकतन्त्र पलिस्था यायेवं बुलहुं निष्क्रिय जुयावन । थौंया अवस्थातक थ्यंगु इलय् नागरिक समाज विभाजित व निष्क्रिय थें जुयाच्वंगु दु। उकिं राज्यतक जनताया मुद्दा व जनताया सः थ्यंकेगु छगू ‘भ्याक्युम’ या अवस्था ब्वलंगु दु ।

ज्ञानेन्द्रया शासनया इलय् सतकय् जनता मुंके मफयाः आन्दोलन यायेत थाकुयाच्वंगु व हे दलत थौं राज्यसत्ताया नेतृत्व व प्रतिपक्षय् च्वनाच्वंगु दु। तर जनतां ल्ह्वनाच्वंगु एजेण्डा न त सत्ताया नेतृत्वयात चिउताःया विषय जुयाच्वंगु दु, न त उकियात पूवंकेगु निंतिं प्रतिपक्षतय्सं सरोकार क्यनाच्वंगु दु। थज्याःगु इलय् थौं छगू सशक्त नागरिक समाजया माग हाकनं छक्वः जुयावःगु दु। सुनां म्हिगः थें जनताया अग्रगामी मुद्दा ल्ह्वनाः राज्ययात दबाव बीगु ज्या यायेफइ ।

नागरिक न्ह्यलुवाः डा. पाण्डेयाकथं नागरिक समाज धइगु हे स्वतन्त्रता व जनताया अधिकारया निंतिं राज्यसत्तायात दबाव बीगु छगू माध्यम खः । थौं अज्याःगु माध्यमया अभावय् जनताया अनेकौं मुद्दाय् राज्यपाखें मिखा ब्वयेगु तकं ज्या जुयाच्वंगु
मदु। संविधान निर्माणया झ्वलय् दुगु आपालं अपूर्णतायात भिंकेगु ज्या जुयाच्वंगु मदु। सम्पूर्ण नेपाःमितय् मंकाः संविधान धकाः कःघायेफुगु अवस्था अझ नं मदुनि । समानताया मुद्दाय् राज्य अझ नं लिउने हे लानाच्वंगु दु। पितृसत्तात्मक
बिचाःया पुनरावृत्ति जुयावःगु दु। अग्रगमन स्वयां प्रतिगमन राज्यया चरित्रय् खनेदयावःगु दु ।

अले सशक्त नागरिक समाजया अभावय् थौं राज्यया चरित्र लोकतान्त्रिक स्वयां नं अधिनायकवादपाखे वनाच्वंगु दु। सरकारं हयाच्वंगु हरेक विधेयक विरोधया शिकार जुयाच्वंगु दु। लोकतन्त्रया मूल्य व मान्यताया अःखः जनताया स्वतन्त्रता, नागरिक हक व मानव अधिकारयात कुण्ठित यायेकथंया विधेयकय् सरकारं बः बियाच्वंगु दु। सरकारपाखें भ्रष्टाचार व अनुत्तरदायी ज्या अप्वयावंगु दु। थज्याःगु अवस्था छाय् वल धकाः मूल्यांकन यायेगु खःसा पक्का नं सरकारयात सशक्त रुपं खबरदारी याये मफयाः हे खः ।

शाही शासनकालय् जुजुयात तकं ख्यायेफुपिं नागरिक समाजं थौं लोकतान्त्रिक मूल्यकथं सत्ताय् थ्यंपिंत खबरदारी याये मफइगु धइगु खँ मदु। जुजुया प्रत्यक्ष शासनय् गणतन्त्रया खँ ल्ह्वनेफुपिंसं थौं थःपिंसं भोट बियाः त्याकूपिं प्रतिनिधितय्त
जवाफदेही दयेके मफइगु न्ह्यसः हे ब्वलनीमखु। तत्कालीन जुजुयात पुलिं चुकाः लोकतन्त्रया पलिस्था याकेफुपिंसं जनताया अधिकार स्थापित यायेगु निंतिं पलाः ल्ह्वने मफइगु खँय् शंका यायेगु थाय् मदु। २०६२ सालय् नागरिक समाजं याःगु आन्दोलनय् ल्ह्वंगु लोकतन्त्र, राज्य पुनःसंरचना, समाज रुपान्तरण व अग्रगमनया लँपुपाखें बिमुख जुयाच्वंगु राज्ययात ‘ट्रायक’ य् हयेगु निंतिं सशक्त नागरिक समाज थौं अत्ति आवश्यक जुयाबिउगु दु ।