नेवाः पहिचानया न्हूगु लँपुया प्रस्ताव

स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु दथुइ थौंया इलय् पहिचानया आन्दोलन झन झन कमजोर जुया वनी धाइपिं नापं पहिचानया आन्दोलनया नितिं आः लँपु स्पष्ट जुल अले भविष्यया नितिं न्हूगु लँपु ज्वने माल धाइपिं ब्यागलं ब्यागलं कथंया दु। पहिचानया आन्दोलन धइगु मूल रुपं स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु भाषा, संस्कृति, कलाकृतिनिसें सभ्यता तकं ल्यंकाः तयेगु अले नेवाःत आदिवासी जूगुलिं इमित अन्तर्राष्ट्रिय कानुन कथंया अधिकार, अथे धइगु स्वायत्तता, स्वशासन अर्थात राज्य दुने मेगु राज्य संचालन यायेगु अधिकार खः । नेवाःतय्गु सवालयात कयाः राज्यं निर्णय यायेगु मखु स्वयं नेवाःतय्सं निर्णय यायेगु धाःगु खः । राजनीतिक दलतपाखें प्रतिनिधित्व यानाः राज्यय् वनीसां नेवाःतय्सं थःगु हे कथंया राज्य अर्थात सरकार तकं संचालन याइ । अले उगु सरकार धइगु सरकार दुनेया सरकार खः । नेवाःतय्गु भूमि, संस्कृति, भाषाया सवालय्
तकं स्वायत्तता व स्वशासन दुगु सरकार खः ।

नेवाःत आदिवासी जूगु ल्याखं आदिवासीया अधिकार माल धायेगु अवस्थाय् न्हापांगु संविधानसभा दुगु इलय् नेपाःया राजनीतिक दलनिसें बौद्धिक ख्यलं स्वीकार याःगु पहिचानया न्यागू आधारयात नं लुमंकेमाः । व न्यागू आधार धइगु १) जातीय व समुदायगत आधार, २) भाषिक आधार, ३) सांस्कृतिक आधार, ४) भौगोलिक निरन्तरताया आधार, व ५) ऐतिहासिक निरन्तरताया आधार खः । थ्व हे आधारय् नेपालय् प्रदेशत निर्माण यायेमाः धकाः छगू इलय् आम सहमति जूगु खः । थुगु कथं आधार कयाः प्रदेश निर्माण यात धाःसा नेवाः प्रदेश वइ, ताम्सालिङ प्रदेश वइ, थारुवान प्रदेशनिसें लिम्वुवान, मगरात तकं वइ धकाः तायेका अन्ततः प्रमुख दलया प्रमुख नेतात जानाः फुक्क कथंया वादयात त्वःताः ब्रम्हुवादया नितिं छप्पँ जुल, अले संविधानसभा तकं भंग यानाः न्हूगु संविधानसभाया चुनाव याये धुंकाः स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत भुखाय् ब्वया वयाये थ्वयाये मदयाच्वंगु अर्थात ग्याका च्वनेमाःगु इलय् मधेसय् गोली चले यानाः नश्लवादी संविधान हःगु खः । उकिं आःया संविधानयात नेवाः नापं आदिवासी जनजातितय्सं पूर्ण रुपं गुगु नं हालतय् स्वीकार यायेफइगु अवस्था मदु। थ्व संविधानय् नेवाः नापं आदिवासी जनजातितय्गु गम्भीर असहमति दु। असहमतियात राज्यं सम्वोधन यानाच्वंगु मदु अले आःया राजनीतिक समिकरणया ल्याखं स्वल धाःसा जुइगु अवस्था नं खने मदु ।

लिपांगु इलय् वया ३ नम्बर प्रदेशया नां वागमती धकाः तये धुंकाः पहिचान पक्षधर नेवाःतय्त धाःसा सुंक च्वने मफुगु अवस्था ब्वलंका बिउगु दु। ३ नम्बर प्रदेश धइगु नेवाः व तामाबतय्गु आदिभूमि अले थ्व निगू आदिवासीया सभ्यता विकास जूगु लागाया ल्याखं नेवाः-ताम्सालिङ प्रदेश धकाः नां तयेमाः धाइपिं जक मखु ऐतिहासिक भूमिया आधाय् नेपालमण्डल नां तयेमाः धाइपिं निगू पक्षधरयापिं नेवाःतय्सं तकं तसकं नुगलय् स्याकाः आः छु यायेगु धकाः बिचाः यानाच्वंगु दु। थ्व हे दथुइ आः पहिचानया आन्दोलन यानाः नेवाः प्रदेश कायेगु खःसा राजनीतिक पार्टी त्वःताः वयेमाः धाइपिं व पार्टी दुने हे च्वना संघर्ष यायेमाः धाइपिं निगू कथंया धारणा नेवाः समाजय् खनेदु। पार्टी दुनेच्वंपिं नेवाः नेता व कार्यकर्तातय्सं अझ नं पार्टी हे दुने च्वना संघर्ष यानाः नेवाः प्रदेश हयेगु धकाः धयाच्वंगु दुसा मेखे थ्व फुक्क कथंया पार्टीपाखें नेवाः प्रदेशत वइमखुत धकाः न्ह्यथना न्हूगु हे कथंया आन्दोलन यायेमाः धइगु मत नं तयाच्वंगु दु ।

वर्तमान राजनीतिक समिकरणपाखें नेवाः प्रदेश वइगु संभावना हे मदु धकाः धाल धाःसां उकियात आपत्ति प्वंकेमाःगु अवस्था मदु। थुगु ल्याखं स्वल धाःसा नेवाः स्वायत्त राज्यया नितिं दीर्घकालिन संघर्ष हे आवश्यकता जुइ ।

नेवाःतय्गु पहिचानया अधिकार ला छु प्रदेशया नांया सवालय् तकं सत्तासिन दल नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा)पाखें लिखित रुपं ह्वीप जारी याःगु अवस्थाय् छु जुल धकाः स्पष्ट जूगु दु। अथे हे प्रमुख प्रतिपक्ष दल नेपाली कांग्रेसं ह्वीप हे जारी मयाःगु जूसां प्रदेशया संसदीय दलया नेतातय् चाहाना कथं गथे जुल नांया सवालय् धकाः स्पष्ट जुइ धुंकूगु दु। वर्तमान राजनीतिक अवस्थायात स्वल धाःसा सत्तासिन दलया चाहना मजुइकं नेवाः नापं आदिवासी जनजातियात छुं नं कथंया अधिकार वइमखु धकाः थुइकेमाः । अले प्रमुख प्रतिपक्ष नं आदिवासी जनजातिया भावना व माग कथं राजनीति यायेगुसिबें नं शिर्ष नेताय्गु मंकाः स्वार्थ कथं सत्तापक्षया हे ल्यूल्यू वनाः प्रमुख प्रतिपक्ष धकाः हे मतायेकू धकाः लिपांगु इलय् प्रदेशया नां तयेगु सवालय् जूगु ज्याखँ स्पष्ट जूगु दु ।

थ्व इलय् आः नेवाःतय्सं नेवाः स्वायत्त राज्यया नितिं आन्दोलन यायेमाः धाइपिं पहिचान पक्षधार नेवाःत दु। नेवाः प्रदेश जक कायेत ला वर्तमान संविधान संशोधन मयायेकं मगाःगु अवस्था खःसा आः नेवाः स्वायत्त राज्य अर्थात नेवाः स्वायत्त प्रदेश हे कायेगु खःसा छु छु यायेमालीतिनि व अःपुक हे अनुमान यायेफइगु अवस्था दु। वर्तमान राजनीतिक समिकरणपाखें नेवाः प्रदेश वइगु संभावना हे मदु धकाः धाल धाःसां उकियात आपत्ति प्वंकेमाःगु अवस्था मदु। थुगु ल्याखं स्वल धाःसा नेवाः स्वायत्त राज्यया नितिं दीर्घकालिन संघर्ष हे आवश्यकता जुइ ।

अथे दीर्घकालिन संघर्ष यायेगु खःसा उकिया नितिं आधारत नं तयार याना वनेमाः । थ्व इलय् कायेफइगु अधिकार कायेगु अले थप अधिकारया नितिं संघर्ष यायां वनेगु खः । आःया अवस्थाय् वर्तमान संविधानयात हे आधार कयाः छुं नं राजनीतिक पार्टीतय्सं विरोध तकं यायेमफइगु कथंया अधिकार प्राप्त यायेगु लँपु धइगु नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेगु खः । स्वनिगः व स्वनिगः जःखःयात नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याये धुंकाः व सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र दुने सांस्कृतिक अधिकारय् राज्यं हस्तक्षेप याके मबिइगु कथंया ज्या जुइमाः । सांस्कृतिक क्षेत्र धाये धुनेवं जात्रा, पर्व, देगः, सतः जक मखु थनया व संस्कृति नाप स्वानाच्वंगु भूमि, नेवाःतय्सं ल्हाइगु भाय् निसें नेवाःतय्सं निर्माण यानातःगु फुक्क पक्षयात संस्कृति धकाः थुइका उकिइ हस्तक्षेप याके मबिइगु खः । अथे हस्तक्षेप याके मबिइगु धइगु थन सतक तब्या यायेगु, स्मार्ट सिटी दयेकेगु, बाहिरी चक्रपथ दयेकेगु, सम्पदा नष्ट यायेगुनिसें छुं नं कथं सामुहिक भूमिइ भौतिक संरचना तकं नेवाःतय्गु अनुमति मदयेकं याके मबिइगु कथंया भूमिका म्हितेमाः ।

थ्व धइगु स्वयेबले सांस्कृतिक अधिकार जक थें च्वंसां आदिवासी नेवाःतय्गु ल्याखं थ्व राजनीतिक अधिकार हे खः । उकिया नितिं ब्यागलं कथंया सरंचना तकं दयेकेमाःगु अवस्था वइ । यदि नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र घोषणायाका आदिवासी नेवाःतय्गु अधिकार स्थापित यायेफत धाःसा अवश्य नं कन्हय्या दिनय् नेवाः स्वायत्त राज्य जुइ । उकिं थौंया इल्य् नेवाःतय्सं वर्तमान संविधानय् हे व्यवस्था यानातःगु अधिकारयात कया नेवाः स्वायत्त राज्यया अधिकारया नितिं लँपु चायेका वनेमाःगु आवश्यकता दु। थुगु खँय् पहिचानपक्षधर नेवाःतय्सं गम्भीर सहलह ब्याका वनेमाःगु आवश्यकता दु ।