क्वःबुँइचा व थुकिया रोकथाम

शिबेश बज्राचार्य

आःयागु हलिं कोभिड १९ (कोरोना) भाइरसयागु महामारीं अतिकं हे ग्रस्त जुयाच्वंगु अवस्थाय् झीगु नेपाः देय् नं थ्व महामारीं तापानाच्वंगु अवस्था मदु । हलिंया अर्थतन्त्र निसें नेपाःया अर्थतन्त्रयात कोराना महामारीं स्यंकाच्वंगु विकराल परिस्थितिइ नेपाःया सरकारं कृषिमुखी बजेट हये धयाच्वंगु दु । तर थ्व बजेटं कृषि क्षेत्र छुं ज्या याये न्ह्यः हे कृषि बाली स्यंकेत क्वःबुँइचां नेपाःया बुँइ आक्रमण याः वयेत्यंगु दु । अफ्रिकी देसं वइपिं थ्व क्वबुँइचा इरान, अफगानस्तान व पाकिस्तान जुजुं आः भारतया राजस्थान, गुजरात, उत्तर प्रदेश, मध्ये प्रदेश जुयाः महाराष्ट्र तक थ्यनेधुंकूगु दु ।

थ्व इलय् नेपाःया कृषि क्षेत्रयात ल्यंकेगु खःसा थ्व क्वबुँइचा रोकथामया निंतिं आः हे तयारी यायेमाःगु अवस्था दु । कोरोनां यानाः बुँज्या यानाः नइपिंत तकं समस्या जुयाच्वंगु आःया अवस्थाय् थ्व क्वबुँइचा रोकथाम यायेगु निंतिं न्ह्यव हे तयारी मयात धाःसा बुँज्या याइपिं सी थें हे जुइगु अवस्था दु ।

छु खः क्वःबुँइचा अले थ्वं छु याइ ?
क्वबुँइचा फट्यांग्रा प्रजातिइ लाःम्ह छम्ह की खः । थ्व छगू कथंया फौजी की ख । थ्व की मरुभुमिं च्वनीपिं जूगुलिं थ्वयात ‘डेजर्ट लोकस्ट’ नं धाः । छन्हुं हे २ सय निसें ३ सय कि.मि. तक ब्वयेफुपिं थ्व कीत खाडी मुलुकय् च्वनी । थ्व किलं बालिनालि दक्व नष्ट यानाः भोकमरी व अनिकाल थेंज्याःगुु परिस्थिति सिर्जना याइ । छम्ह वयस्क क्वःबुँइचा ताःताःहाक लँ यात्रा यायेफइ । थ्व छक्वः वइबलय् लखौं लखया ल्याखय् वइगुलिं थ्वं अमेरिकी फौजी किलं स्वयां नं अप्वः कृषिबाली स्यंकी धइगु अमेरिकी धारणा दु । थ्व किलं स्वां, हः जक मखु दं नापं स्यंकोबीफु ।

थ्व की सन् २००३ य् अफिकाय् महामारीया रुपं खनेदुगु खः । अन्टार्कटिका बाहेक विश्वया दक्व हे महादेशय् थ्व किलं दुःख बीधुंकूगु दु । सन् २०२० य् क्वःबुँइचायागु प्रकोपं यानाः पाकिस्तानय् राष्ट्रब्यापी खाद्यसंकट घोषणा नापं जुइधुंकूगु दु । अथेहे थ्व हे २०२० मे महिनाय् भारतया मध्यप्रदेश, राजस्थान व गुजरात थ्यंकाः ५० हजार हेक्टर बाली स्यंकेधुंकूगु दु ।

स्वनिगलय् थ्वं छु याइ ?
स्वनिगः उर्वर भुमि खः । स्वनिगःया येँय् कृषिभूमि मदया वनेधुंकूसां स्वनिगलय् हे लाःगु यल व ख्वपया आदिवासी नेवाःतय्सं बुँज्या यानाच्वंगु दु । थ्व बुँज्या याना च्वंपिं नेवाःतय्सं हे यानाः स्वनिगय् च्वंपिंसं ताजा तरकारी नयाः स्वस्थ जुयाच्वने फुगु दु । कोरोना महामारीया थ्व इलय् नं बुँज्या यानाच्वंपिं नेवाःतय्त क्वबुँइचा स्वनिगलय् दुहां वल धाःसा तसकं समस्याय् लाकीगु खनेदु । येँ, यल, ख्वपय् च्वंगु कृषि उपजयात स्यंकाः स्वनिगःया बासिन्दायात नं अनिकाल व खाद्यसंकटय् लाकेगु ज्या थ्व क्वःबुँइचां यायेफु ।

थुकिया रोकथामया लागि आवंनिसें हे तयारी याये हथाय् जुइधुंकूगु दु । भारतय् थ्यनेधुंकूगु अवस्थाय् नेपाःया तराई जुयाः स्वनिगलय् नं दुहां वयेफुगु अवस्था दु । तराईलय् जक दुहां वल धाःसां नं नेपाःया कृषिख्यःयात तहस नहस यानाबीगु पक्का दु । तराईया कृषि तसहनहस जुइगु धयागु नेपाःयात हे खाद्यसंकट लाकाबीगु खः । क्वबुँइचा नियन्त्रणया लागी कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालय पाखें प्राविधिक समिति क्वःछिइगु ज्या जूगु दु । थ्व समितिं अध्ययन ज्या सुरु याःगु दु ।

आः छु याये फइ ?
क्वःबुँइचा तसकं नियन्त्रण याये थाकुम्ह की खः । थ्व की लखौंलखया ल्याखय् ब्वया वइगु हुनिं थुकियात नियन्त्रण याये तसकं थाकु । आः भारतय् थ्यंगु क्वबुँइचातय् बथानय् निगू किमि ब्या व च्यागू किमि ताहाकः धाःगु दु । थ्व कीयात छुं हदतक नियन्त्रण यायेत ध्वनि यन्त्रपाखें तसकं सः थ्वयेकेगु याइ । अथेहे बायोपेस्टिसाइड छ्वाकेगु नं याइ । तर बायोपेष्टिसाइड कृषि भुमिइ यक्व हे छ्वाके मालिगु अवस्थाय् थुकिया निंतिं हवाइजहाज वा हेलिकप्टर हे छ्यलेमालेगु अवस्था जुइ ।

जाः प्यनाः नं क्वःबुँइचाया प्रकोप म्हो याना छ्वयेगु ज्या याये फइ । तर थ्व ज्या सनाच्वने धाःसा तसकं थाकुइ । अथेहे वायुमण्डलीय डिस्ट्रवेन्स दयेकाः थ्व कीयात यक्व न्ह्यःने वयेके मबिइगु ज्या नं याये फइ । भारतं थ्व कीयात नियन्त्रण यायेत मलाथियनया प्रयोग याना वयाच्वंगु दुसा पाकिस्ताननं डाइजिनिन व फिप्रोनिल अले अफ्रिकाय् ग्रिन मस्कल धइगु विषदीया प्रयोग जुयाच्वंगु दु ।